Matura z historii: Jak napisać wypracowanie na maturze z historii? (cz. 1)
Poradnik uwzględnia zmiany wprowadzone w egzaminie maturalnym od 2015 r.
Praca pisemna jest na maturze drugą częścią arkusza matury rozszerzonej. Maturzysta wybiera jeden z pięciu zadanych tematów, po jednym z każdej z epok (starożytność, średniowiecze, dzieje nowożytne, XIX i XX wiek). Będą występowały tematy zarówno z historii politycznej, społecznej jak i historii kultury. Tematy będą wzbogacone o źródła historyczne, które wpisywać się będą w podane zagadnienia i służyć będą jako oparcie we właściwym ich omówieniu.
Z 50 punktów możliwych do uzyskania w arkuszu matury rozszerzonej, z pracy pisemnej uzyskać można maksymalnie 12 punktów. Oceniania jest ona na podstawie skonkretyzowanych wymogów przedstawionych w kluczu. Twórcy matury określili cztery poziomy kryteriów, według których sprawdzający winni dokonać oceny. Ilość punktów uzależniona jest więc od ilości spełnionych przez piszącego kryteriów. Klucz nie określa konkretnych poglądów, jakie mają być zawarte w pracy, dając dość dużą swobodę w formułowaniu treści.
Przede wszystkim forma
Dużo większą wagę przypisuje się stronie formalnej pisanej pracy. Egzaminator jest zobowiązany zwracać uwagę na odpowiednie sformułowanie wstępu, rozwinięcia i zakończenia, wydzielenie odpowiadających tematowi zagadnień, uporządkowanie treści, a także stawianie własnych tez, czy artykułowanie poglądów. Wysoko oceniane jest również wykorzystywanie szeroko możliwego zakresu wiedzy związanej nie tylko stricte z historią, ale i ze sztuką, literaturą itp.
Abiturienci zdający część pisemną bardzo często nie zwracają na te elementy uwagi. Chcąc pochwalić się zdobytą wiedzą, w wielu przypadkach ignorują aspekty formalne. Trudność pisania pracy nie jest więc związana z brakiem wiedzy, lecz raczej zaniechaniem w dziedzinie odpowiedniego kształtowania tekstu.
Na co należy zwrócić należy szczególną uwagę? Za przykład niech posłuży nam temat Opisz i scharakteryzuj stosunki polsko-tureckie w XVII wieku.
Po przystąpieniu do pisania pracy należy zwrócić uwagę, iż powinna składać się ona z 3 części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Bardzo często maturzyści zapominają o tym podziale, serwując sprawdzającemu zbity potok słów. Jednakże każda z tych części posiada swoje funkcje, rolę w pracy i nie może być pominięta.
Wstęp
Niewątpliwie najtrudniejszą i przysparzającą masę kłopotów częścią wypracowania jest wstęp. Twórcy matury stawiają tu szereg pułapek, w które przeciętny maturzysta wpada niezwykle często. Do czego służy wstęp? Jest on przede wszystkim miejscem, w którym piszący udowadnia sprawdzającemu, że orientuje się w treści pytania. Celem wstępu jest więc szczegółowe wyjaśnienie tematu pracy, nawet gdy z pozoru wydaje się ona łatwy. Objaśnienie tematu powinno zawierać kilka elementów:
1. wskazanie celów pracy (tłumaczymy tu przede wszystkim, jakiego zakresu zagadnień dotyczy dane pytanie, czego jego autorzy wymagają od nas jako piszących)
2. objaśnienie wszystkich pojęć zawartych w pytaniu (wyjaśniamy nawet tak pozornie łatwe pojęcia jak Kościół, rycerz, duchowni itp.)
3. określenie granic terytorialnych (wskazujemy, jakiego terytorium dotyczyć będzie nasza praca, staramy się uczynić to w miarę szczegółowo, włącznie z zakreśleniem granic naturalnych oraz wykorzystaniem odpowiednich nazw geograficznych; wyjaśniamy pojęcia natury geograficznej np. Żyzny Półksiężyc, kraje Bliskiego Wschodu
4. określenie granic chronologicznych (wyznaczamy więc wydarzenia brzegowe, wyjaśniamy pojęcia określające okresy w dziejach np. średniowiecze, złoty wiek, wielkie bezkrólewie itp.
Mile widziane jest również we wstępie postawienie własnej tezy, której przyjdzie nam w toku pracy bronić. Możliwe, i wysoko oceniane, jest również przytoczenie poglądów z literatury (przy podaniu autora takiej tezy oraz książki, w której ją umieścił).
Jak wyglądać powinien więc wstęp zaproponowanego przykładowego tematu?
Na początek winniśmy wyjaśnić cele jakie stawia przed nami autor pytania. Przypomnijmy, że pytanie brzmi: Opisz i scharakteryzuj stosunki polsko-tureckie w XVII wieku. Co więc autor pytania chce wiedzieć? Najprościej odpowiedzieć można, iż celem danej pracy jest scharakteryzowanie i opisanie stosunków pomiędzy Polską a Turcją w XVII wieku. Czy jednak będzie to w pełni prawidłowe określenie celów? Otóż nie.
Twórcy matury wymagają od nas większej dokładności. Czym są bowiem owe „stosunki”, które należy scharakteryzować? Otóż są one niczym innym jak stosunkami politycznymi, społeczno-gospodarczymi i kulturowymi. Prawidłowo sformułowany początek określający cele pracy winien więc brzmieć: Celem niniejszej pracy będzie opisanie stosunków politycznych, społeczno-gospodarczych i kulturowych…
To jednak nie koniec. Temat pracy zmusza nas do wyjaśnienia pojęcia Polski i Turcji, a także określenia co rozumiemy przez wiek XVII. Odpowiedź na te pytania będzie zarówno objaśnieniem pojęć, jak i nakreśleniem granic terytorialnych i chronologicznych pracy. Należy więc napisać, że przez pojęcie Polska rozumiemy Rzeczpospolitą Obojga Narodów, powstałą w wyniku unii Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zawartej w Lublinie w 1569 roku. Możemy również zarysować granice poprzez orientacyjne wskazanie ziem wchodzących w skład RON. O wiele ważniejsze będzie jednak wyjaśnienie pojęcia Turcji. Za Turcję uważać bowiem należy nie tylko terytorium ściśle należące do Porty Otomańskiej, ale także wszelkie lenna, takie jak Chanat Krymski, Siedmiogród itp. Taki więc opis winien znaleźć się w pracy. Możemy także, w ramach dokładniejszej analizy tematu, wskazać ziemie, które w stosunkach polsko-tureckich w danym okresie odegrały kluczową rolę, a więc Podole, Ukrainę, Ruś Czerwoną, Mołdawię, Chanat Krymski, czy też Siedmiogród.
Nie mniej kłopotów stanowi określenie „wieku XVII”. Możemy potraktować go zgodnie z zasadami chronologii, jako okres od 1601 do końca 1700 roku, lub spróbować wskazać wydarzenia brzegowe, nadając pojęciu wieku XVII charakter bardziej symboliczny. Początkiem „XVII wieku” mogła by być w tym przypadku wyprawa Jana Zamoyskiego na Mołdawię w 1595 roku, końcem zaś pokój w Karłowicach z 1699 roku.
Na koniec możemy postawić również pewną tezę, której będziemy bronić. Najprostszą tezą będzie oczywiście ta klasyfikująca omawiane stosunki: czy były dobre czy też złe? Możemy się jednak pokusić o bardziej wnikliwe tezy. Zwrócić uwagę na sytuację międzynarodową, wskazać główne problemy itp.
Konstruując wstęp należy używać pojęć prostych. Unikać należy „literackości” czy zbyt poetyckich sformułowań. Powinien być on czytelny i zrozumiały. Zdania rozpoczynamy więc od Celem niniejszej pracy jest…., Zakres terytorialny mojej pracy obejmuje…, Zakres chronologiczny pracy zawiera się w latach…, Według mnie… itp.
Zobacz też:
Zredagował: Kamil Janicki
Tekst poprzednio opublikowany 27 stycznia 2009
