O tempora, o mores! − manifestacje po polsku na początku XX wieku

Ignacy Daszyński (1866–1936), jeden z nestorów polskiego socjalizmu

Dziennikarze już się cieszą na myśl o Święcie Niepodległości, istnieje bowiem spore prawdopodobieństwo, że obie strony nie zawiodą i znowu dojdzie do medialnej awantury. Damy i dżentelmeni z mikrofonami poczują się niczym reporterzy wojenni w Iraku i z dramatyzmem będą relacjonować wydarzenia. Oczywiście już po wszystkim mądre głowy w telewizji i gazetach z przejęciem zaczną analizować i rozbierać na elementy pierwsze „barbarzyńskie” zdarzenia. Tego możemy być pewni. Rzecz jasna, życie może zrobić psikusa i zarówno jedna, jak i druga strona będą grzeczne. Wtedy rozczarowani nie uznają za stosowne, żeby zabrać głos.

Zanim jednak damy się porwać emocjom i wizjom brutalizacji rzeczywistości, warto jak zawsze w takich sytuacjach sięgnąć po radę nauczycielki życia. Jak to zatem wyglądało u naszych dziadów? Wszak powszechnie wiadomo, że wszystko co złe, dzieje się tylko w naszych czasach.

Powszechne zaangażowanie mas w politykę zaczęło się na dobre w Polsce w okresie powstawania licznych partii i stronnictw, a zatem w drugiej połowie wieku XIX, kiedy zaczęła kształtować się jakże kolorowa scena polityczna. Pomijając wystąpienia, które były skierowane sensu stricte przeciwko władzy i jej poczynaniom (na przykład przed powstaniem styczniowym), wielokrotnie różne partie wychodziły na ulice, aby wykrzyczeć i zamanifestować swoje poglądy. W przypadku ugrupowań lewicowych PPS i SDKPiL okazją mogło stać się praktycznie wszystko. Ze szczególnym uwzględnieniem pogrzebów.

Warto zresztą zatrzymać się na chwilę właśnie przy pochodach podczas pogrzebów. Niedawno doszło do małej awantury medialnej w trakcie obchodów powstania warszawskiego. Jedna strona postanowiła gwizdać, druga poczuła się głupio. Rzecz jasna, rozpętała się burza, krzyczano o hańbie, nieuszanowaniu tradycji etc. Nasi pradziadkowie mieli zdecydowanie ciekawsze rozrywki. Podczas pogrzebów działaczy lewicowych dochodziło do przepychanek miedzy frakcjami, prowadzono regularne wojny z księżmi, buntowano się przeciw krzyżom na grobach i tak dalej. Kondukt pogrzebowy śpiewał na zmianę „Marsyliankę” i „Czerwony Sztandar”, a obok trumny powiewały czerwone flagi. Zdanie nieboszczyka i jego rodziny nie odgrywało większej roli. Bywało też zdecydowanie bardziej krwawo. Na przełomie lat 1906 i 1907 podczas pogrzebu jednego z robotników doszło do walki miedzy PPS-em a Narodowym Związkiem Robotników, w której życie straciło dwóch socjalistów. Następnie na ich pogrzebie członkowie NZR-u ostrzelali kondukt żałobny, zabijając osiem osób. W tym kontekście gwizdy podczas uroczystości wydają się dziecinną igraszką.

Czasy zaborów minęły, Polska odzyskała niepodległość. Jeżeli jednak ktoś sądzi, że nagle zaczęło być spokojnie, poważnie się myli. Wydarzenia z 11 listopada 2011 roku nie przykułyby uwagi mieszkańców stolicy. Jeden spalony wóz, kilku zatrzymanych − to nic szczególnego. Przez ulice Warszawy co chwila przetaczały się manifestacje. Swoje pochody organizowali wszyscy: od żydowskich kupców po katolików, od ONR-u po KPP. Każdy musiał wykrzyczeć swoje zdanie, koniecznie w towarzystwie dużej ilości sztandarów, a nierzadko również przy dźwiękach orkiestry.

Marsz Niepodległości, 11 listopada 2011 r. (fot.Adam Kliczek/Wikipedia; licencja CC-BY-SA-3.0)

Warto podkreślić, że „zamaskowani barbarzyńcy” z zeszłego roku, zarówno ci z prawej, jak i z lewej strony barykady, to amatorzy w porównaniu z członkami przedwojennych bojówek. Kiedyś czy to komunista, czy narodowiec na marsz szli odpowiednio uzbrojeni. Laski, noże, kastety, ale i pistolety były regulaminową częścią ekwipunku uczestnika. Nic zatem dziwnego, że trup słał się dosyć gęsto i nikt nie był zaskoczony, że podczas manifestacji pierwszomajowej ktoś stracił życie. Wyjątek stanowiły partyjne gazety, które automatycznie wynosiły własne ofiary do rangi męczenników. Wystarczy przyjrzeć się temu, co działo się po zabójstwie prezydenta Narutowicza, kiedy to przez Warszawę przetoczyły się liczne manifestacje. Sytuacja była naprawdę napięta i tylko sprawne działanie liderów polskiej lewicy zapobiegło rzezi narodowców, którzy zachowywali się bardzo prowokacyjne, np. robiąc z Eligiusza Niewiadomskiego bohatera.

Zabójstwo Gabriela Narutowicza było jednorazowym wydarzeniem, które wywołało szczególnie silne emocje. Jednak nasi dziadkowie nie potrzebowali zbyt wiele, aby wywołać krwawą awanturę. Na przykład 1 maja 1928 roku na placu Teatralnym w Warszawie doszło do starcia między PPS-em a komunistami, podczas którego cztery osoby zostały zabite. Nie trzeba tłumaczyć, że powstało kilka różnych wersji wydarzenia. W zależności od tego, do kogo należała gazeta, ofiary były albo po stronie KPP, albo socjalistów. Policja albo spisała się na medal, albo wręcz przeciwnie − przez zaniechanie doprowadziła do rozlewu krwi.

Zresztą komuniści bardzo często organizowali różnego rodzaju protesty, zazwyczaj w bezwzględny sposób tłumione. Trzeba pamiętać, że w II RP w trakcie demonstracji policja dysponowała ostrą amunicją, której nie wahała się użyć. Ranni i zabici stanowili normalny element tego typu wydarzeń i nikt się temu specjalnie nie dziwił.

Świadomość, w jakich realiach politycznych żyli nasi dziadkowie, pozwala na uspokojenie emocji. W zeszłym roku dziennikarze ekscytowali się jednym spalonym wozem transmisyjnym i kilkoma zniszczonymi przystankami, nie wiadomo, jak będzie w tym roku. Polecam wyłączyć wtedy telewizor i poczytać jakąś dobrą książkę, zamiast przejmować się „brutalizacją sceny politycznej”. Daleko nam bowiem do wyczynów naszych dziadków i na razie nie ma się naprawdę czym przejmować.

Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Wielcy zapomniani dwudziestolecia cz.3”:

Korekta: Bożena Pierga

Redakcja: Michał Przeperski