„Mówią Wieki” 12/2014

Numer rozpoczyna się od rozbicia mitów narosłych wokół wyobrażenia o „spartańskim wychowaniu” i przedstawień świętej rodziny w malarstwie. Autorzy przedstawiają realia dzieciństwa w siedemnastowiecznym Gdańsku oraz sytuację pracujących dzieci w Anglii epoki industrializacji. W XIX i XX stuleciu nie kwestionowano już odrębności dzieciństwa, za to w szkole i poza nią rozgorzała walka o tożsamość narodową dzieci. Jednym z jej przykładów jest znany każdemu Katechizm polskiego dziecka Władysława Bełzy. Choć świat dziecięcy, tak samo jak świat dorosłych, nadal bywa okrutny, to dziś nikt nie kwestionuje tezy, że dzieci są ważną częścią społeczeństwa i zasługują na specjalną ochronę, także prawną.

W numerze można przeczytać:

• Aleksandra Sulikowska, „Dzieciątko przedwieczne. Wizerunki Jezusa w dawnej sztuce Wschodu i Zachodu” Znana historyczka sztuki pokazuje, jak w średniowieczu portretowano Jezusa we wschodnim i zachodnim chrześcijaństwie. W tradycji bizantyńskiej Dzieciątko najczęściej przedstawiano jako małego dorosłego - pełne powagi, z pomarszczonym czołem i surowym spojrzeniem. Na Zachodzie zaszła ewolucja i od XIV-XV wieku ukazywano nowo narodzonego Chrystusa jako pulchne, uśmiechnięte niemowlę.
• Edmund Kizik, „Gdańskie historie dziecięce” Nowożytny Gdańsk był najbogatszym miastem Rzeczypospolitej. Z artykułu dowiemy się, jak wyglądało życie dzieci mieszczańskich w grodzie nad Motławą. Okazuje się, że wiele dzieci umierało przy porodach lub w młodym wieku. Sporo było też sierot-podrzutków.
• Michał Kopczyński, „Dzieci fabryczne” Dzieci pracowały od najdawniejszych czasów. To zjawisko nasiliło się w XVIII i XIX wieku, gdy tworzył się wielki przemysł. Dzieci harowały w kopalniach, hutach fabrykach włókienniczych, na roli, wreszcie w bogatszych domach jako służący, często nie dostając za pracę pieniędzy, a tylko utrzymanie.
• Maciej Krawczyk, „Noble za walkę o prawa dzieci” W tym roku Komitet Noblowski przyznał nagrodę pokojową Hindusowi Kailashowi Satyarthi i Pakistance Malali Yousafzai za walkę o prawa dzieci. Warto poznać dorobek obojga noblistów, zwłaszcza młodej Pakistanki, która o mało nie przypłaciła życiem działań na rzecz prawa do nauki dziewcząt w swym islamskim kraju.
• Anna Rosner, „Rzecz o historii praw dziecka” Współcześnie dzieciństwo jest wartością. Za oczywistość uważamy tworzenie regulacji chroniących dziecko i definiujących jego prawa oraz działania instytucji służących ich ochronie. Ale to historia stosunkowo niedawna, która zaczęła się zaledwie 100 lat temu…
• Jolanta Sikorska-Kulesza, „Niebezpieczna książeczka” „Kto Ty jesteś? – Polak mały” – od tych słów zaczyna się „Katechizm polskiego dziecka” Władysław Bełzy. Od ponad 100 lat uczyły się go kolejne pokolenia polskich dzieci i dziś chyba mało kto nie zna tego wiersza. Młodopolska poetka Maryla Wolska wróżyła „Katechizmowi” przetrwanie, ale jednocześnie zastrzegała, że będzie ono trwać do pewnej mety. Czy ta meta jest już na horyzoncie?
• Błażej Brzostek, „Entele-pentele. Zabawy naszych dziadków” W XIX wieku niemiecki pedagog Friedrich Froebel tłumaczył, że dziecko pragnie zabawy, ponieważ jest sposobem poznania i okiełznania świata. Zaś obowiązkiem dorosłego jest otoczenie zabawy przyjazną troską i kierowanie nią, by wiodła ku dobremu. Tak narodziła się idea ogrodu dziecięcego, krainy zabawy i zdrowia, którą na ziemiach polskich wcielał w życie dr Henryk Jordan.
• Waldemar Kowalski, „Dzieci z Pahiatua” 31 października 1944 roku do brzegów Nowej Zelandii dopłynął amerykański okręt „General George M. Randall”. Na jego pokładzie było 733 polskich dzieci ewakuowanych ze Związku Sowieckiego przez Iran. Wraz z opiekunami zamieszkały w specjalnym obozie w Pahiatua. Autor opisuje, jak wyglądało ich życie na Antypodach oraz jak potoczyły się ich dalsze losy.
• „Tajemnice szyfrów (cz. I): Polacy przeciwko Enigmie. Rozmowa z dr. Markiem Grajkiem” Marek Grajek, kryptolog i historyk tajnych służb, barwnie opowiada o tym, jak narodziły się szyfry i kody oraz jak je łamano. Większa część rozmowy dotyczy sukcesów polskich kryptologów, którzy przed drugą wojną światową przechytrzyli niemiecką maszynę szyfrującą - Enigmę.
• Bogdan Borucki, Książę Józef Poniatowski – samobójca? Śmiertelny w skutkach skok Józefa Poniatowskiego w nurty Elstery został uznany przez wielu za akt samobójczy. Jego patriotyczne motywy budziły podziw, a okoliczności były spektakularne. Bez większego echa przeszła natomiast domniemana próba samobójcza księcia, do której miało dojść kilka miesięcy wcześniej w Krakowie…
• Dariusz Milewski, „Bitwa pod Crécy 26 sierpnia 1346 roku” Co najmniej od czasów biblijnej walki Dawida z Goliatem potwierdzona została przewaga broni miotającej nad bronią białą. Boleśnie przekonało się o tym francuskie rycerstwo, podczas wojny stuletniej kilkakrotnie rozstrzelane przez angielskich łuczników. Tak było m.in. w 1346 roku pod Crécy w Pikardii…
• Stanisław Cios, „Nie tylko karp. Tradycyjne potrawy wigilijne z ryb” Ryby są nieodłącznym elementem wieczerzy wigilijnej, a to dlatego, że nie podlegają rygorom postnym obowiązującym katolików. Na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci zmieniły się zarówno gatunki ryb spożywanych na Wigilię, jak i sposób ich przyrządzania. O tym, jakie potrawy rybne podawano niegdyś na polskich stołach, dowiecie się z artykułu.
• Marek Stremecki, „Stadionowy „zamach” na premiera Cyrankiewicza” 11 września 1966 roku premier PRL Józef Cyrankiewicz odwiedził Kraków. Zaszczycił otwarcie szkoły-tysiąclatki, pojawił się również na meczu piłkarskim. Wizyta na stadionie Cracovii omal nie skończyła się dla niego smutno…
• Błażej Brzostek, Poljot Gdy wróciłem po chwili – zegarka już nie było. Zostawiłem go na brzegu umywalki. Kto się połaszczył na takiego starego Poljota? Kilka tygodni później trafiłem przypadkiem na identycznego, w koszu handlarza na targu staroci, i dałem za niego 10 zł. Identyczny, ale nie ten sam: tamtego kupił mój ojciec za pierwszą swą wypłatę w 1964 roku Na tym polegała jego wartość…
• Jarosław Krawczyk, „Dwaj panowie w Tokio” To fragment książki „O Polsce i Polakach” dr. Jarosława Krawczyka, wieloletniego redaktora naczelnego „Mówią wieki”, która została wznowiona nakładem Bellony SA, Zamieszczony rozdział dotyczy Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego oraz odmiennych wizji Polski, jakie reprezentowali.
• Sławomir Koper, „Polskie ślady w Dyneburgu” Znany popularyzator historii zaprasza na wycieczkę do łotewskiego Dyneburga. W historii miasta jest wiele polskich tropów.
• Dodatek edukacyjny „Mówią wieki w szkole”, a w nim:
• Konkurs Szkolna Liga Historyczna
• Litwini w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• Narody w dawnej Rzeczypospolitej - materiały źródłowe do wykorzystania na lekcji
• Historia w karykaturze, czyli między nami Słowianami
• Lekcja Dobrej Historii - konkurs dla nauczycieli Instytutu Badań Edukacyjnych

Ponadto w numerze stałe działy:

• Telegraf Historyczny (informacje o odkryciach archeologicznych, wieści z muzeów, ciekawe strony internetowe dla miłośników historii)
• Recenzje
• Noty o książkach (autorska rubryka Macieja Janowskiego)
• Z księgarni (przegląd nowości wydawniczych)
• Plotki z brodą (anegdotki i śmiesznostki sprzed wieków)

Więcej informacji na www.mowiawieki.pl.