Matura historia 2023 – konspekty wypracowań
Zobacz też:
Matura historia 2023 arkusze CKE: LINK
Stara matura z historii 2023 (arkusze): LINK
Matura z historii 2023 – konspekty wypracowań (poziom rozszerzony)
Mamy opracowane konspekty:
Temat 1:
W życiu politycznym państwa polskiego w okresie XI–XII wieku dominowały tendencje decentralizacyjne. Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, uwzględniając w swojej argumentacji panowanie trzech wybranych władców z tego okresu.
Wstęp
Bolesław Chrobry zmarł w 1025 roku jako król. Pozostawił synom państwo z silną pozycją polityczną na arenie chrześcijańskiej Europy. Do ziem polskich przyłączył Milsko, Łużyce, Słowację, Morawy oraz Grody Czerwieńskie, ale niestety utracił istotne dla wymiany handlowej Pomorze Zachodnie. Niestety agresywna polityka Bolesława Chrobrego przyczyniła się do destabilizacji polskiego państwa, gdyż naraziła je na konflikty zewnętrzne, a także destabilizację ekonomiczną, co w konsekwencji zachwiało w posadach fundament wczesnopiastowskiej monarchii.
Rozwinięcie
Kryzys decentralizacyjny za Mieszka II
Mieszko II Lambert (1025–1031) przejął tron po ojcu i natychmiast wdał się w burzliwy konflikt z braćmi, których wypędził z kraju. Mieszko II chciał dorównać podbojom ojca i tak jak on postanowił prowadzić politykę ekspansji wobec krajów ościennych. W trakcie swoich rządów wdał się w konflikt z cesarzem Konradem II (1028) i dokonał najazdu na Saksonię, tym samym wypowiadając wojnę Niemcom. W tym samym czasie książę czeski, Udalryk, przejął Morawy oraz Słowację, a książę kijowski, Jarosław Mądry, zajął Bełz. Do głosu doszli również bracia Mieszka – Otton oraz Bezprym, którzy przyczynili się do zawiązania koalicji niemiecko-ruskiej. Przymierze doprowadziło do utraty Łużyc, Milska oraz Grodów Czerwieńskich, ale i upadku polskiej władzy. Mieszko II był zmuszony zbiec z kraju, a jego miejsce zajął Bezprym, którego brutalne rządy nie trwały długo, gdyż został zamordowany w 1032 roku. Na zjeździe w Merseburgu (1032–1033) Mieszko II (w obawie przed interwencja cesarską) przystał na warunki podziału państwa polskiego między trzech na trzech pretendentów. On sam uzyskał najprawdopodobniej Małopolskę i Mazowsze, Otton – Śląsk, a Dytryk – Wielkopolskę. Ponadto musiał wyrzec się korony i tytułu. Mieszkowi pod koniec życia udało się ponownie zjednoczyć państwo Piastów, ale było ono już znacznie osłabione i okrojone terytorialnie.
Kryzys decentralizacyjny za pierwszego panowania Kazimierza Odnowiciela
Kazimierz przejął władzę w 1034 roku. Musiał zmierzyć się z dezorganizacją państwa oraz z cześnikiem Miecławem, który zupełnie podporządkował sobie Mazowsze. Autonomia Mazowsza mogła stać się przyczynkiem do buntów wśród innych możnowładców, które eskalowały w 1037 roku. W tym samym czasie wybuchło powstanie ludowe. Książę został zmuszony do ucieczki z kraju, a na ziemiach polskich zapanowało pierwsze bezkrólewie. Pogrążony w chaosie kraj stał się łatwym łupem dla sąsiadów, dlatego sytuację wykorzystał czeski książę, Brzetysław I. W 1038 roku najechał Małopolskę, splądrował Kraków, podbił główne miasta Wielkopolski, niszcząc przy tym katedrę gnieźnieńską, z której ukradł relikwie św. Wojciecha oraz Pięciu Braci Męczenników. Te wydarzenia przyczyniły się do upadku struktur kościelnych oraz dezorganizacji wojska, a także administracji. W państwie zapanowała anarchia.
Kazimierz Odnowiciel powrócił na tron w 1039 roku. Udało mu się zdławić powstanie ludowe, odbudować państwo i przywrócić religię chrześcijańską jako panującą. Powrócił jako silniejszy i bardziej zdecydowany władca, który swym następcom pozostawił stabilne i zjednoczone państwo o znacznie szerszym, niż w roku 1034, zasięgu terytorialnym. Udało mu się podnieść kraj z gruzów, ale u początku jego panowania mógł nastąpić zupełny kres państwa Piastów.
Rozbicie dzielnicowe – pokłosie decyzji Bolesława III Krzywoustego
Bolesław III Krzywousty (1107–1138) po doświadczeniach wspólnych rządów z bratem Zbigniewem (w latach 1102–1107) wiedział, że taki koncept władzy prowadzi do konfliktów i decentralizacji. Bolesław i Zbigniew mieli zupełnie inne poglądy wobec polityki zagranicznej i każdy z nich prowadził ją na własną rękę. Ponadto kwestia sporną było zwierzchnictwo władzy – Zbigniew był starszy, ale to Bolesław był synem z prawego łoża. Obaj bracia toczyli zażartą walkę o tron i Bolesław nie chciał, aby jego synowie powtórzyli ten sam schemat kosztem państwa, które udało mu się zbudować. Bolesław Krzywousty postanowił rozpisać testament, w którym sprawiedliwie rozdzielił ziemie między swoich synów. Testament ów nosił nazwę ustawy sukcesyjnej.
Ustawa przewidywała podział Księstwa Polskiego na dzielnice. Seniorem, który jednocześnie sprawował władzę zwierzchnią nad państwem został najstarszy syn – Władysław II Wygnaniec. Dzielnica senioralna była pasem ciągnącym się od ziemi krakowskiej po Pomorze Gdańskie, do której przylegały inne dzielnice. Ponadto Władysław otrzymał w spadku Śląsk i ziemię lubuską. Mazowsze dostał Bolesław IV Kędzierzawy, zachodnią Wielkopolskę – Mieszko III Stary, a ziemia sandomierska przypadła Henrykowi Sandomierskiemu. Bolesław Krzywousty ziemię łęczycko-sieradzką przepisał swej małżonce, Salomei, która w chwili jego śmierci była w ciąży z Kazimierzem II Sprawiedliwym.
Polecamy e-book pod red. Magdaleny Mikrut-Majeranek „Poradnik młodego humanisty. Studia bez tajemnic”
Walka o dominację rozpoczęła się wraz ze śmiercią Salomei (zm. 1144 r.), kiedy to Władysław II postanowił zająć jej dzielnicę bez zgody braci. Doprowadziło to do wybuchu wojny, w trakcie której senior musiał zbiec z kraju w 1146 roku. Jego miejsce zajął Bolesław Kędzierzawy, który nie potrafił utrzymać suwerenności i już w 1157 roku oddał państwo w lenno cesarzowi Fryderykowi Barbarossie. Po krótkim epizodzie senioratu Mieszka III, wojnie domowej i jego wygnaniu, na krakowskim tronie zasiadł pogrobowiec Kazimierz, który złamał zasadę senioratu. Ostatnim władcą, który zachował umowną władzę centralną był syn Kazimierza II – Leszek Biały. Po jego śmierci (zm. W 1227 r.) nastąpił zupełny rozkład państwa. W kraju zapanował chaos, gdyż zabrakło urzędów czy sądów, które sprawowałyby scentralizowaną jurysdykcję. Książęta skupiali się wyłącznie na interesie swoich dzielnic.
Zakończenie
Po śmierci Bolesława Chrobrego w zasadzie przez cały okres XI i XII wieku panowały tendencje decentralizacyjne, aby wreszcie osiągnąć apogeum w okresie rozbicia dzielnicowego. W monarchii Piastów największym problemem okazało się być dziedziczenie władzy, gdyż przeważająca ilość konfliktów wybuchała wewnętrznie. Utarczki między dziedzicami prowadziły do destabilizacji i osłabienia państwa Piastów.
Temat 2:
Rewolucja amerykańska i francuska z końca XVIII wieku miały podobne przyczyny. Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, uwzględniając w swojej argumentacji aspekt polityczny, społeczno-gospodarczy i kulturowy.
Wprowadzenie
- Rewolucja francuska miała miejsce w latach 1789-1799 w Europie we Francji, za jej początek uważa się zdobycie Bastylii przez mieszkańców Paryża 14 lipca, a za symboliczny koniec zamach stanu Napoleona z 9 listopada 1799 roku
- Rewolucja amerykańska, zwana też wojną o niepodległość Stanów Zjednoczonych, rozegrała się w Ameryce Północnej w latach 1775-1783 r. Był to konflikt trzynastu brytyjskich kolonii z ich metropolią - Królestwem Wielkiej Brytanii.
Rozwinięcie
Stanowisko wobec tezy: Rewolucja amerykańska i francuska z końca XVIII wieku miały podobne przyczyny - to stwierdzenie nie jest prawdą, ponieważ:
- Podczas rewolucji francuskiej linia podziału przebiegała nie między państwami czy społeczeństwami, a pomiędzy warstwami społecznymi. Biedniejsze warstwy chciały uzyskać władzę i bogactwo warstw rządzących we Francji. Natomiast rewolucja amerykańska to solidarna walka wszystkich obywateli kolonii przeciw wyzyskowi gospodarczemu swojej metropolii. [Aspekt społeczno-gospodarczy]
- Rewolucja amerykańska była wojną kolonialnej społeczności, pragnącej oddzielenia się jako nowe państwo o charakterze zdecentralizowanym (każdy stan z dużą własną autonomią) i demokratycznym od monarchii Wielkiej Brytanii. Natomiast rewolucja francuska była de facto wojną domową, przewrotem mającym zmienić ustrój wewnątrz samej Francji i zaprowadzić nowy porządek społeczny, przy zachowaniu scentralizowanego i zbiurokratyzowanego ustroju. [Aspekt polityczny]
- Rewolucja francuska wybuchła z chęci rozliczenia z dawnymi ciemiężcami. W ten sposób niższe warstwy społeczne postrzegały dawne klasy posiadające. Rewolucja ta oparta była w dużym stopniu na przemocy, odmawiała możliwości życia w nowym ładzie pewnej części dawnego społeczeństwa, czego wyrazem są pokazowe procesy i liczne wyroki śmierci na niesławnej gilotynie. Była to więc kultura terroru i śmierci. Tymczasem idee rewolucji amerykańskiej zakładały wolność wszystkich obywateli. Pojawił się nawet postulat uwolnienia niewolników, co stało się przyczynkiem późniejszych walk Północy z Południem. Nie było tu dążenia do krwawych rozliczeń z reprezentantami metropolii czy pewnych grup społecznych takiego, jak w rewolucyjnej Francji. Francuscy rewolucjoniści zwracali się na przykład przeciw Kościołowi, czego w Ameryce nie było. [Aspekt kulturowy]
Polecamy książkę: „Historia. Poradnik maturalny”
Zakończenie
Choć wobec stwierdzenia „Rewolucja amerykańska i francuska z końca XVIII
wieku miały podobne przyczyny” można zajmować różne, zupełnie odmienne stanowiska, dla mnie bardziej przekonującym jest to, że jest to stwierdzenie nieprawdziwe. Mimo pewnych podobieństw, różny był skład obu zbiorowości, które rozpoczynały te rewolucje, różne były ich pierwotne cele i wyobrażenia o przyszłości, różny także przeciwnik, przeciwko któremu zwracali się rewolucjoniści.
Temat 3:
Zimna wojna osiągnęła apogeum w latach 50. XX wieku. Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, charakteryzując trzy wybrane wydarzenia z tego okresu.
Wprowadzenie:
· Zimna wojna to określenie na napięte stosunki między USA a ZSRR, które przypadają na czas krótko po II wojnie światowej aż do upadku bloku wschodniego w 1991 roku.
· Dwa światowe mocarstwa skupiały się odpowiednio wokół państw NATO oraz sił Układu Warszawskiego.
· Napięcia miały charakter polityczny, gospodarczy i militarny, choć nie prowadziły do bezpośredniego starcia mocarstw.
· Lata 50. XX wieku były okresem szczególnych napięć w perspektywie zamrożonego konfliktu.
· Napięcia między ZSRR i państwami Wschodu oraz USA i państwami Zachodu eskalowały i utrzymywały się na wysokim poziomie już od zakończenia II wojny światowej (wyłączając okres odprężenia z lat 70. XX znanego jako détente).
· Lata 50. XX wieku można uznać za okres szczególnych napięć. Doszło wówczas do kilku wielu niebezpiecznych działań, które mogły doprowadzić do otwartego konfliktu zbrojnego. W szerszej perspektywie przełożyły się także na dalsze napięcia z lat 60. XX wieku.
Główna część wypracowania:
1) W 1949 roku powołano NATO, co umożliwiło zacieśnienie współpracy między siłami Zachodu. W latach 1950-1953 na Półwyspie Koreańskim doszło do ataku Korei Północnej na Koreę Południową. Był to także konflikt, w którym obie strony miały swoich popleczników: komunistyczna Korea – ZSRR oraz Chiny, Republika Korei – siły ONZ, USA oraz inne kraje Zachodu. Była to pierwsza zbrojna konfrontacja między oboma blokami. Warto jednak pamiętać, że miała miejsce poza obszarem ZSRR i NATO.
2) W 1955 roku powstał Układ Warszawski, a rok później jego siły stłumiły powstanie na Węgrzech. Stanowiło to brutalne i militarne świadectwo braku szans na demokratyzację życia w bloku wschodnim. Choć decyzja o zbrojnym rozwiązaniu kwestii liberalizujących się Węgier została przyjęta raczej chłodno nawet wśród państw komunistycznych, to interwencja zapewniła konsolidację wszystkich państw bloku pod jarzmem ZSRR.
3) W 1953 roku na Kubie sympatyzującej wówczas z USA rozpoczęła się rewolucja, której przewodzili bracia Castro i Ernesto Guevara. W 1959 roku rząd Fulgencio Batisty (który zerwał wcześniej stosunki dyplomatyczne z ZSRR i prowadził politykę wrogą socjalizmowi i komunizmowi) ostatecznie upadł, a w kraju doszło do całkowitej zmiany w realizowanej polityce. Było to też preludium do nieudanej inwazji zorganizowanej przez USA na Kubie (inwazja w Zatoce Świń) z 1961 roku.
Podsumowanie:
· Wszystkie wymienione wyżej wydarzenia miały duże znaczenie w czasach zimnej wojny. Budowały napięcia i stanowiły potencjalne niebezpieczeństwo przerodzenia się lokalnych konfliktów w kolejną wojnę światową.
· Mimo że część badaczy uważa początek lat 60., a konkretniej kryzys kubański za apogeum zimnej wojny, to jest to tylko jedno z napięć, które swoją genezę znajduje właśnie w latach 50. XX wieku. Co więcej to wtedy ukształtowały się bloki militarno-polityczne. Wszystkie opisane wyżej wydarzenia świadczą o tym, że lata 50. XX wieku można uznać za okres apogeum zimnej wojny i najbardziej realnego zagrożenia bezpośrednim starciem zbrojnym. Wydaje się, że wojna koreańska wiązała się z największym ryzykiem eskalacji konfliktu do kolejnej wojny światowej.
Matura historia 2023 – klucze odpowiedzi:
