„Mówią Wieki” 03/2015

Jak pisze na łamach magazynu prof. Piotr Tadeusz Kwiatkowski, przyczyn tego zapomnienia jest kilka. Przede wszystkim nie żyją już jej świadkowie, a nowe ramy pamięci i kolektywnego upamiętniania wyznaczyły druga wojna światowa oraz komunizm. Drugi powód to zniszczenie po drugiej wojnie światowej PPS i jej legendy. Wreszcie upadek komunizmu był dla wielu Polaków klęską projektu o lewicowym charakterze, tym samym rewolucja 1905 roku znalazła się w zasobach symbolicznych przegranego systemu. Zawłaszczenie jej dziedzictwa przez PZPR skutkowało tworzeniem społecznej niewiedzy, a oficjalna opowieść na jej temat dla elementem większości stała się niewiarygodnej ideologii.

Mimo to owa niepamięć jest o tyle zaskakująca, że z wydarzeniami lat 1905-1907 nierozerwalnie związane są nazwiska dwóch czołowych postaci polskiej historii XX wieku: Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Ten pierwszy stał na czele Organizacji Bojowej PPS, która zbrojnie zwalczała carskiego zaborcę, a ten drugi, niekwestionowany przywódca ruchu narodowodemokratycznego, nie wierząc w powodzenie haseł niepodległościowych, mobilizował Polaków, by domagali się praw autonomicznych: zrzeszania się w organizacjach społecznych, nauczania dzieci w języku ojczystym, swobód religijnych i wolności prasy. Z tych powodów warto przypomnieć gorący czas rewolucji w Królestwie Polskim.

Czytelnikom polecamy także artykuły o rybach, tekst o kompanie sławnego amerykańskiego gangstera Ala Capone, który urodził się na ziemiach polskich, oraz materiał o szarży polskich ułanów pod Borujskiem w 1945 roku, podczas walk o Wał Pomorski. Sławomir Koper zabierze Państwa do przepięknej włoskiej Toskanii.

W tym numerze ogłoszony jest też wielki plebiscyt na polskiego bohatera drugiej wojny światowej (wspólnie z Muzeum Historii Polski i portalem dzieje.pl). Redakcyjną listę kandydatów oraz informacje, jak głosować, można znaleźć na łamach „Mówią wieki” oraz na stronie internetowej: www.mowiawieki.pl. Wśród glosujących zostaną rozlosowane nagrody, a wyniki będą ogłoszone w numerze majowym.

W numerze można przeczytać:

• Piotr Tadeusz Kwiatkowski, „Rewolucja 1905 roku. Wygasłe miejsce polskiej pamięci” Z badań socjologicznych wynika, że wypadki z lat 1905–1907 nie funkcjonują w pamięci zbiorowej polskiego społeczeństwa. Nie organizuje się ogólnopolskich obchodów czy kampanii w mediach, publikacji też jest niewiele. Autor docieka, dlaczego tak się dzieje.
• Rewolucja 1905 – najważniejsze wydarzenia (kalendarium)
• Andrzej Szwarc, „Królestwo polskie przed rewolucją. Społeczeństwo i polityka” Historycy, którzy chętnie używają pojęcia „modernizacja”, mają sporo kłopotu z oceną przemian społecznych i gospodarczych zachodzących w Królestwie Polskim między upadkiem powstania styczniowego a rewolucją 1905 roku…
• Tomasz Bohun, „Pierwsza rewolucja rosyjska” Do wybuchu rewolucji w Rosji musiało dojść. Car Mikołaj II nie radził sobie z rządzeniem wielkim państwem. Do tego doszedł kryzys w rolnictwie i klęski w wojnie z Japonią…
• Piotr Szlanta, „Niemcy wobec Rewolucji 1905 w Królestwie Polskim” Stosunek niemieckich władz do rewolucji 1905 roku był ambiwalentny Przesilenie w Rosji dawało szansę na poprawę położenia międzynarodowego Rzeszy, ale obawiano się również, aby rewolucyjna fala nie dotarła do Niemiec…
• Piotr M. Majewski, „Bomby i browningi. Akcje terrorystyczne bojowców PPS” Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, utworzona w 1904 roku przez Józefa Piłsudskiego, po wybuchu rewolucji skupiła się na terrorze. Kule i bomby dosięgały rosyjskich urzędników, policjantów i wojskowych…
• Kamil Piskała, „Reportaż spod szubienicy” W czerwcu 1908 roku rosyjski sąd w Łodzi skazał na śmierć bojowca PPS Władysława Głuszkowskiego. Władze zgodziły się, aby przed śmiercią wziął on ślub w więzieniu. Zachowały się przejmujące zdjęcia z tej ceremonii. Skazaniec pozował m.in. pod szubienicą, na której miał zawisnąć następnego dnia…
• Agnieszka Janiak-Jasińska, „Rewolucja 1905-1907. Czas społecznego przebudzenia” Rewolucja 1905−1907 była okresem nadzwyczajnej aktywności społecznej Polaków. Nastąpiła wówczas istna eksplozja projektów dotyczących m.in. nauki, kultury, edukacji, zdrowia, pomocy najuboższym. Wiele z nich wcielono w życie mimo oporu ze strony caratu.
• Marek Kunicki-Goldfinger, „Zmowa powszechna przeciw rządowi” (Rzecz o Edwardzie Abramowskim) Abramowski, filozof i socjolog, był jednym z autorów programu PPS. Kilka miesięcy przed wybuchem rewolucji 1905 roku opracował program działania społeczeństwa alternatywnego, czy, jak dzisiaj powiedzieliby socjologowie, społeczeństwa równoległego do struktur państwa zaborczego.
• ks. Leszek Misiarczyk, „Ryby i chrześcijanie” – W chrześcijaństwie antycznym ryba miała wiele alegorycznych znaczeń. Była symbolem wyznania wiary w Chrystusa, Mesjasza, Syna Bożego i Odkupiciela, innym razem symbolem chrztu świętego lub Eucharystii, mogła też symbolizować szatana, otchłań, piekło lub złe myśli w człowieku.
• Stanisław Cios, „Czy wolno łowić ryby w niedzielę?” Ludzie łowią ryby od wieków. Dziś jest to jedna z popularniejszych rozrywek – w Polsce wędkuje ok. 1 mln osób. Ale mało kto wie, że w przeszłości połów ryb w niedziele i święta był zakazany.
• Andrzej Kałaska, „Śledź na każdą okazję” Najlepiej rozpoznawaną marką marynowanych śledzi są filety lub rolmopsy à la Bismarck. W Niemczech za ich wynalazcę uważa się Johanna Wiechmanna, który od 1853 roku prowadził sklep rybny w Stralsundzie. W 1871 roku przesłał on kanclerzowi Dziś te śledzie nie wywołują złych skojarzeń wśród polskich konsumentów…
• James S. Pula, „Polski menedżer Ala Capone” Najbardziej znaną organizacją przestępczą w dziejach Stanów Zjednoczonych była mafia chicagowska Ala Capone. Wpływowym skarbnikiem i menedżerem organizacji był imigrant z Polski, niejaki Jan vel Jack Guzik
• Marek W. Kozak, „Szarża pod Borujskiem. Ostatnie walne zwycięstwo polskiej kawalerii” Szarża pod Borujskiem przeprowadzona 1 marca 1945 roku okazała się ostatnim zwycięstwem w wielowiekowej tradycji polskiej konnicy, wsławionej pod Grunwaldem, Kircholmem czy Wiedniem. Niemiecką pozycję ryglową Wału Pomorskiego przełamali ułani 1. Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii.
• Sławomir Koper, „Babie lato w Toskanii” Każdy region Włoch jest cudowny, ale najwięcej uroku ma chyba Toskania. Do niej można powracać bez końca, a druga połowa września to idealna pora na wycieczkę do tej krainy.
• Dodatek „Reformy pieniądza w Polsce i na świecie” Znani historycy gospodarki Jerzy Łazor i Aldona Podolska-Meducka piszą o reformach monetarnych w Austrii i na Węgrzech w latach dwudziestych XX wieku oraz o reformie skarbowo-walutowej w Polsce premiera Władysława Grabskiego.
• Dodatek edukacyjny „Mówią wieki w szkole”, a w nim:
• Konkurs Szkolna Liga Historyczna – barokowe smaki
• Tomasz Bohun przybliża postać króla Zygmunta III Wazy w ramach cyklu o polskich władcach elekcyjnych
• Historia w karykaturze
• Rozmowa z nauczycielami historii o stanie edukacji historycznej w polskich szkołach
• Plebiscyt „Wybieramy polskiego bohatera drugiej wojny światowej!”

Ponadto w numerze stałe działy:

• Telegraf Historyczny (informacje o odkryciach archeologicznych, wieści z muzeów, ciekawe strony internetowe dla miłośników historii)
• Recenzje
• Noty o książkach (autorska rubryka Macieja Janowskiego)
• Z księgarni (przegląd nowości wydawniczych)
• Plotki z brodą (anegdotki i śmiesznostki sprzed wieków)

„Mówią wieki” można nabyć w salonach EMPiK, Kolportera, Garmonda, Inmedio oraz dobrych kioskach RUCH-u. Prenumeratę realizują Bellona SA (zamówienia prosimy kierować na adres [email protected]) i RUCH SA.

Od 15 lutego „Mówią wieki” będą do kupienia również w wersji elektronicznej, m.in. na stronie internetowej czasopisma.

Więcej informacji na www.mowiawieki.pl.