Nauka historii poprzez sztukę. Projekt edukacyjny „Sound in the Silence”

Międzynarodowy projekt edukacyjny „Sound in the Silence”, którego głównym organizatorem jest Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, ma na celu przybliżenie młodzieży licealnej trudnych aspektów historii Europy XX wieku w sposób odpowiadający ich wrażliwości emocjonalnej. Organizatorzy projektu zachęcają młodzież do głębszej refleksji na temat przeszłości zarówno na poziomie europejskim, jak i narodowym, państwowym.  Pod opieką artystów i edukatorów uczestnicy spotkania odwiedzają znane miejsca pamięci w Europie, poznają ich historię, biorą udział w warsztatach interdyscyplinarnych i zgłębiają wybrane zagadnienia z historii totalitaryzmów i ich konsekwencji w Europie Środkowo-Wschodniej.

Zdobytą w ten sposób wiedzę, swoje refleksje i spostrzeżenia młodzi twórcy zamieniają w niepowtarzalne widowisko oparte na dźwięku, słowie i ruchu, przywołujące echa minionych wydarzeń. W pracach nad pokazem towarzyszą im zawodowi artyści: raper i producent Dan Wolf (USA), choreografka Katarina Rampackova (Słowacja), performer Sean Palmer (Wielka Brytania), jak również edukatorzy, instruktorzy teatralni i literaccy.

W ramach projektu młodzież z różnych krajów spotyka się co roku w innym miejscu Europy naznaczonym XX-wieczną historią. Jako punkt wyjścia do kolejnych jego edycji służą zarówno poszczególne wydarzenia z minionego stulecia, jak też pojęcia oraz miejsca ściśle z nimi powiązane – Holokaust, miejsca zagłady, bunkry, komunizm, zniewolenie i inne.

Poprzednie edycje „Sound in the Silence” odbyły się, między innymi, w Warszawie, Gdańsku, na terenach byłych obozów koncentracyjnych w Bornem Sulinowie, w Neuengamme koło Hamburga, Auschwitz oraz w Ravensbrück, w miejscach pamięci Gusen i Mauthausen oraz Kownie.

Tematem przewodnim i inspiracją do refleksji w ramach „Sound in the Silence” w 2023 r. posłużyła Konferencja w Wannsee (Niemcy), a także historia obozu koncentracyjnego w Starej Gradišce (Chorwacja). Uzewnętrznienie w arystycznym przekazie znalazły odczucia i przeżycia związane z tymi miejscami pamięci i ich historią.    

Dom Konferencji w Wannsee, w którym odbyły się warsztaty pierwszej grupy uczestników projektu, to elegancka willa zbudowana w stylu neoklasycystycznym. 20 stycznia 1942 r. piętnastu wysokich rangą urzędników państwowych nazistowskich Niemiec i dowódców Schutzstaffel (SS) zebrało się tutaj na spotkaniu organizacyjnym w celu uzgodnienia „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, w wyniku którego zamordowano sześć milionów Żydów. Kto mógł przewidzieć, że spokojna aura willi z widokiem na jezioro Wannsee stanie się miejscem przypieczętowania ludobójstwa? Potrzeba było lat starań, aby temat ten zajął należyte miejsce w edukacji historycznej i pamięci. Zwieńczeniem warsztatów było poruszające widowisko w willi Wannsee i otaczającym ją parku, przywołujące głosy zarówno sprawców, jak i ofiar, a także dające wyraz wstrząsającemu kontrastowi między spokojną scenerią a masowym mordem, który został tu zaplanowany.

Miejscem spotkania drugiej grupy była Stara Gradiška, licząca 300 mieszkańców wieś po chorwackiej stronie rzeki Sawy, która dziś stanowi granicę z Bośnią. Stara Gradiška stanowiła podobóz obozu koncentracyjnego w Jasenovac, przeznaczony głównie dla kobiet i dzieci pochodzenia serbskiego, żydowskiego i romskiego. Wśród budowli w Starej Gradišce, które wciąż świadczą o przeszłości, na szczególną uwagę zasługuje wieża, na wpół zrujnowana ceglana konstrukcja, a obok niej duże więzienie. Obie budowle były częściami XVIII-wiecznej austro-węgierskiej twierdzy, a od 1942 r. zasłynęły z okrucieństwa, które doprowadziło do śmierci tysięcy kobiet i dzieci, więzionych tu w nieludzkich warunkach.

Efektem pracy i refleksji młodzieży nad tym trudnym tematem było potężne studium okrucieństwa i bratobójczych walk, które miały tu miejsce. Przywołując w pamięci miejsca ślady przeszłych wydarzeń performatorzy zadawali jedno z zasadniczych pytań: „Czego tu brak?”, na które dziś może paść jedna odpowiedź: „Życzliwości”. To sposób na uleczenie ran z przeszłości.

Organizowany przez Europejską Sieć Pamięć i Solidarność od 2011 r. projekt „Sound in the Silence” to nie tylko alternatywny sposób poznawania i rozumienia historii poprzez sztukę performatywną, ale możliwość odkrywania siebie nawzajem, nawiązywania nowych znajomości, poznawania nowych języków, kultur i sposobów patrzenia na świat. To zaproszenie młodego pokolenia Europejczyków do wspólnego zmierzenia się z XX-wieczną historią i jej oddziaływaniem na teraźniejszość oraz do wypracowania własnego postrzegania rzeczywistości i jej wyrażania.

Obejrzyj film podsumowujący najnowszą edycję „Sound in the Silence” oraz dołącz do kampanii informacyjnej „27 stycznia. Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu”.

***

Europejska Sieć Pamięć i Solidarność jest międzynarodowym przedsięwzięciem, które ma na celu kształtowanie dyskursu o historii Europy XX wieku i sposobu jej upamiętniania ze szczególnym uwzględnieniem okresu dyktatur, wojen i społecznego sprzeciwu wobec zniewolenia.