Najpiękniejsze starówki w Polsce – bój na Facebooku
Najpiękniejsze starówki w Polsce – zobacz też: Sonda Histmag.org: Który zamek w Polsce uważasz za najpiękniejszy?
„Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba, że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba” – pisał Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Chorych na piękno naszego kraju z pewnością jest więcej, co udowadnia sonda przeprowadzana przez Histmaga. Zapytaliśmy, która z polskich starówek jest najładniejsza i uzyskaliśmy jak dotąd ponad 10 000 odpowiedzi. Na tydzień przed końcem rywalizacji prezentujemy pierwszą dziesiątkę miast. Jednocześnie zachęcamy do głosowania w naszej ankiecie i polecania jej znajomym.
Wyborem najpiękniejszej „starówki” w Polsce rozpoczniemy wakacyjny cykl „Wakacje ze szczyptą historii”, w którym będziemy prezentować najciekawsze i najbardziej urokliwe miejsca w Polsce.
Miejsce 10: Przemyśl
Trwa zacięta rywalizacja o 10 miejsce pomiędzy Przemyślem a Kazimierzem Dolnym. Sytuacja zmienia się z każdą godziną, ale w chwili publikacji przeglądu to ten pierwszy był wśród dziesięciu miast o najpiękniejszych starówkach.
Przemyśl to miasto położone w południowo-wschodniej części Polski, które według historyków wchodziło w skład tzw. Grodów Czerwieńskich. Do momentu wcielenia Rusi Czerwonej do Królestwa Polskiego (koniec XIV wieku) był to obszar rywalizacji pomiędzy władcami ruskimi, polskimi i węgierskimi. Zabudowa starego miasta powstawała pomiędzy XVI i XVIII wiekiem. W 1772 roku Przemyśl znalazł się w wyniku rozbiorów pod panowaniem austriackim. Dla miasta miało to znaczenie nie tylko administracyjne, lecz trwale wpłynęło na jego wygląd. Nowe władze zaczęły bowiem gruntownie przebudowywać najstarszą część miasta, nadając jej nowy charakter. Na początku XIX wieku rozpoczęto rozbieranie murów miejskich (do dziś zachował się fragment od strony ulicy Basztowej), a w roku 1812 zlikwidowano budynek ratusza.
Dziś centralnym punktem starówki jest pochyły rynek otoczony zespołem kamienic z XVI wieku, które w XIX stuleciu uległy radykalnej przebudowie. Nad starówką góruje XVII-wieczny kościół i klasztor karmelitów, który w XVIII wieku oddany został w użytkowanie wspólnocie grekokatolickiej, a obecnie wrócił pod zarząd karmelitów i odzyskał swój dawny charakter. Panoramę starego miasta obserwować można z zabytkowej wieży zegarowej z końca XVIII wieku.
Przemyśl – kościół oo. Karmelitów (fot. Goku122 , na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana) Miejsce 9: Poznań
Ostatnio Festiwal w Opolu został „zgruzowany” przez grupę Acid Drinkers, która swoimi metalowymi brzmieniami wcisnęła w siedzenia „najcudowniejszą w świecie” opolską widownię. Taką moc można uzyskać tylko mieszkając w Poznaniu. Jest to jedno z najstarszych miast w Polsce, od zarania dziejów będące ważnym centrum administracyjnym i kulturalnym. W okresie rozbicia dzielnicowego stał się stolicą dzielnicy wielkopolskiej, a w roku 1253 Przemysł I lokował na lewym brzegu Warty miasto na prawie niemieckim. Wytyczono rynek o powierzchni 2 ha oraz sieć ulic. Po pożarze w 1536 roku Poznań zaczęto odbudowywać w stylu renesansowym. Po II rozbiorze miasto znalazło się w granicach Prus. Pod nowymi rządami rozebrano poznańską farę (dzisiejszy plac Kolegiacki) oraz mury miejskie. Duże zniszczenia przyniosła również II wojna światowa, kiedy destrukcji uległo blisko 60% zabudowań starego miasta.
Obecnie poznański Stary Rynek należy do jednych na najpiękniejszych w Polsce. Najcenniejszym zabytkiem jest ratusz z połowy XVI wieku, przebudowany w stylu renesansowym przez tessyńczyka Jana Baptystę di Quadro z Lugano. Na wieży ratusza znajduje się zegar ze słynnymi poznańskimi koziołkami, które punktualnie o godzinie 12.00 trykają się rogami ku uciesze widzów. Innym budynkiem charakterystycznym dla Starego Miasta w Poznaniu jest waga miejska – obiekt z XVI wieku uległ w wieku XIX rozbiórce, lecz w latach 1950–1960 zdecydowano się na jego odbudowę. Tuż obok ratusza stoi także pręgierz. Wybudowany miał zostać z kar, jakie nakładano na mieszczanki zbyt ostentacyjnie ukazujące swoje bogactwo.
Poznań – Stary Rynek (fot. eisenbahner , na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic Miejsce 8: Warszawa
Mówienie o „starym mieście w Warszawie” budzi u niektórych uśmiech. Z pewnością warszawska starówka jest jedną z najmłodszych w Polsce. Stoi za nią tragiczna historia powstania warszawskiego, w wyniku którego została w 90% zrujnowana. Decyzję o jej odbudowie podjęto już w roku 1945, zaś w pełni zrekonstruowana (wliczając w to Zamek) została w latach 80. choć gros prac wykonano do końca lat 50. Warto dodać, że jest to jedyny w świecie przypadek odtworzenia starej zabudowy pomimo tak ogromnych zniszczeń.
Starówka w Warszawie nie należy do największych. W epoce nowożytnej, z której pochodziła oryginalna zabudowa, dzisiejsza stolica Polski nie była zbyt duża (dopiero za panowania Stanisława Augusta przeżyła gwałtowny wzrost liczby ludności). W XVII wieku na starym mieście stało 120 domów. Centralną jego częścią był rynek, nad którym górował rozebrany w 1817 roku ratusz. Dziś jednym z charakterystycznych punktów warszawskiej starówki jest pomnik Syrenki, a oprócz tego do najciekawszych zabytków należą: Plac Zamkowy z Kolumną Zygmunta, katedra św. Jana oraz świetnie odrestaurowany zespół murów miejskich z barbakanem na czele.
Warszawa – Plac Zamkowy (fot. Lee Kindness, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0) Miejsce 7: Sandomierz
Stare miasto w Sandomierzu miało niewątpliwie wiele szczęścia. Przede wszystkim uniknęło zniszczeń w czasie II wojny światowej, dzięki czemu jego układ przestrzenny został zachowany. W epoce staropolskiej Sandomierz był istotnym ośrodkiem handlowym. Znajdowała się tam główna przeprawa przez Wisłę na szlaku wiodącym z Europy Zachodniej na Ruś, co było podstawą rozwoju ekonomicznego miasta.
Dziś Sandomierz to jedna z pereł polskiej architektury. Dobrze zachowane zabudowania w stylu gotyckim i renesansowym cieszą oko każdego turysty i pozwalają na miłe spędzenie czasu czasu wśród odrestaurowanych kamienic. Kluczowymi punktami starego miasta w Sandomierzu są: dom Długosza (obecnie Muzeum Diecezjalne), ratusz oraz Brama Opatowska z zachowanymi fragmentami murów obronnych, a także liczne kościoły.
Zamek w Sandomierzu (fot. Dariusz Cierpiał , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported) Miejsce 6: Lublin
Lublin posiada z pewnością jedną z bardziej zaniedbanych starówek, trzeba jednak zaznaczyć, że widoczne są wzmożone prace konserwatorskie, których celem ma być przywrócenie świetności dawnej zabudowie. A niewątpliwie jest co odnawiać. Lublin był w okresie staropolskim bardzo istotnym centrum administracyjnym, w którym znajdował się Trybunał Koronny dla prowincji małopolskiej. Przez miasto przechodziły też ważne szlaki handlowe wiodące na Ruś – Lublin był w końcu najdalej wysuniętym na wschód rdzennie polskim dużym miastem ówczesnej Rzeczpospolitej.
Dziś starówka w Lublinie powoli wraca do dawnej świetności. To niewątpliwie urokliwe miejsce spacerów, które spodoba się ludziom nie lubiącym zbytniego gwaru i dużego tłumu. Wśród znajdujących się tam ważnych zabytków wymienić należy: plac po dawnym kościele farnym z jego odsłoniętymi fundamentami, odrestaurowany budynek Trybunału Koronnego oraz liczne bramy i fragmenty murów obronnych. Stare Miasto w Lublinie wyróżnia również niezwykle urokliwe położenie na wzgórzu, z którego rozpościera się widok na okolicę.
Lublin – budynek Trybunału Koronnego (fot. Emmanuel Dyan , na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic) Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Miejsce 5: Gdańsk
Opowiedzieć w kilku zdaniach o gdańskiej starówce jest równie trudno, jak obalić system komunistyczny, czego dokonał (rzecz jasna nie w pojedynkę) pewien elektryk z tutejszej stoczni. Dawne zabudowania tworzą dziś kompleks Głównego Miasta, które szczyci się bogactwem architektury godnym najpotężniejszego i najbogatszego niegdyś ośrodka miejskiego nowożytnej Polski.
Gdańska starówka to przede wszystkim ulica Długa i Długi Targ (tzw. Droga Królewska), który w czasach rządów Zakonu Krzyżackiego stał się głównym punktem handlowym miasta. Nie ma tu więc charakterystycznej dla wielu polskich miast zabudowy skupionej wokół centralnie położonego rynku. Wzdłuż Długiego Targu stoją przepiękne kamienice gdańskich patrycjuszy, których bogactwo do dziś robi wrażenie, podobnie jak kunszt zatrudnianych przez mieszczan architektów. Znajdziemy tu m.in. Nowy Dom Ławy, z którego zerka słynna „Panienka z okienka”, czyli fikcyjna postać z powieści Jadwigi Łuszczewskiej. Obok położony jest Dwór Artusa, jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Europie. Oprócz tego warto przyjrzeć się monumentalnemu budynkowi gdańskiego ratusza, a w czasie spaceru nad Motławą zwrócić uwagę na ogromny żuraw portowy, który jest świadectwem dawnej potęgi gospodarczej miasta.
Gdańsk – Długi Targ (fot. bartdubelaar , na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 2.0 Generic) Miejsce 4: Wrocław
Jedną z największych starówek posiada Wrocław. Pomimo znacznych zniszczeń, jakie przyniosła długotrwała obrona Wrocławia przez wojska niemieckie w czasie II wojny światowej, po jej zakończeniu został on w części odbudowany. Niestety, skupiono się głównie na okolicach głównego rynku oraz Placu Solnego, w bocznych ulicach stawiając już zabudowę modernistyczną, odbiegającą oczywiście od historycznego wyglądu. Podczas odbudowy zwracano szczególną uwagę na elementy gotyckie, pochodzące z czasów panowania Piastów na Dolnym Śląsku.
Tym niemniej wrocławskie stare miasto wciąż ma wiele na uroku i jest jednym z najpiękniejszych nie tylko w Polsce, ale i Europie. Góruje nad nim stojący w centrum rynku monumentalny ratusz ze szmatruzem i sukiennicami. Przechadzając się urokliwymi uliczkami warto też odwiedzić budynki reprezentacyjne Uniwersytetu Wrocławskiego, a szczególnie wart zobaczenia jest majstersztyk sztuki barokowej, jakim jest Aula Leopoldina. Całą wrocławską starówkę oglądać można z wieży św. Elżbiety Węgierskiej.
Wrocław – katedra na Ostrowie Tumskim (fot. Klearchos Kapoutsis na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic) Miejsce 3: Toruń
Nie można dziwić się tak wysokiej pozycji toruńskiej starówki. Nie dość, że prezentuje ona niezwykle wysoki poziom estetyczny i można zjeść na niej doskonałe pierogi, to jeszcze każdy, kto próbował przejechać przez słynny toruński most, mógł długo i dokładnie przyjrzeć się jej urokliwej, nadwiślańskiej panoramie.
Centralnym punktem Starego Miasta w Toruniu jest Rynek Staromiejski i jego zabudowa. Charakterystycznymi punktami są ratusz, Dwór Artusa, pomnik Mikołaja Kopernika oraz pomnik Flisaka. Przy rynku stoi również kościół Mariacki. Odwiedzając toruńską starówkę warto też jednak wejść w boczne uliczki, gdzie znaleźć można wiele perełek sztuki gotyckiej i renesansowej. Znajdziemy tam też niewątpliwie słynną Krzywą Wieżą, który może nie dorównuje urokiem wieży w Pizie, ale i tak cieszy swoją krzywizną.
Toruń – panorama Starego Miasta z lewego brzegu Wisły (fot. René Klein, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – na tych samych warunkach 3.0) Miejsce 2: Zamość
Nie dziwi również czołowe miejsce Zamościa. Wszak jego założyciel, Jan Zamoyski, zlecił Bernardowi Morandowi zaprojektowanie miasta idealnego, korzystającego z najprzedniejszych wzorców włoskich. Starówka w Zamościu uniknęła zniszczeń wojennych, dzięki czemu do dziś jest absolutną perłą architektury renesansowej i najlepszym przykładem idealnej zabudowy staromiejskiej. Dodatkowo sąsiedztwo terenów bagnistych i zalesionych umożliwiło jej zachowanie odrębności i tożsamości, może więc ona nadal cieszyć oczy turystów swoją niemal niezmienioną formą, która pobudza wyobraźnię i pozwala odbyć prawdziwą podróż w czasie.
Najbardziej charakterystycznymi punktami starego miasta w Zamościu są zarówno budynki świeckie, a wśród nich ratusz, dawny pałac Zamoyskich oraz budynek Akademii Zamojskiej, jak i sakralne, w tym katedra i kościół franciszkanów oraz żydowska synagoga. Można też zobaczyć fragmenty słynnego systemu obronnego miasta.
Zamość – Ratusz i kamienice ormiańskie (fot. Maciej Ukleja na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana) Miejsce 1: Kraków
– „Wśród turystów Rynek tonie znów” – śpiewał Marek Grechuta w piosence „Kraków”. Stare miasto w Krakowie jest najważniejszym punktem na mapie turystycznej naszego kraju. Nie ma mowy o zwiedzaniu Polski bez wejścia na Rynek Główny, wypicia piwa w „Pierwszym lokalu na Stolarskiej po lewej stronie idąc od Małego Rynku”, odwiedzenia kościoła Dominikanów, przejścia przez Bramę Floriańską, odwiedzenia Collegium Maius, spojrzenia w okno papieskie, zakupów w Sukiennicach, podziwiania witraży Wyspiańskiego w kościele Franciszkanów, wysłuchania hejnału z Wieży Mariackiej i spaceru Grodzką w kierunku Wawelu. Gdy stajemy pod monumentalnym zamkiem, nasze poczucie zachwytu sięga zenitu i ma się ochotę zaśpiewać za Maciejem Stuhrem:
Na ulicach Krakowa
Jest dorożka i konik,
Też by wiersz napisał –
Taki jest natchniony!
Tu poezja, tam proza,
Z pieśnią Rynek dnieje,
Wszędzie świeci słońce,
A na Brackiej leje,
Kamień duchem kwitnący,
Dusza staropolska,
Nie ma Mickiewicza,
Za to jest Szymborska.
Każdy ma nad sobą
Poetycką zorzę,
hejnał, Turnau, Stuhr,
Tu śpiewać każdy może.
I tylko tego rozebranego ratusza jakoś żal...
Kraków, Rynek Główny. Zdjęcie: Ludwig Schneider / Wikimedia Commons. Na licencji: Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0. Głosowanie potrwa do 23 czerwca, zachęcamy też do polubienia nas na Facebooku.
Redakcja: Michał Świgoń i Roman Sidoski
