„Szeląg, talar Stefana Batorego”

Panowanie Stefana Batorego (1576–1586) przynosi dalszą modyfikację i rozwój systemu menniczego. Zasadniczą rolę w jego kształtowaniu miała ordynacja z 1580 roku. Król postanawia w niej o zawarciu polsko-litewskiej unii monetarnej i biciu w obu częściach Rzeczypospolitej ujednoliconych jednostek pieniężnych. Wymienione zostały między innymi talary, trojaki, grosze i szelągi. Na szczególną uwagę zasługują pierwsze i ostatnie z nich. Talary pojawiały się bowiem do tej pory niezwykle rzadko, a szelągi były znane jedynie z ziem pruskich. Z tego to powodu obie te monety zostały wybrane do przedstawienia w naszej serii.

Na awersie wybitego w Olkuszu talara widzimy półpostać króla Stefana w koronie na głowie, w zbroi, z berłem i szablą w dłoniach. Po bokach rozdzielona data: 15 – 80, a w otoku napis: +STEPHANVS+D+G+REX+POLONIÆ+. Na rewersie ukoronowany Orzeł z małą tarczą z herbem Batorych – Wilcze Kły – na piersiach. W otoku napis: MAG[nus]+DVX+LITVA[niæ] +RVSSIÆ PRVS[siæ]MASO[viæ]&C[et cetera].

Otrzymujemy więc informację, że monetę wybił Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki itd. Na tle rewersu tej największej, srebrnej jednostki monetarnej została przedstawiona jednostka najmniejsza, a jednocześnie najpospolitsza, czyli szeląg. Na awersie nosi on pod koroną ozdobną literę S – monogram imienia króla. W górnym łuku tej litery umieszczono miniaturową tarczkę herbową Batorych. W otoku napis: ·STEPHA[nus]·D[ei]·G[ratia]· REX·POL[oniæ]. Na rewersie szeląga (niewidocznym na naszej monecie) widnieją pod koroną dwie tarcze z herbami Litwy i Korony, a w otoku: ·SOLIDVS-REG[ni]·POL[oniæ]·15–80. Jest to więc szeląg Królestwa Polskiego.

Na nowej monecie, z braku miejsca, nie było możliwe przedstawienie w całości obu monet zabytkowych.

Ponadto konieczne było dodanie metryczki z godłem, nazwą RZECZPOSPOLITA POLSKA, datą 2016, nominałem 20 ZŁ, a z drugiej strony objaśniającego napisu: SZELĄG, TALAR STEFANA BATOREGO.

Stanisław Suchodolski

„Skarby Stanisława Augusta” – „Aleksander Jagiellończyk”

Jedenasta moneta serii przedstawia Aleksandra, czwartego syna Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wielkiego księcia litewskiego od roku 1492, króla Polski od 1501. Koronacja Aleksandra przywróciła unię personalną polsko-litewską. Królowi temu zarzucano nieskuteczną politykę zagraniczną, uleganie możnowładcom i złą gospodarkę królewskimi dobrami i skarbem.

Na rewersie monety oglądamy przeniesione z medalu popiersie króla w lewym profilu (według obrazu Marcella

Bacciarellego). Na głowie król nosi beret ze strusim piórem, odziany jest w futrzaną szubę, a pod nią ma kaftan, na którym wisi łańcuch z zawieszeniem.

Na awersie monety czytamy, nieznacznie skrócony, tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): Czwarty z synów Kazimierza, pod jego patronatem kanclerz Łaski zebrał prawa i ogłosił drukiem. Umarł w Wilnie Roku Pańskiego 1506, mając lat 45, panowawszy lat 5, dnia 19 sierpnia.

Aleksander, urodzony w 1461 r., z woli ojca został wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1492 r.; królem Polski obrano wówczas jego starszego brata Jana Olbrachta, przez co na 9 lat zerwano unię personalną polskolitewską. Po wstąpieniu Aleksandra na tron polski w 1501 r., aktem podpisanym w Mielniku, unia została przywrócona. Jako wielki książę litewski, a potem król polski, Aleksander bez powodzenia toczył wojny o wschodnie obszary Litwy, ostatecznie utracone w 1503 r. na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W 1495 r. poślubił Helenę, córkę księcia moskiewskiego Iwana III. Większość czasu Aleksander spędzał na Litwie, rządy w Polsce powierzając senatorom i bratu, kardynałowi Fryderykowi. Opozycja szlachecka zmusiła króla do ograniczenia praw możnowładztwa i doprowadziła do uchwalenia na sejmie radomskim 1505 r. konstytucji nihil novi („nic nowego”, czyli „nic o nas bez nas”), dającej przewagę szlacheckiej Izbie Poselskiej nad Senatem i królem. W owym czasie kanclerz Jan Łaski opracował zbiór praw, statutów i przywilejów, zwany Statutem Łaskiego, zatwierdzony na tymże sejmie. Aleksander zmarł bezpotomnie w Wilnie w 1506 r.; pochowano go w katedrze wileńskiej.

Marta Męclewska

Kolejna emisja wartości kolekcjonerskich planowana jest na 14 grudnia – do obiegu zostanie wprowadzona moneta o nominale 10 zł upamiętniająca 35. rocznicę pacyfikacji kopalni „Wujek”.

Zobacz też pozostałe wartości kolekcjonerskie, dostępne w sklepie Narodowego Banku Polskiego!