Matura historia 2018 – konspekty wypracowań [WSZYSTKIE TEMATY]
Matura historia 2018 arkusze CKE – POBIERZ ARKUSZE
Matura historia 2018 – klucze odpowiedzi (poziom rozszerzony):
- Matura historia 2018 – arkusze, wypracowanie, odpowiedzi, rozwiązania(Matura historia 2018 – arkusze, wypracowanie, odpowiedzi, rozwiązania)
- Matura historia 2018 – test: odpowiedzi, rozwiązania(Matura historia 2018 – test: odpowiedzi, rozwiązania)
Matura historia 2018 – konspekty wypracowań (poziom rozszerzony):
- Porównaj i oceń wpływ warunków naturalnych na rozwój cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu oraz Grecji. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 24–25, pobierz arkusz).
- Średniowiecze było epoką niespotykanej ani przedtem, ani później jedności kulturalnej. Ustosunkuj się do powyższej tezy, charakteryzując dorobek tej epoki w zakresie piśmiennictwa, filozofii, architektury i sztuki (z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza).
- Własna niemoc czy obca przemoc? Rozstrzygnij, jakie przyczyny – wewnętrzne czy zewnętrzne – miały decydujący wpływ na upadek Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku. Odpowiedź uzasadnij.
- Polacy wobec groźby wynarodowienia. Scharakteryzuj politykę Niemiec oraz Rosji wobec Polaków po upadku powstania styczniowego i oceń jej skuteczność. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 26–27, pobierz arkusz).
- Od niepodległości do niepodległości. Porównaj międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 i 1989 roku.
Temat 1. Porównaj i oceń wpływ warunków naturalnych na rozwój cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu oraz Grecji. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 24–25, pobierz arkusz).
Wstęp:
Wielkie cywilizacje starożytne – sumeryjska, babilońska, asyryjska, egipska, izraelska oraz grecka – ukształtowały się we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i na Bliskim Wschodzie, kładąc fundamenty pod dalszy rozwój ludzkości w tej części świata. Cywilizacje te łączyły m.in. silna władza państwowa, politeistyczne, sformalizowane religie czy rozwinięta kultura oparta o pismo. Ważnym czynnikiem kształtującym charakter tych ośrodków były uwarunkowania naturalne. Celem tej pracy będzie przeanalizowanie wpływu warunków naturalnych na rozwój cywilizacji starożytnych na Bliskim Wschodzie oraz w Grecji. Pod pojęciem „warunków naturalnych” należy rozumieć przede wszystkim ukształtowanie terenu oraz rodzaj surowców naturalnych, dostępnych do eksploatacji w danym regionie. Zakres terytorialny pracy będzie obejmował terytoria Grecji (część kontynentalna i okoliczne wyspy), Mezopotamii (terenu wzdłuż Eufratu i Tygrysu), wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego (Palestyna, Fenicja) oraz Egiptu. Trudno określić ramy chronologiczne pracy – na Bliskim Wschodzie cywilizacje zaczęły kształtować się na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e., natomiast w Grecji dopiero w II tysiącleciu p.n.e. (cywilizacja minojska). Za orientacyjną datę końcową pracy można uznać V wiek p.n.e. – okres potęgi i schyłku państwa perskiego, które zawładnęło całym obszarem Bliskiego Wschodu, oraz początek epoki klasycznej w historii starożytnej Grecji, w której tamtejsza cywilizacja była już dobrze ukształtowana.
Rozwinięcie:
Bliski Wschód (źródła A i B):
Warunki terenowe
- występowanie wielkich rzek: Eufratu i Tygrysu (Mezopotamia) oraz Nilu (Egipt)
- otoczenie dolin rzek przez wielkie pustynie
- wybrzeże morskie położone jest na peryferiach państwa (północna część Egiptu) bądź na obrzeżach kręgów cywilizacyjnych (Palestyna i Fenicja względem Mezopotamii)
- położenie na przecięciu szlaków handlowych ze wschodu na zachód oraz północy na południe
Surowce naturalne
- żyzne gleby i bardzo dobre warunki do uprawy zbóż w dolinach rzek
- złoża surowców kopalnych – obsydianu (z którego wykonywano narzędzia) oraz miedzi (głównego składniku brązu, kluczowego surowca do wyrobu broni i narzędzi) – znajdowały się na obrzeżach dolin rzek
Wpływ na rozwój
- rozwój rolnictwa, skupionego w dolinach rzek oraz na terenach nawadnianych
- powstawanie centrów państw i dużych miast w dolinach rzek
- rozwój handlu, sprowadzanie surowców naturalnych
- mniejszy nacisk na rozwój żeglugi morskiej – morze nie odgrywa głównej roli w życiu cywilizacji mezopotamskich i Egiptu
- powstawanie dużych, silnych i rządzonych w sposób despotyczny państw, które sprawują kontrolę nad dolinami rzek, nadzorują inwestycje w irygacje (nawadnianie), ciągną wpływy z handlu, prowadzą ekspansję oraz stawiają monumentalne budowle (np. piramidy w Egipcie)
Grecja (źródła C i D)
Warunki naturalne
- górzysty teren, podzielony na doliny i kotliny
- rozbudowana linia brzegowa – wiele zatok, wysp i półwyspów, naturalne miejsca do zakładania portów
Surowce naturale
- stosunkowo niewielka liczba terenów nadających się pod uprawy, duża liczba pastwisk
- w Grecji właściwej (w tym na wyspach) dominują uprawy winorośli oraz oliwek, zboża występują raczej na peryferiach tego obszaru (tereny na północ od Grecji)
- bogate złoża miedzi, żelaza, srebra i marmuru w Grecji właściwej oraz złota i drewna na terenach północnych i w Azji Mniejszej
Wpływ na rozwój:
- rozgraniczenie przez góry wpływa na tworzenie się wielu małych państw-miast, rządzących na najbliższych sobie terenach
- bogata linia brzegowa, wiele wysp oraz wszechobecność morza wpływa na rozwój żeglugi morskiej
- słabość rolnictwa, większe znaczenie pasterstwa oraz upraw winorośli i oliwy, co wpływało na obyczajowość
- występowanie na peryferiach bogactw naturalnych (zboża, złoto, drewno) zachęcało do tworzenia kolonii
- bogate złoża surowców sprzyjały rozwojowi uzbrojenia (miedź i żelazo) oraz biciu monety (srebro)
- bliskość morza, obfitość niektórych surowców i wytworów (metale, wino, oliwa) oraz brak innych (zboża) sprzyjały handlowi
- liczne złoża marmuru wpływały na powstawanie monumentalnych budowli, np. świątyń
- w małych państwach-miastach, wzbogacających się na handlu i koloniach, dużo łatwiej brać udział w rządach dużym grupom obywateli – szczytowym osiągnięciem tego zjawiska była demokracja ateńska
Podsumowanie
Warunki naturalne występujące na Bliskim Wschodzie i w Grecji zasadniczo się od siebie różniły. W pierwszym wypadku można mówić o warunkach sprzyjających rozwojowi rolnictwa, natomiast w drugim o warunkach trochę gorszych jeśli chodzi o uprawy, natomiast obfitości innych surowców. Bez wątpienia otoczenie geograficzne i dostępne bogactwa naturalne wpłynęły na rozwój cywilizacji na obydwu obszarach. Na Bliskim Wschodzie przeważały duże państwa rozłożone wzdłuż wielkich rzek, w których rządy sprawował monarcha (np. faraon), który zapewniał bezpieczeństwo i konserwację infrastruktury nawadniającej. W Grecji warunki sprzyjały tworzeniu otwartych na morze i handel, często niewielkich państw-miast, rządzących się według zasad bardziej wspólnotowych. Obydwa kręgi cywilizacyjne osiągnęły w swoim czasie duże sukcesy, co pokazuje, że różnice w warunkach naturalnych nie muszą być przeszkodą w rozwoju, natomiast wyraźnie określają jego charakter.
Temat 2. Średniowiecze było epoką niespotykanej ani przedtem, ani później jedności kulturalnej. Ustosunkuj się do powyższej tezy, charakteryzując dorobek tej epoki w zakresie piśmiennictwa, filozofii, architektury i sztuki (z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza).
Wstęp:
Średniowiecze to okres w dziejach kultury europejskiej, za którego granicę uważa się na ogół rok 476 (upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego), a za zakończenie rok 1492 (odkrycie Ameryki). Szeroki ramy czasowe epoki sprawiły, że kultura średniowieczna ma swoje źródło zarówno w chrześcijaństwie, jak i w dziedzictwie antyku. W ciągu ponad 1000 lat trwania średniowiecza prądy ideowe, artystyczne czy architektoniczne ulegały mniejszym bądź większym modyfikacjom, ale stałą cechą średniowiecznej kultury, która spajała społeczności w całej Europie był teocentryzm. Termin ten określał ówczesny sposób pojmowania świata - Bóg był nadrzędną ideą, wszystkie inne wartości były jej podporządkowane. Z tego powodu sztuka, filozofia i literatura były przepojone pierwiastkami religijnymi, a cała Europa żyła wedle zasad uniwersalizmu. Wszyscy Europejczycy, jak nigdy wcześniej czy później, reprezentowali jednakowy sposobów myślenia oraz wiarę w ten sam zbiór samych ideałów.
Rozwinięcie:
Filozofia
- najważniejsi filozofowie tej epoki czerpali z filozofii starożytnej,
- augustynizm jako oficjalna wykładnia nauki Kościoła
- scholastyka była drugim najistotniejszym prądem umysłowym w średniowieczu
- od XIII/XIV w. miejsce augustianizmu zajął tomizm
- twórcą tomizu był święty Tomasz z Akwinu
- od XIII/XIV w. ważnym nurtem obecnym w całej Europie stał się także franciszkanizm
- twórcą tego nurtu jest św. Franciszek z Asyżu. Filozofia ta miała za zadanie odnowić moralnie chrześcijaństwo
Piśmiennictwo
- najważniejsze dzieła hagiograficzne, kronikarskie, filozoficzne i naukowe średniowiecza zostały napisane w języku łacińskim
- łaciną posługiwali się kronikarze, hagiografowie, poeci dworscy i inni twórcy w całej Europie
- w całej Europie powstawały roczniki, żywoty świętych, kroniki poświęcone danym władcom
- hagiografia to historie o życiu świętych - najsłynniejszym dziełem z tego nurtu jest Złota Legenda Jakuba de Voragina.
- Najsłynniejszymi polskimi legendami są: o św. Wojciechu, o św. Stanisławie, o św. Jadwidze, o św. Jadwidze i Dorocie oraz wierszowana historia o św. Aleksym
- jednym z najważniejszych zabytków polskiego kronikarstwa jest "Kronika polska" Anonima tzw. Galla, spisana po łacinie
- eposy rycerskie przyczyniły się do wykształcenia się uniwersalnego etosu rycerza
- w późnym średniowieczu w literaturze i sztuce głównym motywem staje się Danse Macabre - "taniec śmierci", motyw często pojawiający się w sztuce średniowiecznej.
- Motyw ten występuje w polskim dziele "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
Sztuka
- średniowieczne malarstwo, rzeźba, muzyka zdominowane były przez tematy religijne
- średniowieczni artyści tworzyli ku chwale Boga
- muzyka służyła głównie liturgii kościelnej
- podstawę liturgicznej muzyki stanowił chorał gregoriański
- jednym z najważniejszych zabytków średniowiecznego piśmiennictwa i muzyki jest "Bogurodzica" słynny hymn pochwalny, jeden z najstarszych tekstów polskich
- najważniejszym gatunkiem dramatycznym średniowiecza były misteria
- fragmentem misterium męki Chrystusa jest Lament świętokrzyski - uważany za jedno z największych arcydzieł lirycznych polskiego średniowiecza
Architektura
- w całej Europie dominowały styl romański, a od XII/XIII w. styl gotycki
- w stylu romańskim powstawały głównie budowle sakralne tj. kościoły i klasztory
- W Polsce powstały w stylu romańskim takie budowle jak np. katedra w Poznaniu, wawelska rotunda czy kolegiata w Opatowie
- gotyk zrodził się w północnej Francji około XII wieku
- do zabytków gotyckiej sztuki europejskiej należą: liczne kościoły we Francji, między innymi: katedra Notre-Dame w Paryżu, katedry w Remis i Chartres
- w Polsce gotyk przeszedł kilka regionalnych przeobrażeń powstał m.in. gotyk nadwiślański czy gotyk śląski
- W Polsce przykładami sztuki gotyckiej są m.in. Kościół Mariacki w Krakowie, starówka Torunia, Gdańska, Wrocławia czy zamek w Malborku
Zakończenie:
W opinii wielu współczesnych średniowiecze to epoka ciemnoty i zabobonu. Patrząc jednak na osiągnięcia z dziedziny sztuki, filozofii czy architektura, dostrzec trzeba, że była to epoka niezwykle barwna, płodna w dzieła i niezwykle ważna z punktu widzenia rozwoju Europy. Powstają wtedy istniejące do dziś uniwersytety, szkoły i kierunki filozoficzne wciąż jeszcze żywe (augustynizm, tomizm, franciszkanizm), imponujące i zachwycające nawet nas niesamowite budowle gotyku i stylu romańskiego. Teocentryczny i uniwersalistyczny charakter epoki sprawia, że to jedyny w dziejach moment, gdy Europa była tak jednolita religijnie i kulturowo. Chrześcijaństwo i związany z nim sposób widzenia świata było jednak tym, co łączyło ówczesnych Europejczyków w sposób dla nas dzisiaj niewyobrażalny
Temat 3. Własna niemoc czy obca przemoc? Rozstrzygnij, jakie przyczyny – wewnętrzne czy zewnętrzne – miały decydujący wpływ na upadek Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku. Odpowiedź uzasadnij.
Wstęp:
W 1795 roku doszło do trzeciego rozbioru Rzeczpospolitej. Jedno z najpotężniejszych państw europejskich doby wczesnonowożytnej przestało istnieć. Historycy do dziś dnia spierają się co było przyczyną upadku staropolskiej państwowości. Czy zdecydował o tym kryzys wewnętrzny, rozkład systemu parlamentarnego, słabość władzy wykonawczej, czy może kluczowe były czynniki zewnętrzne, a przede wszystkim położenie geopolityczne. Niniejszy tekst podejmie próbę wskazania które z czynników były wówczas kluczowe. Rozważania dotyczyć będą historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, choć siłą rzeczy szereg przyczyn kryzysów szukać będę także w wieku XVII i XVI. Terytorialnie analiza obejmować będzie ziemie należące do Rzeczpospolitej w omawianym okresie. Omówienie sytuacji międzynarodowej zmuszać zaś będzie do spojrzenia na szeroki kontekst dziejów Europy ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowo Wschodniej
Rozwinięcie:
Przyczyny wewnętrzne:
- kwestia kryzysu Sejmów (liberum veto, problem prolongowania i limity obrad, zrywania Sejmów, spadek autorytetu, Sejm Niemy, Rada Nieustająca jako ograniczenie prerogatyw sejmowych)
- kwestia kryzysu ekonomicznego (spadek wydajności produkcji rolnej, kryzys średnich gospodarstw, pauperyzacja średniej szlachty, klientelizm, problemy z uchwalaniem podatków, problem niepłatnego wojska)
- kwestia kryzysu władzy centralnej (uprawnienia królewskie, elekcje rozdwojone, upadek autorytetu władzy królewskiej, wzrost znaczenie rodów)
- kwestia zaniechania kolejnych projektów reform (reformy po potopie szwedzkim, XVIII-wieczne projekty reform)
Przyczyny zewnętrzne
- Powstanie Chmielnickiego, wojna polsko-moskiewska i potop szwedzki jako przyczyny spadku znaczenia Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej
- Liga Święta jako uprzedmiotowienie pozycji Rzeczpospolitej
- III wojna północna i rola Rzeczpospolitej
- wzmocnienie państw ościennych – Rosji, Prus i Austrii
- ingerencja Rosji w wewnętrzne sprawy Polski w okresie rządów Piotra I
- protektorat rosyjski w II połowie XVIII wieku, rządy Katarzyny II
- rozbiory Rzeczpospolitej – stosunek państw ościennych i przyczyny
- analiza przypadków Hiszpanii i Turcji w historii Europy, które pomimo kryzysów wewnętrznych przetrwały
Zakończenie:
Niniejsza analiza skłania do refleksji, że choć Rzeczpospolita w XVIII wieku znajdowała się w potężnym kryzysie ideowym i politycznym, a struktury państwa znajdowały się w dużym rozkładzie, to jednak kluczowym elementem, który zadecydował o upadku była wola i działania państw ościennych. To one, wykorzystując rzecz jasna, słabość dawnej Rzeczpospolitej, podjęły decyzję o dekonstrukcji państwa polsko-litewskiego. Podobny los nie spotkał Hiszpanii i Turcji, choć w XVIII wieku znalazły się w podobnym kryzysie politycznym. Nie można wykluczyć także, że silniejsza Rzeczpospolita również nie byłaby w stanie powstrzymać naporu trzech silnych państw sąsiadujących. Tym niemniej nie należy ignorować także faktu, że potężny kryzys ustrojowy, gospodarczy i społeczny, który zaczął się wraz z Powstaniem Chmielnickiego przemożnie wpłynął na pozycję geopolityczną Rzeczpospolitej na przełomie XVII i XVIII wieku.
Temat 4. Polacy wobec groźby wynarodowienia. Scharakteryzuj politykę Niemiec oraz Rosji wobec Polaków po upadku powstania styczniowego i oceń jej skuteczność. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 26–27, pobierz arkusz).
Wstęp:
Okres zaborów był dla Polaków jako narodu (kształtującego się w swojej nowoczesnej formie) niezwykle trudny – brak własnego państwa i rozbicie rdzennie polskich terenów pomiędzy trzy mocarstwa zaborcze utrudniał funkcjonowanie wspólnoty polskiej. Problemy te pogłębiała polityka zaborców, dążących do osłabiania polskich dążeń narodowych. Celem niniejszej pracy będzie przedstawienie polityki Niemiec (Prus) oraz Rosji wobec Polaków po upadku powstania styczniowego oraz ocena skuteczności tych działań. Zwrócenie uwagi na te dwa państwa jest nieprzypadkowe, gdyż to właśnie one były z zasady najbardziej wrogie Polakom – trzeci zaborca, Austria, od lat 60. XIX wieku pozwolił w Galicji na tworzenie się autonomii polskiej. Działania na rzecz wynaradawiania Polaków przez wspomnianych dwóch zaborców nazywane są odpowiednio germanizacją i rusyfikacją. Cezury chronologiczne pracy wyznaczyć można na lata od roku 1864 (stłumienie powstania styczniowego) do roku 1914 (początek I wojny światowej) – jest to bowiem okres najbardziej intensywnych działań wynaradawiających. Zasięg terytorialny pracy wyznaczać będą zabory rosyjski i pruski, przede wszystkim tereny Królestwa Kongresowego oraz Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Rozwinięcie:
Polityka Niemiec (Prus) wobec Polski:
- brak form autonomii (Wielkie Księstwo Poznańskie straciło ją po 1848 roku – powstanie wielkopolskie)
- programowe działania na rzecz germanizacji – funkcjonowanie Hakaty („Niemiecki Związek Marchii Wschodniej”), niemieckiej organizacji nacjonalistycznej promującej niemczyznę na wschodnich obrzeżach Cesarstwa Niemieckiego (źródła A)
- walka o ziemię w Wielkopolsce – rugi pruskie (wysiedlenia Polaków uznanych za emigrantów ekonomicznych), działania Komisji Kolonizacyjnej promującej nadawanie Niemcom ziemi, ograniczenia w budownictwie dla Polaków (sprawa Michała Drzymały) (źródła A i B)
- walka z kulturą polską – „Kulturkampf” ogłoszony przez Ottona von Bismarcka (walka z Kościołem katolickim), germanizacja nauczania, wycofanie języka polskiego ze szkół (sprawa dzieci z Wrześni)
Polityka Rosji wobec Polaków
- likwidacja odrębności Królestwa Kongresowego po powstaniu styczniowym – utworzenie guberni według wzorów rosyjskich, potoczne przemianowanie Królestwa na „Kraj Przywiślański”
- walka z kulturą polską, rusyfikacja przy pomocy szkolnictwa – polityka Aleksandra Apuchtina, kuratora warszawskiego okręgu szkolnego (tzw. „noc apuchtinowska”), likwidacja polskiego szkolnictwa wyższego (źródło D)
- wprowadzanie języka rosyjskiego oraz cyrylicy jako oficjalnych form komunikowania
- promocja prawosławia na ziemiach polskich, budowa cerkwi bądź przerabianie na nie istniejących budynków (źródło C)
Skuteczność działań:
- zahamowanie dążeń insurekcyjnych Polaków w końcu XIX wieku
- faktyczne wynaradawianie Polaków na pewnych terenach (przykład niektórych terenów Wielkiego Księstwa Poznańskiego z przewagą ludności niemieckiej – źródło A) oraz w pewnych obszarach działalności
- mobilizowanie Polaków do przeciwdziałania germanizacji i rusyfikacji – rozwój pracy organicznej, działalności społecznej i kulturalnej, próby oporu (sprawa Drzymały, bunt dzieci we Wrześni)
- odrodzenie się środowisk walczących o niepodległość drogą konspiracyjną (socjaliści) oraz parlamentarną (narodowi demokraci) w początku XX wieku
Podsumowanie:
Prowadzone po powstaniu styczniowym działania zaborców, zwłaszcza niemieckiego i rosyjskiego, mające na celu wynaradawianie ludności polskiej, były bardzo intensywne i spójne ze sobą. Łączą je ograniczenia prawne (likwidacja form autonomii) i uderzanie w polską kulturę, zwłaszcza szkolnictwo. Specyfiką Wielkopolski była intensywna kolonizacja rdzennych ziem polskich przez Niemców. Działania te osiągnęły pewne sukcesy, zwłaszcza w początkowej fazie, jednocześnie zaś nakręcały wolę walki Polaków z niewolą, prowadzoną zarówno metodami konspiracyjnymi, jak i przy pomocy pracy organicznej.
Temat 5. Od niepodległości do niepodległości. Porównaj międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 i 1989 roku.
Wstęp:
Na odzyskanie wolności przez Polskę w 1918 i 1989 roku złożyło się wiele przyczyn. Nie doszłoby do tego bez woli politycznej polskiego społeczeństwa, ale też nie mogłoby się ono dokonać bez zaistnienia korzystnej sytuacji międzynarodowej. Zarówno wobec zaborców, jak i wobec władzy komunistycznej Polacy protestowali, a protesty te przybierały nieraz dramatyczny obrót. Przed I wojną światową nie istniały struktury międzynarodowe, jednakże o ładzie politycznym decydował „koncert mocarstw”. Po II wojnie światowej doszło do podziału na państwa wolnego świata oraz państwa Bloku Wschodniego, uzależnione od ZSRR. Konflikt między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami przeszedł do historii jako zimna wojna. Determinował on szereg wydarzeń w Europie i na świecie, które nie pozostały bez wpływu na sprawę polską.
Zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda dokonany 28 czerwca 1914 roku przez bośniackiego Serba Gawriło Principa wywołał efekt domina, w wyniku czego doszło do wybuchu I wojny światowej. Również wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej drugiej połowy lat osiemdziesiątych doprowadziły do szeregu następstw, w tym ogłaszania niepodległości przez kolejne państwa Bloku Wschodniego i upadku ZSRR.
Rozwinięcie:
1918:
- odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków z sierpnia 1914 roku
- utworzenie Centralnej Agencji Polskiej w Lozannie
- akt 5 listopada 1916 roku, który umiędzynarodowił sprawę polską
- zapowiedź cara Mikołaja II dotycząca stworzenia wolnej Polski (grudzień 1916 roku)
- utworzenie Armii Polskiej we Francji pod wodzą gen. Józefa Hallera
- powołanie Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu uznanego kolejno przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i USA za polskie przedstawicielstwo
- wybuch rewolucji bolszewickiej
- 14-punktowy program prezydenta USA Wilsona z 13. punktem dotyczącym niepodległej Polski z dostępem do morza
- klęska Niemiec i Austrii, wycofanie się Rosji z wojny
- 11 listopada 1918 roku – podpisanie rozejmu we francuskim Compiegne pomiędzy państwami Ententy i Cesarstwem Niemieckim
- rozpad Austro-Węgier
1989:
- zyskanie przewagi przez Zachód w zimnej wojnie
- dojście do władzy w ZSRR Michaiła Gorbaczowa, który zainicjował pieriestrojkę i głasnost
- odchodzenie od doktryny Breżniewa
- ogłoszenie tzw. Doktryny Sinatry
- poparcie dla polskich dążeń ze strony Ronalda Reagana, Margaret Thatcher i papieża Jana Pawła II
- pomoc i poparcie ludności Europy Zachodniej dla Polaków
- amerykańskie zaangażowanie militarne przeciwko rządom sprzeciwiającym się USA
- kryzys systemu komunistycznego w krajach Bloku Wschodniego
- Jesień Narodów
- upadek muru berlińskiego
- podpisanie Karty Nowej Europy w listopadzie 1990 roku
- pucz Janajewa i rozpad ZSRR w grudniu 1991 roku
- w 1993 roku ostatni żołnierze sowieccy opuszczają Polskę
Podobieństwa:
- upadek państw zaborczych i ZSRR
- istnienie ośrodków emigracyjnych, które wspierały dążenia niepodległościowe
- poparcie lub względne poparcie ze strony państw Zachodu
- pozycja Polaków była uzależniona od obcych mocarstw (zaborców i ZSRR)
- w 1918 i 1989 roku Polska nie mogła być pewna swoich granic i bezpieczeństwa
- obce wojska na polskim terytorium (wojska zaborcze / armia sowiecka)
Różnice (1918 / 1989):
- I wojna światowa / zimna wojna
- wyznaczenie i uznanie granic II RP wiązało się z ustaleniami międzynarodowymi / granice RP nie uległy zmianie
- klęska państw zaborczych i wybuch rewolucji październikowej w Rosji / osłabienie ZSRR i kryzys systemu komunistycznego
- zagrożenie zewnętrzne ze strony bolszewików / brak realnego zagrożenia interwencją militarną
- brak struktur międzynarodowych / istnienie silnych struktur i sojuszy międzynarodowych (UE, NATO, lub Układ Warszawski)
- odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku towarzyszyły konflikty zbrojne – z Rosją bolszewicką, z Litwą oraz z Ukraińcami
- przygotowanie do pełnienia funkcji publicznych (późniejsze elity II RP zdobywały doświadczenie w parlamentach państw zaborczych – jak Dmowski, Daszyński, Witos i inni; parlamentarzyści w III RP cieszyli się wprawdzie autorytetem społecznym, choć brakowało im potrzebnego doświadczenia w legislatywie)
Zakończenie:
Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 i 1989 roku nie byłoby możliwe, gdyby nie korzystna sytuacja międzynarodowa. Obie daty należy jednak uznać za symboliczne. Ani rok 1918, ani 1989 nie zakończył polskich starań o wolność. Jeszcze kilka lat po 11 listopada ważyły się losy polskich granic – dopiero w 1921 podpisano traktat ryski kończący wojnę polsko-bolszewicką; w roku 1922 doszło do aneksji tzw. Litwy Środkowej przez Polskę, co zakończyło konflikt z państwem litewskim, a dopiero w marcu 1923 roku mocarstwa zatwierdziły polską granicę wschodnią.
Związek Sowiecki w latach osiemdziesiątych zaczął coraz wyraźniej ustępować Stanom Zjednoczonym w rywalizacji zimnowojennej. Pod rządami Michaiła Gorbaczowa ogłoszono wejście na drogę częściowej demokratyzacji. 4 czerwca 1989 roku jest datą częściowo wolnych wyborów do Sejmu i wolnych do Senatu RP, które były wynikiem ustaleń Okrągłego Stołu. W 1990 w wolnych wyborach na urząd prezydenta RP wybrano Lecha Wałęsę, który otrzymał insygnia od ostatniego prezydenta na Uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego. Przemiany te znalazły wsparcie ze strony państw zachodnich. W ślad za Polską, w kolejnych krajach Europy Środkowo-Wschodniej doszło do przemian ustrojowych.
