Nie tylko przemysł. Zagłębie Dąbrowskie: zabytki i miejsca, które trzeba odwiedzić
Zagłębie Dąbrowskie: zabytki i miejsca – zobacz też: Co oprócz Białegostoku? 8 miejsc, które warto odwiedzić na historycznym Podlasiu
1. Wzgórze Zamkowe w Będzinie
Wyjątkowa lokalizacja Będzina, a więc historycznej stolicy Zagłębia Dąbrowskiego. To właśnie na Górze Zamkowej powstała pod koniec epoki brązu pierwsza osada, znajdująca się w obrębie obecnych granic miasta. Główną atrakcją jest tu oczywiście zamek – warownia obronna wzniesiona za czasów Kazimierza Wielkiego (choć początków kamiennej fortyfikacji można szukać już w drugiej połowie XIII wieku, gdy powstała tutaj pierwsza wieża). Pierwotnie wznosił się tu zamek górny i dolny, niestety po tym drugim pozostał jedynie obrys fundamentów. Część górna również mogła parokrotnie odejść w niebyt – w 1616 roku zarówno zamek, jak i miasto ucierpiały w wyniku pożaru, a po pierwszej odbudowie warownia ponownie uległa zniszczeniu i splądrowaniu przez wojska szwedzkie w trakcie potopu. Kolejna próba jej odnowienia została podjęta w roku 1834, jednak po niedługim czasie budowla znowu zaczęła popadać w ruinę. W tym stanie trwała aż do lat 1952-1956, kiedy to została poddana gruntownej rekonstrukcji.
Zamek w Będzinie (fot. Geociekawostki, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl) Obecnie zamek jest obiektem znajdującym się pod zarządem Muzeum Zagłębia w Będzinie, w jego wnętrzu można podziwiać m.in. wystawę prezentującą stare rodzaje broni. Przy fortyfikacji działa także Bractwo Rycerskie Zamku Będzin, organizujące co roku Turniej Rycerski. Ponadto u podnóża zamku co roku (najbliższa edycja odbędzie się w dniach 19-21 sierpnia) ma miejsce festiwal muzyki celtyckiej. W pobliżu warowni znajdują się też inne ciekawe miejsca: będzińskie podziemia, pałac Mieroszewskich i XIV-wieczny kościół św. Trójcy, co stanowi dodatkową zachętę, by odwiedzić te okolice.
Zobacz także:
2. Trójkąt Trzech Cesarzy
Historyczna granica (tzw. trójstyk) przebiegająca między trzema państwami zaborczymi w miejscu, w którym łączą się rzeki Czarna i Biała Przemsza. Genezy tego miejsca należy szukać w 1846 roku, kiedy to zlikwidowana została Rzeczpospolita Krakowska. Po wcieleniu jej do Cesarstwa Austriackiego u zbiegu Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (obecnie tereny Mysłowic i Sosnowca) zaczął funkcjonować tu punkt graniczny, który po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku ochrzczono mianem „Trójkąta Trzech Cesarzy”. Miejsce to stanowiło sporą atrakcję turystyczną, przybysze mogli m.in. wypłynąć w rejs po rzece na pokładzie parostatku. Innym magnesem była, dziś już nieistniejąca, tzw. wieża Bismarcka. Monumentalna, 22-metrowa budowla z kamienia służyła turystom za punkt widokowy, w okresie międzywojennym została jednak całkowicie wyburzona.
Wieża Bismarcka w Mysłowicach i Trójkąt Trzech Cesarzy na starej pocztówce (domena publiczna) Prócz walorów turystycznych bliskość granicy miała też wpływ na rozwój ekonomiczny pobliskich osad. Oczywiście oprócz oficjalnej działalności, np. prowadzonej przez zakłady przemysłowe, w okolicy kwitł przemyt. Po wybuchu I wojny światowej trójstyk przestał jednak funkcjonować i aż do początku XXI wieku miejsce to nie było szczególnie promowane. Obecnie znajdują się tu dwa obeliski pamięci, po jednym od strony Mysłowic i Sosnowca. Choć nie ma tu wiele do zwiedzania, Trójkąt Trzech Cesarzy jest miejscem unikatowym i na pewno wartym odwiedzenia w czasie wycieczek pieszych lub rowerowych po Zagłębiu i Śląsku.
3. Szlak Żydów Zagłębiowskich
Zamieszkująca niegdyś Zagłębie bardzo liczna ludność żydowska miała tu swoje bogate tradycje i wywierała spory wpływ na tok miejscowego życia. Dosyć powiedzieć, że w 1917 roku wszystkie mandaty w radzie miejskiej Będzina zostały obsadzone przez Żydów. I to właśnie w Będzinie (nie bez powodu zwanym „Jerozolimą Zagłębia”) można znaleźć najwięcej śladów po wyznawcach judaizmu. Warto odwiedzić choćby synagogę Mizrachi i Dom Modlitwy Cukermana. Ponadto w całym Zagłębiu można napotkać cmentarze żydowskie (zachowane w różnym stanie) oraz miejsca pamięci poświęcone kaźni Żydów, która miała miejsce w trakcie II wojny światowej. W getcie będzińsko-sosnowieckim 1 sierpnia 1943 r. wybuchło antyniemieckie powstanie – pamięć o tym wydarzeniu również jest do pewnego stopnia kultywowana w obrębie rejonu. Lokalne stowarzyszenia historyczne chętnie organizują spacery śladami miejscowej judaiki. W trakcie przechadzek można stopniowo odkrywać nawet najmniejsze pozostałości po dawnej społeczności żydowskiej, np. ornamenty znajdujące się na starszych kamienicach. Na stronie Fundacji Brama Cukermana dostępne do ściągnięcia są również audioprzewodniki po miastach Zagłębia i Górnego Śląska, dzięki którym można pozwiedzać na własną rękę. W Żarkach funkcjonuje również odrębny Szlak Kultury Żydowskiej.
Fragment polichromii znajdującej się w Domu Modlitwy Cukermana w Będzinie (fot. Leszek Maszczyk, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0) Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
W ramach akcji „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org” od 6 lipca do 31 sierpnia 2016 roku raz w tygodniu publikować będziemy materiały o zabytkach różnych regionów i miast Polski. Zachęcamy także do nadsyłania własnych materiałów o miejscach wartych odwiedzania na adres: [email protected].
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
4. Osiedle Górnicze Piaski
Aby w pełni zrozumieć architektoniczny fenomen czeladzkiej dzielnicy Piaski, należy zapoznać się z historią górnictwa w tej okolicy. W latach sześćdziesiątych XIX wieku powstała tutaj z inicjatywy niemieckiej pierwsza kopalnia węgla kamiennego „Ernest-Michał”. Jej nazwa pochodziła od funkcjonujących tu szybów, a te z kolei ochrzczono na cześć właścicieli. Przełom w rozwoju okolicy nastąpił w 1789 roku, kiedy to kopalnia została przejęta przez kapitał francuski. Nowo powstała spółka Societe Anonyme des Mines de Czeladz (w wolnym tłumaczeniu „Spółka Akcyjna Kopalń Czeladź”) dokonała szybkiej rozbudowy kopalni, a wzrastająca razem z zakładem liczebność kadr wymagała zakwaterowania. Od początku lat osiemdziesiątych w Piaskach zaczęły więc powstawać budynki urzędowe i mieszkalne, których wygląd wzorowano na architekturze południowej Francji. Stanowiło to oczywiście rzecz unikatową na terenach porozbiorowej Polski (do dziś zresztą w dzielnicy Piaski znajduje się ulica o sugestywnej nazwie – Francuska). Ostateczny kształt osiedla, rozbitego zresztą na kilka kolonii, został nadany dopiero w latach dwudziestych XX wieku.
Budynek na osiedlu górniczym Piaski przy ul. Krzywej (fot. Andrzej Hajdas, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0) I choć po ostatniej transformacji ustrojowej dzielnica nieco podupadła, a dawna kopalnia już nie funkcjonuje, to dzielnica Piaski w Czeladzi wciąż posiada swój unikalny, robotniczy charakter, tak często przecież kojarzony z historią Zagłębia Dąbrowskiego. Spacer po niej z pewnością do dziś pozostaje gratką dla fanów fotografii.
Zobacz także:
- 9 miejsc w Częstochowie i okolicach, które warto zobaczyć
- 7 zabytków Warmii, które warto odwiedzić w wakacje
Katedra WNMP w Sosnowcu (fot. Andrzej Hajdas, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0) 5. Katedra WNMP w Sosnowcu
Bazylika Katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu – bo tak brzmi pełna nazwa tego zabytku – to unikalna budowla sakralna znajdująca się w ścisłym centrum stolicy Zagłębia. Świątynię wybudowano w latach 1893-1899, w okresie 1901-1906 powstała z kolei przykościelna plebania (obecnie dom biskupi). Kościół jest rodzajem bazyliki trójnawowej z transeptem, powstał na planie krzyża łacińskiego. Wnętrze świątyni łączy w sobie elementy neoromańskie i neobarokowe. Unikalny charakter nadaje katedrze okazała polichromia pokrywająca ściany i sklepienie. Budowlę stworzyło dwóch krakowskich artystów, Henryk Uziembło i Włodzimierz Tetmajer. Ten ostatni jest również autorem umieszczonego w centralnym punkcie ołtarza obrazu, przedstawiającego 14 scen rodzajowych i 62 wizerunki świętych.
W 2014 roku zdarzyła się tu tragedia – prawdopodobnie w wyniku zwarcia instalacji elektrycznej wybuchł pożar, który strawił większość dachu i doprowadził do licznych uszkodzeń we wnętrzu kościoła. Prace konserwacyjno-budowlane odnowiły na szczęście dawny blask świątyni i dzięki temu wciąż jest to miejsce szczególnie warte odwiedzenia.
6. Ruiny Zamku Ogrodzieniec
Ruiny zbudowanego w połowie XIV wieku zamku gotyckiego (gruntownie przebudowanego z kolei w epoce renesansu), mieszczące się we wsi Podzamcze (ok. 2 km od miasta ogrodzieniec), na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Na przestrzeni dziejów budowla była kilkakrotnie niszczona, m.in. w czasie potopu szwedzkiego. Nie zawsze miała też szczęście do właścicieli – niektórzy z nich niezbyt przejmowali się stanem warowni. Mimo burzliwych losów szczątki fortyfikacji wciąż prezentują się całkiem okazale, toteż ich zwiedzanie z pewnością nie będzie trwać krótko.
Z zamkiem wiążą się opowieści o zjawiskach paranormalnych, wśród których szczególne miejsce zajmuje legenda o zjawie Czarnego Psa, mającego straszyć nocami na murach. Historie te są oczywiście wykorzystywane do promocji zamku, organizuje się m.in. „wieczory z duchami”. Ciekawostka dodatkowa: ruiny zamku pojawiają sie w teledysku do utworu „Hallowed Be Thy Name”, wykonywanego przez zespół Iron Maiden.
Zamek Ogrodzieniec (fot. Jakub Hałun, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0) Ogrodzieniec to oczywiście tylko jedna z budowli znajdujących się na tzw. Szlaku Orlich Gniazd, rozciągającym się na odcinku ponad 160 km między Krakowem i Częstochową, na terenie kilku różnych regionów. Jednak nawet jeśli ktoś pragnie zaliczyć jedynie najważniejsze fortyfikacje na tej trasie, to bez wątpienia Ogrodzieniec nadal będzie punktem obowiązkowym.
7. Góra Świętej Doroty
Góra Świętej Doroty, zwana pieszczotliwie także „Dorotką”, ma przede wszystkim duże znaczenie geograficzne. Mierzące 381 m n.p.m. wzgórze usytuowane w będzińskiej dzielnicy Grodziec jest najwyższym punktem w całym Zagłębiu Dąbrowskim, dzięki czemu stanowi wspaniały punkt widokowy. Oprócz walorów sportowo-spacerowych ma też długą i interesującą historię. Ślady działalności ludzkiej w tym miejscu sięgają czasów kultury łużyckiej. Na „Dorotce” prawdopodobnie istniało grodzisko, miejsce pogańskiego kultu i punkt obronny, w którym szukano azylu w razie zagrożenia. Zdecydowanie bardziej namacalnym śladem historii jest jednak kościół wybudowany w 1635 roku – jego powołania raczej nie trzeba przytaczać. Obecnie stanowi on filię parafii św. Katarzyny w Będzinie, nabożeństwa wciąż odbywają się tam regularnie.
Kościół na Wzgórzu Doroty w Będzinie (fot. Arielbedzin, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0) Redakcja: Agnieszka Woch
Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
W ramach akcji „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org” od 6 lipca do 31 sierpnia 2016 roku raz w tygodniu publikować będziemy materiały o zabytkach różnych regionów i miast Polski. Zachęcamy także do nadsyłania własnych materiałów o miejscach wartych odwiedzania na adres: [email protected].
