„Mówią Wieki” 10/2013

Z jednej strony kościuszkowcy bili się z Niemcami z odwagą i poświeceniem, składając daninę krwi, ale z drugiej ich ofiara została wykorzystana przez Stalina i polskich komunistów. Lenino stało się jednym z mitów założycielskich Polski Ludowej. 12 października w PRL hucznie obchodzono Święto Wojska Polskiego – odbywały się defilady, wręczano ordery, honorowano kombatantów, przede wszystkim tych politycznie „słusznych”. Po 1989 roku wszystko się odwróciło. Lenino wypadło z publicznego obiegu, a wojsko – tak jak przed wojną – świętuje 15 sierpnia, w rocznicę „cudu nad Wisłą” z 1920 roku. Z jednej strony można to uznać za akt sprawiedliwości dziejowej, ale z drugiej nie powinniśmy zapominać, że żołnierze w kościuszkowskich mundurach walczyli i ginęli za Polskę, nie wiedząc jeszcze (choć może się domyślając), jaka ona będzie po wojnie. Pamiętajmy też, że masę żołnierską 1. DP stanowili byli więźniowie i zesłańcy, którzy nie zdążyli do armii gen. Andersa. Często to ślepy wojenny los zadecydował o tym, kto trafił pod Lenino, a kto pod Monte Cassino. Dlatego zdając sobie sprawę z kontekstu politycznego, nie dzielmy polskiej krwi przelanej na Wschodzie i na Zachodzie.

W numerze można przeczytać:

• „To była polska krew. Rozmowa z prof. Zygmuntem Matuszakiem”. Historyk wojskowości z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach – Filii w Piotrkowie Trybunalskim odpowiada na pytania dotyczące formowania 1. DP im. Tadeusza Kościuszki i rozmaitych aspektów bitwy pod Lenino: czy dywizja kościuszkowska była polskim wojskiem, skąd się wziął orzeł zwany piastowskim na czapkach żołnierzy, jak ocenić postawę gen. Berlinga w obozie sieleckim i na polu bitwy pod Lenino, dlaczego Polacy ponieśli tak ciężkie straty?
• Michał Mackiewicz, „Polacy pod Lenino”. Autor w sposób popularny przedstawia bitwę pod Lenino i udział w niej Polaków. Analizuje, dlaczego Polakom nie udało się przełamać niemieckiej obrony Wskazuje na fatalne błędy popełnione przez dowództwo radzieckiej 33. Armii i sztab 1. DP, za które drogo zapłacili żołnierze.
• Wojciech Materski, „Polski koncept Stalina”. Znawca polityki ZSRR wobec Polski w XX wieku opisuje, jak władze ZSRR w latach 1942 – 1944 przygotowywały grunt pod sowietyzację Polski. Tłumaczy, dlaczego Stalin zerwał stosunki z rządem RP w Londynie, jaką rolę w tworzeniu opcji proradzieckiej odgrywała Wanda Wasilewska, czyje interesy naprawdę reprezentował Związek Patriotów Polskich.
• Waldemar Wojnar, „Rewolucja wkracza do świątyń”. Po wybuchu rewolucji francuskiej Kościół katolicki, ostoja starego porządku, stał się obiektem ataków. Nowe władze starały się wyrugować religię z życia społecznego, mordowano i więziono księży, rewolucyjne bojówki i podburzone tłumy napadały na świątynie, dewastując i rabując. Ofiarą niszczycielskiej furii padły nawet groby królów Francji w opactwie Saint-Denis…
• Dominik Szulc, „600 lat minęło. Unia polsko-litewska w Horodle”.

Horodło, dziś małe, senne miasteczko nad Bugiem, przy granicy z Ukrainą, równo 600 lat temu stało się areną bardzo ważnego wydarzenia. Odnowiono w nim unię pomiędzy Królestwem Polskim i Wielki Księstwem Litewskim. Był to kompromis pomiędzy dążeniami panów polskich, którzy chcieli zdominować Litwinów, a panami litewskimi, którzy z jednej strony ocalili samodzielność Wielkiego Księstwa, a z drugiej część z nich została „adoptowana” do herbów przez polskie rody i zyskała równy z nimi status. Architektami kompromisu byli król Władysław Jagiełło i wielki książę Witold.

• Mateusz Będkowski, „Polak w Kongijskim piekle. Jak powstało Jądro ciemności Josepha Conrada”. Emigrant z Polski Józef Korzeniowski po paru latach pływania po azjatyckich wodach w 1890 roku znalazł posadę w Kongu, wówczas kolonii króla Belgii. Na miejscu okazało się, że nie tylko nie zarobił tam pieniędzy, ale trafił w sam środek piekła, jakie kolonizatorzy zgotowali czarnej ludności. Gdy kilka lat później marynarz Korzeniowski zmienił się we wziętego pisarza Josepha Conrada, wykorzystał wspomnienia z Konga w opowiadaniu „Jądro ciemności”. Stało się ono kanwą sławnego filmu „Czas apokalipsy” Francisa Forda Coppoli, który przeniósł fabułę z Afryki na pogranicze Wietnamu i Laosu podczas wojny wietnamskiej…
• Grzegorz Majchrzak, „Milicjanci przeciwko władzy. Związek Zawodowy Funkcjonariuszy MO w 1981 roku”. Milicja Obywatelska w czasach PRL była podporą władzy, wykonując dyspozycje przywódców PZPR. Przełom, jakim było powstanie „Solidarności” w 1980 roku, zasiał ferment również w milicyjnych szeregach. Oddolnie narodził się niezależny Związek Zawodowy Funkcjonariuszy MO, który żądał m.in. oddzielenia milicji od polityki. Dla władzy była to wywrotowa awantura i po wprowadzeniu stanu wojennego przywódcy związku zostali zwolnieni ze służby oraz internowani.
• Piotr Szlanta, „Stralsund – hanzeatycka perełka”. W ramach Historycznej Agencji Turystycznej autor zaprasza na spacer szlakiem barwnej historii i pięknych zabytków Stralsundu, niemieckiego miasta portowego nad Bałtykiem.
• Krzysztof Kubiak, „Wojna Jom Kippur 1973. Przez krwawe zmagania do pokoju”. W październiku 1973 roku Izrael, zaatakowany znienacka przez koalicję państw arabskich, które chciały wziąć odwet za wojnę sześciodniową z 1967 roku, znalazł się na krawędzi klęski. W akcie desperacji premier Golda Meir kazała uzbroić samoloty w ładunki jądrowe, aby pomścić upadające państwo żydowskie. Na szczęście do tego nie doszło, bo izraelscy dowódcy stanęli na wysokości zadania i odparli atak. Potem do akcji przystąpili politycy i w 1978 roku Izrael i Egipt zawarły pokój, który przetrwał do dziś.
• Andrzej Nieuważny, „Bitwa Narodów pod Lipskiem. Ostatni bój księcia Józefa Poniatowskiego 16 – 19 października 1813 roku”. Klęska cesarza Napoleona I w Rosji nie oznaczała końca wojny. Odbudowana armia napoleońska, w której znalazły się też wycofane z Księstwa Warszawskiego oddziały ks. Józefa Poniatowskiego, biła się z wojskami VIII koalicji w Prusach i Saksonii. W październiku 1813 roku, równo 200 lat temu, Napoleon wydał sprzymierzonym bitwę pod Lipskiem, która przeszła do historii jako Bitwa Narodów. Dla ks. Poniatowskiego był to bój ostatni…
• Andrzej Pieńkos, „Wielki pomnik masakry”. Jeszcze raz Lipsk. Historyk sztuki przybliża monumentalne mauzoleum bitwy lipskiej wzniesione w jej stulecie w 1913 roku. Była to manifestacja wielkoniemieckiej siły i potęgi Drugiego Cesarstwa w przededniu pierwszej wojny światowej…
• Dodatek edukacyjny „Mówią wieki w szkole” (przygotowany we współpracy z Muzeum Pałacu w Wilanowie), a w nim:
• Konkurs Szkolna Liga Historyczna
• Komiks uczy historii
• Jak uczyć o żołnierzach wyklętych – scenariusz lekcji
• Historia i karykatura
• Powstanie styczniowe na lekcji polskiego
• Gra „Piast” wydana przez Ossolineum

Ponadto w numerze stale działy:

• Telegraf Historyczny (informacje o odkryciach archeologicznych, wieści z muzeów, ciekawe strony internetowe dla miłośników historii)
• Kliomatograf (m.in. recenzja z filmu Andrzeja Wajdy „Wałęsa. Człowiek z nadziei”)
• Recenzje
• Noty o książkach (autorska rubryka Macieja Janowskiego)
• Z księgarni (przegląd nowości wydawniczych)
• Plotki z brodą (anegdotki i śmiesznostki sprzed wieków)

Więcej informacji na www.mowiawieki.pl