„Mówią Wieki” 02/2015

Jałta, krymski kurort, stała się symbolem losów Polski i Europy Środkowo-Wschodniej po 1945 roku. Tam od 4 do 11 lutego 1945 roku debatowali przywódcy Wielkiej Trójki – amerykański prezydent Franklin Delano Roosevelt, brytyjski premier Winston Churchill i sowiecki dyktator Józef Stalin. Ich spotkanie było milowym krokiem na drodze porządkowania świata po hekatombie drugiej wojny światowej (choć ta jeszcze trwała). Polakom Jałta kojarzyła się jednoznacznie ze zdradą, choć w istocie podjęte wtedy decyzje były jedynie przypieczętowaniem ustaleń teherańskich, wypadkową faktów dokonanych, czyli przebiegu frontów, i wreszcie kompromisem między ideałem Karty Atlantyckiej a realiami.

Blok artykułów poświęconych konferencji jałtańskiej otwiera tekst prof. Borodzieja pokazujący, że myślenie w kategoriach stref wpływów i równowagi sił od zawsze determinowało politykę mocarstw w Europie. Następnie nasi autorzy, a wśród nich znany historyk z Rosji, definiują cele wojenne ZSRR i Stanów Zjednoczonych, których przywódcy rozdawali karty w Jałcie. Prof. Materski omawia, jak (bardzo źle) wyglądała sprawa polska w schyłkowym okresie wojny i dowodzi, że Polacy nie mogli liczyć na realną ochronę mocarstw zachodnich przed dominacją Stalina.

Ten sam autor przybliża losy krótkiej niepodległości Gruzji z lat 1918-1921, zduszonej przez sowiecką Rosję. Skojarzenia z obecną sytuacją na Ukrainie są jak najbardziej na miejscu. Zachęcamy też do lektury ciekawej rozmowy z Alfredem Twardeckim, do niedawna prowadzącym wykopaliska archeologiczne na Krymie. W Muzeum Narodowym w Warszawie opiekuje się Galerią Faras, która dzięki prywatnemu sponsorowi zyskała niedawno nowy, wspaniały wystrój.

Jerzy Gruszczyński opisuje dzieje oddziału bajończyków, polskich ochotników walczących na froncie francuskim w latach 1914-1915. Miłośnikom dawniejszych epok polecamy zaś artykuł o zakochanych kondotierach, anegdoty związane z pierwszym amerykańskim prezydentem Waszyngtonem oraz sylwetkę króla Stefana Batorego na łamach dodatku edukacyjnego „Mówią wieki w szkole”

W numerze można przeczytać:

• Włodzimierz Borodziej, „Strefy wpływów i równowaga” Równowaga i strefy wpływów to pojęcia nowoczesne. Jednak oba funkcjonowały w polityce w zasadzie od zawsze, tyle że nazywano je inaczej. Chodziło o racjonalny układ sił: miał być skonstruowany tak, aby nie prowokować innych do wywołania wojny. To przyświecało m.in. twórcom ładu europejskiego po epoce napoleońskiej, gdy obradował kongres wiedeński…
• Włodzimierz Batóg, „Roosevelt jako Wilson. Amerykańskie cele w drugiej wojnie światowej” Misjonarska tradycja kazała Amerykanom wierzyć, że ich idee są słuszne, uniwersalne i pozwalają rozwiązać każdy konflikt. Tę wiarę oraz twarde dążenie do prymatu w świecie Zachodu odnajdziemy w polityce prezydenta Franklina Delano Roosevelta podczas drugiej wojny światowej.
• Borys Sokołow, „Wojenne plany Stalina” Sowiecki dyktator Józef Stalin wierzył w pogląd Lenina, że kapitalizm i imperializm nieuchronnie pchają mocarstwa zachodnie ku wojnie. Liczył, że świat kapitalistyczny wykrwawi się i pogrąży w chaosie, a wtedy ZSRR włączy się w konflikt i odegra w nim decydującą rolę. Ta wojna miała wprowadzić pierwsze państwo komunistyczne do grona światowych potęg i wydatnie rozszerzyć jego strefę wpływów…
• Wojciech Materski, „Ponad głowami Polaków. Sprawa polska w Jałcie”” W 1944 i na początku 1945 roku, wraz zajmowaniem kolejnych ziem polskich przez Armię Czerwoną stawało się coraz bardziej jasne, że Polska znajdzie się w strefie wpływów ZSRR i utraci swe Kresy Wschodnie. Potwierdziły to ustalenia konferencji jałtańskiej, na której przywódcy demokracji zachodnich przystali na żądania Stalina. Jałta stała się dla Polaków symbolem zdrady sojuszników…
• Tomasz Bohun, „Na zdrowie Krym. Krymskie uzdrowiska w czasach carskich i radzieckich” Już caryca Katarzyna II w XVIII wieku uznała świeżo zdobyty przez Rosję Krym za perłę w koronie imperium carów. Piękno krajobrazu i walory klimatyczne sprawiły, że carowie i arystokraci budowali nad Morzem Czarnym wspaniałe letnie rezydencje. Za nimi na Krymie zjawili się kuracjusze, aby korzystać z tamtejszego słońca i ciepłej wody…
• „Skarby z ziemi. Rozmowa z dr. Alfredem Twardeckim” Dr Alfred Twardecki, historyk i archeolog, kurator Zbiorów Sztuki Starożytnej i Wczesnochrześcijańskiej Muzeum Narodowego w Warszawie barwnie opowiada o wykopaliskach w ruinach antycznego greckiego miasta Tyritake. Prezentuje także Galerię Faras MNW, w której są prezentowane malowidła i inskrypcje z katedry w sudańskim Faras, uratowane przed zalaniem wodami Nilu przez najwybitniejszego polskiego archeologa prof. Kazimierza Michałowskiego.
• Dariusz Piwowarczyk, „Zakochani kondotierzy” W czternastowiecznych kronikach mało jest informacji o kobietach towarzyszących najemnikom. Ale jeśli dziejopis dostrzegł ich obecność, krytykował je równie bezwzględnie jak bezlitosnych i chciwych żołdaków. Zdaniem florentyńczyka Mateusza Villaniego razem z „psami wojny” wędrowały tysiące nierządnic, a obozy najemników były siedliskami rozpusty…
• Janusz Giersz, „Mennica Warszawska – wytwórca pieczęci od 190 lat” Pieczęcie są swoistymi posłańcami przeszłości, dostarczając nam wiedzy o instytucjach, organizacjach i związanych z nimi ludziach. Zawirowania historyczne i gospodarcze, a przede wszystkim niszczenie już nieaktualnych pieczęci sprawiły, że niewiele z nich dotrwało do naszych czasów – dlatego warto im się bliżej przyjrzeć. Bardzo bogaty dorobek w produkcji pieczęci ma Mennica Warszawska, niesłusznie kojarzona tylko z biciem monet i medali.
• Wojciech Materski, „Sól w oku bolszewików. Gruzja niepodległa 1918-1921” Gruzini, podobnie jaki inne narody carskiej Rosji, wykorzystali upadek caratu i rewolucyjny chaos, tworząc w 1918 roku niepodległe państwo. Rządzona przez umiarkowaną lewicę Gruzja początku była solą w oku Lenina i bolszewików, którzy prowokowali w kraju konflikty narodowościowe i klasowe. Jej niepodległy byt przerwała inwazja Armii Czerwonej w 1921 roku.
• Jerzy Gruszczyński, „Bajończycy. Polska kompania w Legii Cudzoziemskiej 1914-1915” – Gdy w 1914 roku wybuchła Wielka Wojna, we Francji nie zabrakło Polaków chcących walczyć o niepodległość ojczyzny. Od miasta Bayonne, do którego skierowano polskich ochotników, nazwano ich bajończykami. Bajończycy wykrwawili się na froncie, a sprzeciw sojuszniczej Rosji sprawił, że władze francuskie zrezygnowały z tworzenia polskich jednostek.
• Jerzy Tyszkiewicz, „Sztufada, czyli forma przejściowa” Weźmij kapłona abo cielęciny, rozbierz w drobne sztuczki, nie płocz, nakraj pietruszki, cebule drobno, włóż w naczynie gliniane, masła włóż dobrego i trochę rosołu, a nakrywszy warz. A gdy zawre, daj pieprzu i kwiatu, octu winnego albo cytrynę, przywarzywszy, daj ciepło na stół – taki przepis na sztufadę zanotował w najstarszej polskiej książce kucharskiej Stanisław Czerniecki, kuchmistrz wojewody krakowskiego Aleksandra Michała Lubomirskiego…
• Artur Bojarski, „Nie jest to Mabork, ale… Dzieje bierzgłowskiego zamku” W czasach przedkrzyżackich, kiedy ziemia chełmińska była częścią Mazowsza, istniała na niej niewielka kaplica, do której ściągali pogańscy Prusowie po chrzest i bierzmowanie. Od tego bierzmowania wzięła nazwę osada – Bierzgłowo, a nieco później zamek bierzgłowski, który wznieśli rycerze zakonni Najświętszej Marii Panny.
• Piotr Kulczycki, „Okopy i pałace. O Ścieżkach chwały Stanleya Kubricka” Ścieżki chwały to jeden z najlepszych filmów o pierwszej wojnie światowej. Wybitny amerykański reżyser Stanley Kubrick nakręcił go w roku 1957, cztery lata po zakończeniu wojny koreańskiej. Był więc nie tyle przypomnieniem, czym jest konflikt zbrojny, ile raczej pokazaniem, czym stała się wojna w XX wieku…
• Marek Stremecki, „Wojenne historie Danuty Szaflarskiej” Jeżeli ktoś urodził się pod zaborami w 1915 roku, to wzrastał, uczył się już w niepodległej Polsce, a gdy wybuchła druga wojna, najczęściej zakładał rodzinę i pracował, wchodził w Polskę Ludową po trzydziestce, a gdy dochodził do wolnej Polski w 1989 roku, miał już dobrze po 70. […] Wszystko się przy mnie zmieniło – mówi o sobie obchodząca setne urodziny wybitna aktorka Danuta Szaflarska.
• Longin Pastusiak, „Człowiek pomnik. George Washington, pierwszy prezydent USA w latach 1789-1797” To fragment świeżo wznowionej przez Bellonę książki prof. Longina Pastusiaka, polityka i historyka amerykanisty, „Prezydenci USA w anegdocie. Od Waszyngtona do Roosevelta”.
• Nowy dodatek „Reformy pieniądza w Polsce i na świecie” Znani historycy gospodarki Wojciech Morawski i Jerzy Łazor piszą o reformach monetarnych w dziewiętnastowiecznej Rosji i próbie ratowania Republiki Weimarskiej przed hiperinflacją po pierwszej wojnie światowej.
• Dodatek edukacyjny „Mówią wieki w szkole”, a w nim:
• Konkurs Szkolna Liga Historyczna – barokowe smaki
• Dariusz Milewski przybliża postać króla Stefana Batorego w ramach cyklu o polskich władcach elekcyjnych
• Historia w karykaturze: różne oblicza biedy
• Perypetie z kalendarzami w Europie
• Jak uczyć o Janie Karskim, sławnym emisariuszu Polskiego Państwa Podziemnego, który informował świat o Holokauście

Ponadto w numerze stałe działy:

• Telegraf Historyczny (informacje o odkryciach archeologicznych, wieści z muzeów, ciekawe strony internetowe dla miłośników historii)
• Recenzje
• Noty o książkach (autorska rubryka Macieja Janowskiego)
• Z księgarni (przegląd nowości wydawniczych)
• Plotki z brodą (anegdotki i śmiesznostki sprzed wieków)

Od 15 lutego „Mówią wieki” będą do kupienia również w wersji elektronicznej, m.in. na stronie internetowej czasopisma.

Więcej informacji na www.mowiawieki.pl.