„Mówią Wieki” 8/2014

Za komuny różnie bywało z jego upamiętnieniem: raz pluto na nie z wyjątkowym cynizmem, raz o nim milczano, wreszcie mówiono coś przez zaciśnięte zęby. Dziś mamy czas tryumfu Powstania, niestety, dla zbyt wielu za późny. Wśród rozmaitych objawów jego kultu czasem umyka z pola widzenia to, że było klęską, szczególnie z perspektywy ludności cywilnej, z perspektywy niekombatanckiej. „Warszawskie dzieci pójdziemy w bój…” – jest w tym desperacja, ale też mnóstwo młodzieńczej fantazji, zamiłowanej w pięknym, ofiarnym (czy ofiarniczym) geście. Oczywiście trudno winić dowództwo Armii Krajowej za rzeź Ochoty i Woli, bo można kogoś winić za brak umiejętności przewidywania czy brak wyobraźni, a ów akt niesamowitego zgoła barbarzyństwa przekraczał jej granice. Mamy wrażenie, że za mało się pisze, że za mała jest nasza wiedza o cywilnych ofiarach Powstania. Wiedza ciężka, przygnębiająca, bo przecież pełna strasznych szczegółów, lecz bezwzględnie konieczna. Nasz Magazyn też w tej sprawie robił zbyt mało, ale chcemy się poprawić.

W numerze można przeczytać:

• Jarosław Krawczyk, „Otwarte serce” „Tragedia jak z antycznego dramatu”. Rozmowa z historykami, dr. hab. Piotrem Maciejem Majewskim, zastępcą dyrektora Muzeum II Wojny Światowej, i Maciejem Podbielkowskim, pracownikiem naukowym Muzeum Powstania Warszawskiego

Dwaj historycy dyskutują o okolicznościach decyzji o wybuchu Powstania Warszawskiego, zastanawiają się nad jego sensem, polityką mocarstw wobec Polski. Odpowiadają też na pytanie, czy alianci zachodni zdradzili polskich sojuszników w 1944 roku.

• „Żaden naród nie przeżywa wojny sam”. Rozmowa z Alexandrą Richie Brytyjska badaczka, autorka książki Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, ukazuje zryw Warszawy w sierpniu 1944 roku na szerokim tle wydarzeń na froncie wschodnim, począwszy od 1943 roku. Wyjaśnia, dlaczego Hitler i Himmler nakazali unicestwić Warszawę i jej mieszkańców
• Maciej Krawczyk, „Salon w płonącym mieście. Z pamiętników Kazimierza Pużaka” To obraz Powstania widzianego oczami Kazimierza Pużaka, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, przewodniczącego Rady Jedności Narodowej, reprezentacji politycznej Polskiego Państwa Podziemnego. Ten już niemłody w 1944 roku polityk przeżywał to samo, co zwykli mieszkańcy powstańczej Warszawy, ostrzeliwanej i bombardowanej przez Niemców. Przeszedł nawet kanałami ze Starówki do Śródmieścia.
• Grzegorz Jasiński, „1944 – bój o Warszawę” Znany historyk wojskowości przedstawia strategię Polaków i Niemców podczas Powstania i ukazuje poszczególne etapy walk.
• Michał Mackiewicz, „Visy na tygrysy. Refleksje (gorzkie) o powstańczym uzbrojeniu” Bronioznawca z Muzeum Wojska Polskiego przedstawia uzbrojenie powstańców, którego było stanowczo za mało. W dalszej części artykułu prezentuje poszczególne typy broni: zdobycznej, zrzutowej i produkowanej przez powstańców. Artykuł jest bogato ilustrowany zdjęciami eksponatów z MWP
• Bartosz Nowożycki, „Powstańczy szlak zgrupowania AK „Radosław” Zgrupowanie dowodzone przez ppłk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”, składające się z oddziałów Kedywu (w tym sławne bataliony harcerskie „Zośka” i „Parasol”), było najlepiej uzbrojoną i wyszkolona jednostką powstańczą. Przez 63 dni Powstania jego znaczony obficie krwią szlak bojowy wiódł przez Wolę, Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków i Mokotów
• Bartosz Nowożycki, „Chłopcy i dziewczęta od „Radosława”. Próba charakterystyki zbiorowej” Ze względu na niedostatek źródeł trudno sporządzić portret socjologiczny całej warszawskiej Armii Krajowej w sierpniu 1944 roku. Bartosz Nowożycki pokusił się o to w przypadku Zgrupowania „Radosław” i jednostek wchodzących w jego skład. Z artykułu można się dowiedzieć m.in., jaka była średnia wieku oficerów, jakie mieli wyksztalcenie i doświadczenie wojskowe, z jakich środowisk się wywodzili.
• Szymon Nowak, „Realna pomoc czy ułuda? Berlingowcy w powstańczej Warszawie” W połowie września 1944 roku, po zajęciu prawobrzeżnej Warszawy, gen. Zygmunt Berling, dowódca 1. Armii Wojska Polskiego, zorganizował desanty, które miały wesprzeć dogorywające Powstanie. Największe siły wysadzono na Czerniakowie. Przy niedostatecznym wsparciu artylerii i lotnictwa sowieckiego zakończyły się one klęską. Autor docieka, czy desanty berlingowców były próbą pomocy powstańcom, czy też grą Stalina na zachowanie twarzy przed Zachodem
• Jacek Zygmunt Sawicki, „Z pomocą powstaniu” W Powstaniu Warszawskim wzięły udział także siły AK VII Obwodu „Obroża”, obejmującego tereny wokół Warszawy. Największe zgrupowanie partyzanckie powstało w Puszczy Kampinoskiej, które wspierało powstańców z Żoliborza. O pomocy oddziałów AK z zewnątrz dla powstańczej Warszawy pisze znawca tematu, historyk z IPN.
• Michał Tomasz Wójciuk, „Kaci Warszawy. Ludobójców portret zbiorowy” Warszawiacy ze zgrozą wspominali nazwiska niemieckich dowódców tłumiących Powstanie, odpowiedzialnych za masowe mordy i prześladowania cywilów. Ich kariery przedstawia historyk z Muzeum Powstania Warszawskiego. Z artykułu można się dowiedzieć, że żaden z katów Warszawy po wojnie nie odpowiedział za swoje zbrodnie przed sądem.
• Katarzyna Utracka, „Rzeczpospolita powstańcza” Powstanie Warszawskie to także fenomen organizacji zaplecza. Autorka przybliża działalność władz cywilnych i służb, które pomagały warszawiakom przetrwać trudne dni Powstania. Ukazuje także bogactwo powstańczej prasy.
• Sławomir Koper, „Miłość i wojna. Życie codzienne powstańców” W Powstaniu brali udział przede wszystkim młodzi ludzie, którym nieobca była radość życia i miłość. Walce niejednokrotnie towarzyszyły romanse, zdarzały się powstańcze śluby. Autor, autor bestsellerów historycznych, opisuje też problemy z zachowaniem higieny i aprowizacją, z jakimi borykali się powstańcy.
• Damian Markowski, „Tragedia powstańczych szpitali” Wśród wielu niemieckich zbrodni popełnionych podczas Powstania szczególną zgrozą napawają masakry rannych i chorych oraz personelu medycznego powstańczych szpitali. Miały miejsce zwłaszcza na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Ten wstrząsający artykuł ukazuje bezmiar niemieckiego okrucieństwa.
• Chodziło o honor. Rozmowa z Jerzym Leonowiczem, powstańcem żoliborskiego Zgrupowania „Żniwiarz” Opowieść o powstańczych przeżyciach nastoletniego harcerza, który walczył na Żoliborzu
• Czterokrotnie ocalony od śmierci. Rozmowa ze Stanisławem Likiernikiem, żołnierzem Zgrupowania „Radosław”, uczestnikiem walk na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie Stanisław Likiernik podczas Powstania wiele razy wychodził z opresji, choć dwukrotnie został ranny. Był jednym z nielicznych, którzy zdołali się przebić przez niemieckie linie ze Starego Miasta do Śródmieścia.
• Polowałem na Niemców. Rozmowa ze Stanisławem Aronsonem, żołnierzem Zgrupowania „Radosław”, rannym na Woli Stanisław Aronson, akowiec z oddziału Kolegium „A”, opisuje walki na Woli, okoliczności, w jakich został ranny i cudem uratował się pod upadku Starego Miasta.
• „Dzieci ’44”. Relacja Jerzego Gniazdka, podczas powstania 14-letniego listonosza Harcerskiej Poczty Polowej To fragment książki wydanej przez Bellonę SA, zawierającej relacje ludzi, którzy przeżyli Powstanie Warszawskie jako dzieci. Dla czytelników wybraliśmy poruszającą opowieść harcerza, który oddzielony przez Niemców od rodziców, trafił do Śródmieścia i roznosił listy w ramach Harcerskiej Poczty Polowej.
• Grzegorz Hanula, „Zagłada Warszawy” Autor, historyk z Muzeum Powstania Warszawskiego, opisuje, jak Niemcy niszczyli Warszawę podczas Powstania i po nim. Szacuje też wojenne straty, jakie poniosła stolica Polski, która w 1945 roku była morzem ruin.
• Michał Komuda, „Robinsonowe z Festung Warschau” Artykuł jest oparty o relacje warszawiaków, którzy po upadku Powstania ukrywali się w ruinach Warszawy, narażeni nie tylko na śmierć z niemieckiej ręki, ale też z głodu, choroby i zimna.
• Roman Wojno, „Cmentarze i mogiły z Powstania Warszawskiego” Autor, pracownik Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, opisuje powojenne ekshumacje i pochówki ofiar Powstania, prezentuje powstańcze cmentarze w Warszawie i jej okolicach.
• Maciej Podbielkowski, „Popowstańcze drogi” Artykuł ukazuje powojenne losy wielu wojskowych i cywilnych uczestników Powstania Warszawskiego: prześladowania komunistyczne, zaangażowanie w życie społeczne i polityczne PRL (w tym w dzialaność powojennego podziemia i opozycji demokratycznej)
• „Ludzie są z nami”. Rozmowa z Janem Ołdakowskim, dyrektorem Muzeum Powstania Warszawskiego Z okazji 10-lecia otwarcia MPW rozmawiamy z jego współtwórcą i dyrektorem. Jan Ołdakowski opowiada, jak muzeum powstało i dlaczego odniosło sukces wśród tłumnie odwiedzającej je publiczności. Odpowiada też na pytanie, czy wypada czcić wydarzenie, które zakończyło się klęską, oraz jaka polityka historyczna jest nam potrzebna.
• „Muzeum Powstania Warszawskiego – niezwykłe miejsce” Artykuł prezentuje 10-letni bogaty dorobek MPW, które wrosło w życie kulturalne Warszawy

Ponadto w numerze stale działy:

• Telegraf Historyczny (informacje o odkryciach archeologicznych, wieści z muzeów, ciekawe strony internetowe dla miłośników historii)
• Recenzje
• Noty o książkach (autorska rubryka Macieja Janowskiego)
• Z księgarni (przegląd nowości wydawniczych)

Więcej informacji na mowiawieki.pl