Monika Mazurek „Język. Przestrzeń. Pochodzenie. Analiza tożsamości kaszubskiej” – recenzja i ocena

Tożsamość Kaszubów, tak jak i innych grup etnicznych, można określać na kilka sposobów. Wyznacznikiem może być tutaj język, którym posługuje się dana grupa, może to być także terytorium zamieszkiwane przez jej przedstawicieli, wreszcie może o tym decydować ich pochodzenie.

Najprostszą, i z pozoru najbardziej logiczną, wykładnią kaszubskości wydaje się być język jej reprezentantów. Kto mówi po kaszubsku – jest Kaszubem; kto po kaszubsku nie mówi – Kaszubem nie jest. W rzeczywistości nie jest to wcale takie proste, gdyż „nie każdy Kaszuba mówi po kaszubsku, za to każdy Kaszub mówi po polsku”. Ten stan rzeczy niewątpliwie został spowodowany niezbędnością języka polskiego w sferze publicznej przy równoczesnej nieprzydatności w niej języka kaszubskiego.

W Atlasie zagrożonych języków na ponad 6700 dialektów i języków używanych na świecie, 2279 określa się jako zagrożone. Wśród nich znalazł się język kaszubski. Niewiele tutaj zmieniło uznanie kaszubskiego w 2005 roku za język regionalny. Owszem, można uczyć się w szkołach tego języka, można nawet zdawać z niego maturę, ale w codziennym życiu bywa używany rzadziej od polskiego. Dlatego też prawie każdy Kaszub jest przynajmniej dwujęzyczny.

Pochodzenie, jako wyznacznik kaszubskiej tożsamości, oznacza, że my sami nie mamy żadnego wpływu na naszą tożsamość. O tym, czy ktoś Kaszubem jest lub nie, decydują jego rodzice i dziadowie. Jeżeli oni byli Kaszubami, ich potomkowie automatycznie są nimi także, jeżeli zaś nie byli, ich dzieci i wnuki, choćby bardzo chciały, za Kaszubów uznane być nie mogą.

Trzecim z czynników decydujących o tożsamości kaszubskiej jest terytorium zamieszkiwane przez Kaszubów. Od zakończenia II wojny światowej zamieszkują oni na terenie jednego państwa, a nawet jednego województwa (z wyjątkiem kaszubskiej Polonii). Według tego kryterium każdy, kto mieszka w województwie pomorskim, zaliczany byłby do Kaszubów. Owszem, są tacy ludzie, którzy nie mają innych powodów do tego, by czuć się Kaszubem poza miejscem zamieszkania, których urzekło piękno tej ziemi i jej kultura, ale przecież są również i tacy, którym te wartości są zupełnie obojętne.

Książka autorstwa Moniki Mazurek na pewno jest potrzebna, przecież niektóre pytania, a pytania o tożsamość do nich należą, trzeba sobie zadawać jak najczęściej, bo jeżeli uważamy coś za tak ważne i oczywiste, o czym nie potrzeba nawet mówić, to w końcu możemy o tym całkiem zapomnieć. Co prawda jej lektura nie należy do łatwych, gdyż zawiera ona drobiazgową analizę poszczególnych pytań ankiety, to jednak warto czasami się przymusić do przebrnięcia mniej interesujących miejsc.

Książkę wydano w ubiegłym roku i zawiera ona wiele odniesień do Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, kiedy to 52 665 osób zadeklarowało posługiwanie się językiem kaszubskim, który jest najważniejszym z kryteriów uważania kogoś za Kaszuba. Właśnie trwa kolejny spis powszechny i jego wyniki będą na pewno inne niż tego sprzed 9 lat. Czy to oznacza także, że niniejsza książka straci na znaczeniu? Otóż nie, bo oprócz danych statystycznych, zawiera opis mechanizmów wpływających na postrzeganie naszej własnej tożsamości. Dlatego nawet jak zmienią się dane, książka zachowa wiele ze swej aktualności.

Korekta: Mateusz Witkowski