Matura historia 2021 – konspekty wypracowań

Matura historia 2021 arkusze CKE:

Arkusz: LINK

Matura z historii 2021 – konspekty wypracowań (poziom rozszerzony):

Temat 1. Porównaj ustrój demokratycznych Aten i republikańskiego Rzymu.

Wstęp

W języku starogreckim demokracja oznaczała „władzę ludu” (gr._ demos kratos_,) natomiast łacińska nazwa republika (łac. res publica) – rzecz publiczną. Patrząc więc już na same nazwy, wydaje się, że ustroje demokratycznych Aten i republikańskiego Rzymu mają ze sobą wiele wspólnego. Za podmiot władzy państwowej oba ustroje uważają lud, a nie króla czy wodza. Jednak mimo podobieństw, oba systemy polityczne funkcjonowały w zupełnie innych warunkach, na które składały się między innymi: różnice kulturowe społeczeństw, sytuacja międzynarodowa czy uwarunkowania ekonomiczne.

Rozwinięcie

Demokracja ateńska

• Czas trwania od VI do IV w. p.n.e. Początek wraz z obaleniem tyranii i reformami Klejstenesa.
• Zasady demokracji ateńskiej: rządy większości, udział obywateli w sprawowaniu władzy poprzez głosowanie, rotacja stanowisk, prawo głosu mają wszyscy dorośli mężczyźni o statusie obywatela, obywatele byli równi wobec prawa i mieli równy dostęp do urzędów.
• Eklezja, czyli Zgromadzenie Ludowe decydowało o wszystkich najważniejszych sprawach Aten. Każdy uprawniony do głosowania mógł brać udział w Zgromadzeniu Ludowym, mógł też swobodnie składać wnioski, miał więc bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje.
• Obywatelem o pełni praw politycznych rdzenny Ateńczyk stawał się po ukończeniu dwuletniej służby wojskowej, czyli w wieku 20 lat. Prawa polityczne mogły zostać odebrane obywatelowi jako forma kary. Kobiety, dzieci i mieszkańcy nie będący rdzennymi Ateńczykami nie mieli praw politycznych.
• Organem wykonawczym władzy była Rada Pięciuset
• Urzędników wybierano na rok, za swoje czyny odpowiadali przed Zgromadzeniem Ludowym

Republika rzymska

• Czas trwania od wygnania króla Tarkwiniusza Pysznego w 509 r. p.n.e. do początku okresu cesarstwa w 27 r. n.e.
• Wybór większości urzędników i tworzenie nowych praw (po zatwierdzeniu przez senat) należało do kompetencji komicjów centurialnych – rodzaju zgromadzenia ludowego. Choć głos miał w nich każdy uprawniony obywatel, system centurialny zorganizowany był według klucza majątkowego, dając przewagę głosów bogatym nad biednymi.
• Senat był organem posiadającym największy wpływ na funkcjonowanie republiki rzymskiej. Zatwierdzał uchwały komicjów centurialnych i wybierał najwyższych urzędników państwowych. Funkcja senatora była dożywotnia
• Najwyższym urzędem był konsul – jednocześnie urzędowało dwóch konsulów, sprawowali oni władzę nad wojskiem, ich kadencja trwała rok
• Z czasem ustalony został cursus honorum, czyli porządek sprawowania urzędów od najmniej istotnego do najważniejszego
• Prawo głosu miał jedynie obywatel rzymski. Kobiety, dzieci, niewolnicy oraz przyjezdni nie mieli prawa głosu. Obywatelstwo można było jednak uzyskać na kilka sposobów, obywatelem Rzymu nie trzeba było się więc urodzić. Obywatelstwo można też było całkowicie stracić.

Porównanie

• Podobieństwa: w obu przypadkach władzę sprawował lud poprzez zgromadzenie ludowe, wybierani byli urzędnicy reprezentujący lud w ważnych kwestiach, urzędy były kadencyjne (za wyjątkiem rzymskiego senatora), oba ustroje powstały w następstwie obalenia panującego niepodzielnie władcy, w obu przypadkach głosować mogli jedynie dorośli mężczyźni cieszący się statusem obywatela.
• Różnice: w Atenach obywatele mieli równy wpływ na przebieg głosowania, a system rzymski faworyzował bogatych; w Atenach obywatele byli grupą zamkniętą, można było jedynie stracić pełnię praw obywatelskich, w Rzymie zaś obywatelstwo można było zyskać lub stracić całkowicie. W Atenach dostęp do urzędów był równy dla wszystkich obywateli, w Rzymie obowiązywał cursus honorum, a o wyborze na urząd decydowały odpowiednie konotacje i pozycja społeczna

Podsumowanie

Ustroje demokratycznych Aten oraz republiki rzymskiej mają wiele wspólnych cech. Oba powstały po obaleniu władzy jednostek i w obu władza opierała się na decyzjach podejmowanych przez obywateli. Można jednak stwierdzić, że w Atenach obywatele mieli równe szanse na karierę polityczną i byli równie ważni przy podejmowaniu decyzji, podczas gdy system rzymski faworyzował dobrze urodzonych. Z drugiej strony to właśnie republika rzymska nie zamykała się na nowych obywateli, podczas gdy obywatelem Aten można było jedynie się urodzić.

Temat 2. Scharakteryzuj stosunki polsko-krzyżackie w XV wieku.

Wstęp

XV wiek był okresem pogłębionego konfliktu polsko-krzyżackiego, choć by w pełni zrozumieć jego istotę, należy odnieść się jeszcze do końca wieku XIV i zacieśnienia stosunków polsko-litewskich, za sprawą zawiązania Unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 roku. Unia ta, wiążąc interesy polskie i litewskie, sprawiła, że krzyżackie pretensje do Żmudzi wymagały także wsparcia ze strony Polski, która jednocześnie dbała o pokojowe stosunki z Krzyżakami.

Rozwinięcie

Przed wielką wojną

• w pierwszym dziesięcioleciu XV wieku stosunki polsko-krzyżackie pozostawały napięte
• w 1402 roku zakon krzyżacki uprzedził Polskę w zakupie Nowej Marchii, oddzielającej Pomorze Zachodnie od Wielkopolski, czym zapewnił sobie możliwość sprawnego dostarczania wsparcia z Niemiec.
• w latach 1401-1404 miała miejsce wojna krzyżacko-litewska, w której Jagiełło wspierał Litwę na drodze dyplomacji
• Spór o Drzeń, który mimo wcześniejszego hołdu Jagielle, ostatecznie znalazł się w rękach Krzyżaków i uchodzi za jedną z przyczyn późniejszego konfliktu

Wielka wojna z zakonem krzyżackim (1409-1411)

• wśród przyczyn wojny polsko-krzyżackiej wymienia się m.in. spory o tereny przygraniczne, a także różnice w zakresie polityki, gospodarki i ideologii. Chrystianizacja Litwy dodatkowo podważyła argument do zajmowania przez Zakon terenów nadbałtyckich. Nie bez znaczenia była także wyraźnie niesprzyjająca Polsce polityka prowadzona przez wielkiego mistrza zakonu – Ulryka von Jungingena
• w latach 1409-1411 miała miejsce wielka wojna z Zakonem Krzyżackim. Jednym z jej kluczowych momentów była bitwa pod Grunwaldem, w której wojska krzyżackie poniosły klęskę, a podczas bitwy zginęli najważniejsi dostojnicy i władze Zakonu, z Wielkim Mistrzem, von Jungingenem na czele. Z uwagi na powolny marsz wojsk polskich i litewskich na Malbork, niepowodzeniem zakończyło się oblężenie stolicy państwa krzyżackiego.
• 1 lutego 1411 roku podpisano traktat pokojowy w Toruniu. Jego ustalenia umożliwiły powrót ziemi dobrzyńskiej do Polski, a także Żmudzi do Litwy. Ponadto Krzyżacy musieli zapłacić Polsce 100 000 kop groszy czeskich. Strona polska zobowiązała się do zwrotu części zamków obsadzonych przez załogi polskie.

Dalsze stosunki

• Pierwszy pokój toruński nie zakończył jednak definitywnie konfliktu z Krzyżakami. Spór nabrał charakteru dyplomatycznego, a z czasem ponownie militarnego, który chwilowo zakończył pokój mełneński. W latach 1434-1435 Polska i Zakon Krzyżacki wzajemnie oskarżały się w kwestiach politycznych i religijnych – gra polityczna.
• W latach 1454-1466 miała miejsce wojna trzynastoletnia, czyli konflikt między Polską a Zakonem Krzyżackim. Przyczyną konfliktu było poparcie przez Polskę powstania Związku Pruskiego. Wojna zakończyła się podpisaniem rozejmu (tzw. drugi pokój toruński), na mocy którego do Polski przyłączono Pomorze Gdańskie, ziemie chełmińską i michałowską, a także niewielki obszar Prus właściwych z Malborkiem, Elblągiem i Tolkmickiem. Ocenia się, że warunki drugiego pokoju toruńskiego, uczyniły z Prus Krzyżackich polskie lenno. Następne lata przyniosły kolejne hołdy pruskie składane Polsce.

Zakończenie

W XV wieku napięcie w stosunkach polsko-krzyżackich osiągnęło szczytowy poziom, którego wynikiem była wielka wojna. Jej konsekwencją był pierwszy pokój toruński, który jednak nie satysfakcjonował żadnej ze stron. Po kilkudziesięciu latach, w następstwie wojny trzynastoletniej, Polska podporządkowała sobie już Prusy Zakonne.

Temat 3. Złoty wiek w dziejach Rzeczypospolitej szlacheckiej nie był legendą czy mitem, lecz był faktem historycznym. Uzasadnij słuszność powyższej tezy, charakteryzując polityczne i kulturowe osiągnięcia XVI wieku.

Wstęp

XVI stulecie jest w świetle historiografii uważane za czas szczególny. Polska wkroczyła w to stulecie umocniona zwycięstwami nad Krzyżakami i udaną polityką dynastyczną. Nadchodzący wiek był po części zebraniem plonów tych działań. Był to okres ogromnego rozkwitu na tle kulturalnym i gospodarczym, a Jagiellonowie uzyskali bardzo silną pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej. Polska była wtedy jednym z największych i najsilniejszych państw w Europie. Za zenit złotego wieku można uznać utworzenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, pokojowe scalenie dwóch państw w jeden organizm i wytworzenie oryginalnego i przez długi czas skutecznego organizmu ustrojowego.

Rozwinięcie

1. Polityka wewnętrzna

• Mimo napięć religijnych i wszechobecnych w Europie wojen na tym tle, Rzeczypospolitej udało się przy pomocy artykułów warszawskich (1573) wprowadzić przepisy o tolerancji religijnej.
• Nastąpił rozwój polskiego parlamentaryzmu, który w dobie monarchii absolutnych, oddawał znacznemu procentowi obywateli możliwość kreowania polityki
• Skutecznie połączono dwa organizmy państwowe, Polskę i Litwę, tworząc jeden któremu udało się przetrwać ponad 200 lat.

2. Rozwój nauki i kultury. Do jednego z najwybitniejszych naukowców z tego okresu można zaliczyć m.in. Mikołaja Kopernika, który był twórcą teorii heliocentrycznej. Ponadto rozwijała się medycyna (Józef Struś), historiografia (np. Kromer) i literatura (np. Jan Kochankowski i Mikołaj Rej). W kraju rozwijała się dynamicznie architektura renesansowa i oryginalna polska sztuka sarmacka

3. Rozwój gospodarczy. Szybko rozwijały się miasta, np. Gdańsk stał się potężnym portem, który stał się ważnym centrum wymiany handlowej Rzeczypospolitej z zachodem, np. szlachta skutecznie wykorzystywała go by handlować zbożem. Ponadto nastąpiło wyrastanie nowych prężnych ośrodków miejskich takich jak Zamość, który był tworzony przez Jana Zamojskiego.

4. Prowadzono skuteczną politykę zagraniczną. Polska uporała się z zagrożeniem krzyżackim. W 1525 roku w wyniku hołdu pruskiego, Albrecht Hohenzollern został lennikiem polskim, a w 1562 podobną rzecz zrobił Gothard Kettler, który oddał pod opiekę Zygmunta Augusta inflanty. Ponadto toczono liczne zwycięskie wojny. Odparto na pewien czas zagrożenie ze strony Moskwy i Turcji, rozszerzono granice na wschodzie.

Zakończenie

Podsumowując, podane przykłady są jednymi z licznych, które udowadniają, ze XVI wiek słusznie cieszy się w powszechnej opinii mianem „złotego wieku”. Był to rozwój naukowy, gospodarczy, kulturalny, ponadto osiągnięto wiele sukcesów politycznych i dyplomatycznych. W końcu jednak, w wyniku wojen i kłopotów politycznych, okres ten przeminął i musiał ustąpić trudnemu w ocenie XVII-wiecznemu „srebrnemu wiekowi”.

Temat 4. Opisz ekonomiczne i społeczne konsekwencje rewolucji przemysłowej w Europie w XIX wieku. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 29–30).

Wstęp

Genezy rewolucji przemysłowej w Europie należy upatrywać w XVIII-wiecznej Anglii i Szkocji. Pod pojęciem tym rozumiemy szereg zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, do jakich doszło w związku z przejściem z gospodarki opartej na rolnictwie oraz produkcji manufakturowej, bądź rzemieślniczej do mechanicznej produkcji fabrycznej na skalę przemysłową. Z kolei wiek XIX, zwany wiekiem pary i elektryczności przyniósł znaczący przełom w dziedzinie industrializacji Europy. Pojawiło się także wiele wynalazków, które przyspieszyły rozwój cywilizacyjny jak chociażby pierwszy statek parowy „Clermont, lokomotywa George’a Stephensona, silnika elektrycznego, żarówki czy telegraf elektromagnetyczny. Warto jednak zastanowić się jakie konsekwencje ekonomiczne i społeczne przyniosła rewolucja przemysłowa w XIX-wiecznej Europie.

Rozwinięcie

Konsekwencje społeczne:

W efekcie rewolucji przemysłowej gwałtownie wzrosła liczba ludności w XIX-wiecznej Europie. Pokłosiem tego trendu i urbanizacji była masowa migracja ludności ze wsi do miast. W przemyśle sukcesywnie powstawało coraz więcej miejsc pracy, więc zmieniała się też struktura społeczeństwa, które przekształciło się z agrarnego w przemysłowe i struktura zatrudnienia, a wśród robotników powstawały związku zawodowe. W konsekwencji rozwoju tej dziedziny wykrystalizowało się także prawo pracy. Wzrastał też ustawicznie poziom wiedzy medycznej, a przez to także świadomość społeczna związana z higieną. Nastąpił także upadek znaczenia rzemieślników, chłopów oraz wielkich właścicieli ziemskich przy jednoczesnym wzroście znaczenia nowej klasy robotników i burżuazji przemysłowej. Kształtujące się społeczeństwo miast było też podatnym gruntem do tworzenia nowych ruchów społecznych. Negatywnym skutkiem industrializacji było jednak zatrudnianie dzieci w wielu gałęziach przemysłu.

Konsekwencje ekonomiczne:

Wraz z wejściem społeczeństwa europejskiego w fazę rewolucji przemysłowej nastąpił nie tylko wzrost zatrudnienia w sektorze przemysłu ciężkiego, ale też wzrosło zapotrzebowanie na pozyskiwanie tanich surowców oraz ekspansja na nowe rynku zbytu. W konsekwencji zwiększono wydobycie węgla i rud żelaza oraz produkcję stali. Sukcesywnie zakładano kolejne nowe kopalnie, huty i cynkownie, a więc postępowała gwałtowna industrializacja. Jak pisał. Alexis de Tocqueville: „Usłyszycie hałas pieców, ciężkie sapanie miechów”. „Muzyką” XIX-wiecznych miast były właśnie odgłosy płynące z dużych zakładów przemysłowych. Dzięki tym zmianom możliwy stał się także rozwój kolei oraz komunikacji miejskiej (tramwaje szynowe), a dzięki sieci połączeń podróżowanie po kontynencie stało się szybsze, bardziej komfortowe i bezpieczne.. Rozwój linii kolejowych w Europie w II poł. XIX i na pocz. XX wieku był znaczący. Przykładowo, w 1840 roku we Francji linia kolejowa liczyła 410 kilometrów, w 1870 - 15 544, a w 1914 – aż 37 400 kilometrów. Podobnie było w Niemczech. Tu w 1840 było 469 kilometrów linii kolejowej, w 1870 - 18 876 kilometrów, a w 1914 aż 61 749 kilometrów. Przemiany te zaowocowały rozwojem miast. Co więcej, polepszała się sytuacja finansowa poszczególnych państw. Przykładowo, we Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech czy Hiszpanii nastąpił zauważalny wzrost dochodu PKB na głowę.

Zakończenie

Podsumowują, przemiany, jakie miały miejsce w XIX wieku, w czasie rewolucji przemysłowej, znacząco zmieniły obraz świata i społeczeństwa. Rozwój nauki i techniki przełożył się na zmiany w niemal każdej dziedzinie życia. Do najważniejszych skutków trzeba zaliczyć urbanizację i industrializację, które z kolei przełożyły się na zmianę struktury społeczeństwa oraz zmiana pozycji społecznej ówczesnych mieszkańców Europy, którzy sukcesywnie zdobywali kolejne prerogatywy oraz przywileje i obowiązki wynikające z prawa pracy. Pojawiło się także zjawisko zwane wolną konkurencją, a przy tym nastąpił wzrost znaczenia kapitalistów. Dominującą rolę zaczął odgrywać przemysł, a rolnictwo zeszło na dalszy plan.

Temat 5. Scharakteryzuj i oceń relacje państwo-Kościół w okresie komunistycznych rządów w Polsce. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 31–32).

Wstęp

Relacje między państwem a Kościołem w okresie rządów komunistycznych w Polsce przybrały wyjątkowo trudny i skomplikowany charakter. Wraz z zakończeniem II wojny światowej, Kościół Katolicki pozostał w kraju nad Wisłą w zasadzie jedyną instytucją niezależną od państwa, co też komuniści, z większą lub mniejszą skutecznością próbowali zmienić, usiłując podporządkować sobie struktury kościelne i maksymalnie ograniczyć ich niezależność. Działania te spotykały się często z silnym oporem hierarchów kościelnych, co też stało się przyczyną licznych i dotkliwych represji, godzących tak w duchownych, jak i wiernych. Aby zminimalizować ich skalę, Kościół niejednokrotnie podejmował działania mające na celu unikanie bezpośredniej konfrontacji z władzami komunistycznymi. Także i te zgadzały się na pewne ustępstwa względem Kościoła, szczególnie w czasie wzrostu niezadowolenia Polaków, grożącego wybuchem zamieszek czy strajków.

Rozwinięcie

• Początkowo komuniści starali się ukryć swoje prawdziwe intencje, sprawiając wrażenie otwartości i godząc się na wiele inicjatyw religijnych – takich jak np. reaktywowanie struktur Caritasu czy zezwolenie na powrót do kraju prymasa Augusta Hlonda. Szybko jednak ujawnili swoje prawdziwe intencje – 12 września 1945 r., Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał konkordat z 1925 r. Wkrótce też komuniści rozpoczęli nagonkę na papieża Piusa XII, oskarżając go o sprzyjanie w czasie wojny hitlerowskim Niemcom.

• Komuniści usiłowali zepchnąć Kościół na margines życia społecznego, czemu miały służyć represje i inwigilacja. Przejawem tej ostatniej było utworzenie w 1949 r. Komisji Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz budowa ruchu tzw. „księży patriotów” współpracujących z reżimem.

• Posunięcia komunistów wymierzone w Kościół skłoniły prymasa Stefana Wyszyńskiego do zawarcia z nimi umowy, czego wyrazem było porozumienie między rządem a Episkopatem Polski z 14 kwietnia 1950 r., w którym duchowni zobowiązali się m.in. do niestawiania oporu wobec kolektywizacji wsi i potępienia działalności podziemia.

• Niemal od razu po zawarciu umowy stało się jasne, że komuniści nie zamierzają się z niej wywiązać, czego wyrazem było chociażby aresztowanie pod zarzutem szpiegostwa bp. Czesława Kaczmarka w 1951 r. czy tzw. proces kurii krakowskiej. Wobec tego Episkopat zmienił nastawienie i w maju 1953 r. wystosował memoriał „Non possumus”, w którym sprzeciwiał się ingerencji w sprawy wewnętrzne Kościoła (przede wszystkim obsadzaniu przez władze stanowisk kościelnych).

• List polskich biskupów wywołał dalsze represje ze strony komunistów – ich wyrazem było m.in. aresztowanie 25 września 1953 r. prymasa Stefana Wyszyńskiego. Duchowny został zwolniony dopiero w okresie tzw. odwilży w Polsce w 1956 r. Podczas pobytu w areszcie prymas przygotował treść Ślubów Jasnogórskich oraz Wielkiej Nowenny przed obchodami Tysiąclecia Chrztu Polski.

• W 1965 r. polscy biskupi wystosowali list do biskupów niemieckich („udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”), uznawany za jeden z ważniejszych etapów pojednania polsko-niemieckiego po IIWŚ. Orędzie to zostało negatywnie ocenione przez władze PRL, które uznały je za fałszowanie historii i zdradę ze strony sygnatariuszy. Rozpętały więc akcję propagandową przeciwko nim, a kulminacją rywalizacji Kościół-państwo w tym okresie, było zorganizowanie przez władze oficjalnych obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego (konkurencyjnych dla religijnych obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski).

• W 1979 r. miała miejsce I pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, co szczególnie niepokoiło władze – zaplanowano ją bowiem w dziewięćsetną rocznicę męczeńskiej śmierci św. bp Stanisława, straconego za nieposłuszeństwo wobec władzy świeckiej. Mimo wszystko komuniści zezwolili na przyjazd papieża do Polski, wtedy też wygłosił on homilię ze słynnymi słowami: „Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”, w czym niektórzy upatrywali wezwania do walki o system demokratyczny.

• Słowa papieża zmobilizowały naród do walki, czego wyrazem mogą być narodziny Solidarności. W tym okresie niezwykle istotną rolę odegrał ks. Jerzy Popiełuszko, który za obronę praw prześladowanych w czasie stanu wojennego zyskał duży autorytet w społeczeństwie, wywołując równie duże niezadowolenie władz. Ich odpowiedzią była inwigilacja i ostatecznie zamordowanie ks. Popiełuszki w 1984 r. Śmierć duchownego wywołał ogromne oburzenie Polaków, a jego pogrzeb przerodził się w narodową manifestację. Napiętą sytuację między Kościołem a władzami złagodziła trzecia pielgrzymka Jana Pawła III do Polski w 1987 r., podczas której papież m.in. spotkał się z Wojciechem Jaruzelskim.

Zakończenie

Na przestrzeni ponad czterdziestu lat istnienia Polski Ludowej, stosunki między państwem a Kościołem układały się różnie – raz pojawiały się momenty napięcia, raz łagodzenia sytuacji. Warto jednak podkreślić, że próby całkowitego podporządkowania sobie władzy kościelnej lub zniszczenia jej struktur przez komunistów okazały się na dłuższą metę nieskuteczne, czym też Polska wyróżniała się na tle innych państw bloku komunistycznego.

Matura z historii 2021 – odpowiedzi do części testowej

Jak poszła Wam matura z historii 2021? Który temat maturalny wypracowania wybraliście i co sprawiło Wam największą trudność? Podzielcie się swoimi opiniami w komentarzach!

Matura historia 2021 – porady

• Jak napisać wypracowanie na maturze z historii? (cz. 1);
• Jak napisać wypracowanie na maturze z historii? (cz. 2);
• Analiza i interpretacja źródeł;
• Słowniczek maturzysty – 100 najważniejszych pojęć historycznych;

Matura z historii przed wojną

• Matura przedwojenna a matura współczesna. Język polski i historia;
• Matura przedwojenna a współczesna. Matematyka i fizyka;
• Maturalna masakra w wileńskim gimnazjum.

Polecamy e-book pod red. Magdaleny Mikrut-Majeranek „Poradnik młodego humanisty. Studia bez tajemnic”