Matura 2014 z historii: poziom rozszerzony – konspekty wypracowań (arkusze, odpowiedzi)

Matura 2014 historia na Histmag.org:

• Matura z historii 2014 (arkusze, odpowiedzi, rozwiązanie) – informacje ogólne

Matura z historii 2014 arkusze CKE:

• Historia podstawowa
• Historia rozszerzona

Temat 1: Bić się czy nie bić? Scharakteryzuj i oceń postawy Polaków wobec zaborców w XIX wieku

Wstęp

Przez 123 lata niewoli, dylemat „bić się czy nie bić” o odzyskanie niepodległości, napełniał głowy Polaków. Politycy, wojskowi, ludzie nauki i pióra rozstrzygali w swoich sumieniach sensowność walki i szansę jej powodzenia. I choć dziś większość historyków twierdzi, że odzyskiwanie niepodległości było procesem, w którym zarówno heroiczne czyny jak i praca u podstaw odegrały niebagatelne znaczenie, to pytanie o wartość zbrojnej walki o wolność pozostaje aktualne i przekłada się na inne wydarzenia z naszych dziejów. „Bić się, czy nie bić” - zadają pytanie dyskutujący o powstaniu warszawskim, to samo powtarzają polemizujący o istocie Okrągłego Stołu i jesieni ludów z 1989 roku.

Tematem niniejszej pracy będzie próba scharakteryzowania i oceny postaw Polaków w okresie niewoli, w kontekście ich stosunku do walki zbrojnej jako czynnika odzyskiwania niepodległości. Opisze jak ich postawy – romantyczna i pozytywistyczna – wpływały na rozumienie polityki, spraw społecznych oraz kulturę. Ramy chronologiczne obejmować będą lata 1795-1918 czyli okres, w którym Rzeczpospolita znajdowała się pod zaborami. Datą początkową jest III rozbiór Polski, zamykającą zaś rok wybicia się na niepodległości. Choć tematyka pracy dotyczyć będzie głównie terenów zaboru pruskiego (a później niemieckiego) – a więc Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego – rosyjskiego (głównie obszar Królestwa Polskiego i Litwy) i austriackiego (Galicja Wschodnia i Zachodnia) to obejmować będzie również postawy Polaków mieszkających poza głównym obszarem ziem polskich, a więc m.in. w Stanach Zjednoczonych czy Francji. W pracy będę próbował dociec sensu postaw i ich kontekstów historycznych, oraz odpowiedzieć na pytanie, czy stawianie problemu „bić się czy nie bić” ma z perspektywy historycznej jakikolwiek sens.

Rozwinięcie:

• Opis postaw wobec sposobu odzyskiwania niepodległości
• Romantyczna (skąd się wzięła i czym się charakteryzowała)
• pozytywistyczna (skąd się wzięła i czym się charakteryzowała)
• Wpływ wyżej wymienionych postaw na programy polityczne
• postawa romantyczna (Legiony Polskie we Włoszech, stronnictwo napoleońskie wśród Polaków we Francji, stowarzyszenia antyrosyjskie w zaborze rosyjskim, spiskowcy przed powstaniem listopadowych w Królestwie Polskim, programy rewolucyjne polskiej emigracji po powstaniu listopadowym, wydarzenia Wiosny Ludów, program politycznych Czerwonych przed powstaniem styczniowym, echa romantyzmu w partiach socjalistycznych w drugiej połowie XIX i pierwszym 20-leciu XX wieku)
• postawa pozytywistyczna (program polityczny Adama Jerzego Czartoryskiego, stronnictwa lojalistów przed powstaniem listopadowym, programy polityczny białych przed powstaniem styczniowym, Aleksander Wielopolski - zdrajca czy patriota, pozytywizm w programie endecji i stronnictw chłopskich, konserwatyści galicyjscy)
• Wpływ wyżej wymienionych postaw na programy społeczne
• postawa romantyczna (kwestia chłopska i mieszczańska w nurtach rewolucyjnych przed i po powstaniu listopadowym, kwestia chłopska w czasie powstania styczniowego, program społeczny partii socjalistycznych na odzyskanie niepodległości)
• postawa pozytywistyczna (Drucki-Lubecki, a kwestia rozbudowy okręgu łódzkiego, praca u podstaw i praca organiczna, samokształcenie i samopomoc chłopska, kwestia praw kobiet)
• Wpływ wyżej wymienionych postaw na zagadnienia kulturalne
• postawa romantyczna (poezja Mickiewicza, Słowackiego i innych poetów romantycznych, a problem niepodległości, talent Chopina, reakcje na upadek powstań w obszarze kultury i sztuki, wpływ romantyzmu na sztukę)
• postawa pozytywistyczna (walka z germanizacją i rusyfikacją, budowa polskich instytucji kultury i rozwój polskiej prasy, kształtowanie świadomości narodowej, wśród chłopów)

Podsumowanie:

Wnioski dotyczące oceny wyżej przedstawionych postaw Polaków względem sposobu odzyskania niepodległości nie mogą być jednoznaczne. Z jednej bowiem strony większość zrywów niepodległościowych kończyła się klęską, jedynie rewolucja 1905 roku, która była jednak przede wszystkim buntem społecznym, przyniosła pewne pozytywne skutki. Z tej perspektywy więc postawa romantyczna była nieskuteczna prowadząc do niepotrzebnych ofiar. Z drugiej jednak strony nie sposób nie doceniać kulturotwórczej roli romantyków w polskich dziejach, co wpłynęło przecież na całościowy proces kształtowania się rodzimej świadomości narodowej. Nie można też ignorować podnoszonych przez nich kwestii społecznych i ekonomicznych, które tak mocno oddziaływały na programy polityczne polskich ugrupowań. Podobnie postawa pozytywistyczna, choć uchroniła nas od ofiar, nie była w pełni skuteczna narażając osoby będące pod jej wpływem na bezustanne balansowanie pomiędzy wiernością postawom patriotycznym, a zdradą. Nie można jednakże zapominać o ogromnym wpływie pozytywistów na rozwój polskiej kultury i nauki, na budowę podwalin pod późniejsze życie polityczne i ukształtowanie postaw wspólnotowych. Zapominać nie powinniśmy także, że każda z opisywanych postaw wyrastała z konkretnej epoki w dziejach i kształtowana była przez aktualny dla żyjących wtedy ludzi sposób myślenia o otaczającej rzeczywistości. O ile więc romantyzm kształtował się w czasach, w których Europa drżała w posadach, o tyle pozytywizm kształtował się w czasach pokoju i rozwoju technologiczno-naukowego. Polskie postawy nie były więc odosobnione od europejskich trendów. W tym kontekście trudno dokonać jednoznacznej oceny obu postaw, warto jednak zaznaczyć, że zarówno jedna jak i druga mocno wpłynęła na polskie patrzenie na współczesność i przeszłość.

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Książka dostępna również jako audiobook!

Temat 2: Przystosowanie czy opór? Scharakteryzuj i oceń postawy Polaków wobec władzy komunistycznej w latach 1945–1956.

Wstęp

Celem niniejszej pracy jest scharakteryzowanie postaw, jakie Polacy zajmowali wobec systemu komunistycznego w latach 1945-1956, tzn wobec stalinizmu. Okres ten, analogicznie do historii ZSRR i innych krajów tzw. demokracji ludowej, wziął swoją nazwę od dyktatora radzieckiego i przywódcy partii komunistycznej Józefa Stalina, który był najważniejszym przywódcą komunistycznym od lat 20. XX wieku do śmierci w 1953 r. Zakres chronologiczny z jednej strony wyznacza rok 1945 r. jako moment zakończenia drugiej wojny światowej, choć pamiętać trzeba, że system komunistyczny w Polsce powstawał od lipca 1944 r., to znaczy od wyzwolenia spod okupacji niemieckiej terenów wschodniej Polski i utworzenia na nich posłusznego wobec ZSRR Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Cezurą końcową będzie natomiast rok 1956 r., który w skali międzynarodowej charakteryzował się destalinizacją w Związku Radzieckim, w Polsce zaś odejściem od władzy kierownictwa stalinowskiego (śmierć Bolesława Bieruta) oraz objęciem funkcji I sekretarza KC PZPR przez Władysława Gomułkę. Wypracowanie terytorialnie dotyczy Polski w jej powojennych granicach.

W pracy zostaną zaprezentowane różne postawy charakterystyczne dla omawianego okresu, od jawnej walki do pełnego poparcia, oczywiście z uwzględnieniem zachowań pośrednich. Jako postawy rozumiem określone poglądy i zachowania obywateli polskich wobec władzy komunistycznej, dlatego też problem ten ujęty zostanie zarówno w aspekcie politycznym, jak i społecznym (uwzględniona zostanie także perspektywa gospodarcza i kulturowa).

Rozwinięcie:

Polska w latach 1945-1956

• Skutki II wojny światowej
• Polityczne: zmiana granic – utrata Kresów Wschodnich z Wilnem i Lwowem, uzyskanie terenów na północy i zachodzie (tzw. Ziemie Odzyskane) z Wrocławiem, Gdańskiem, Szczecinem i Olsztynem; włączenie w strefę wpływów ZSRR i przejęcie władzy przez komunistów posłusznych Stalinowi; powstanie emigracji politycznej na Zachodzie i funkcjonowanie Rządu na Uchodźstwie w Londynie.
• Społeczno-gospodarcze: zniszczenia wojenne (gospodarcze i w kulturze narodowej), zubożenie społeczeństwa, straty ludnościowe, wyniszczenie inteligencji i elit, migracje (ze wschodu na zachód, powroty do kraju, ruch ze wsi do miast), anarchizacja życia.
• Charakterystyka stalinizmu
• Dwa podokresy: od 1944/1945 do 1948 r. - okres przejściowy, władza Polskiej Partii Robotniczej przy istnieniu legalnej opozycji (Polskie Stronnictwo Ludowe Stanisława Mikołajczyka) i innych partii (Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Stronnictwo Pracy), istnienie prywatnej gospodarki, mniejsza ideologizacja życia politycznego; od 1948 r., tzn. od zjednoczenia PPR i PPS w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, szybka stalinizacja Polski.
• Cechy stalinizmu: rządy jednej partii komunistycznej – PZPR; terror polityczny, walka z przedstawicielami podziemia niepodległościowego (dawnego AK), aresztowania przeciwników politycznych, walki wewnątrz obozu władz, inwigilacja społeczeństwa; walka z Kościołem katolickim; ideologizacja całości życia w myśl marksizmu-leninizmu; przyśpieszona industrializacja, nacjonalizacja gospodarka i kolektywizacja wsi; powstanie organizacji masowych służących interesom PZPR (np. Związek Młodzieży Polskiej).

Typy postaw Polaków wobec stalinizmu:

• Walka zbrojna i konspiracja:
• organizacje konspiracyjne: Zrzeszenie Wolność i Niepodległość nawiązujące do Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej i stanowiące rodzaj organizacji kadrowej koordynującej opór wobec komunistów; Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, związane z ruchem narodowym; liczne organizacje lokalne oraz oddziały partyzanckie.
• żołnierze i dowódcy podziemia niepodległościowego: rotmistrz Witold Pilecki, gen. August Emil Fieldoff, płk Łukasz Ciepliński, płk Jan Rzepecki, Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, Danuta Siedzikówna „Inka”, Hieronim Dekutowski „Zapora”, Józef Kuraś „Ogień”. Żołnierzy podziemia antykomunistycznego nazywa się „Żołnierzami Wyklętymi”, ponieważ podjęli beznadziejną walkę z wrogiem i zostali przez niego skazani na zapomnienie.
• cele i metody walki: obrona przed prześladowaniami, przygotowanie się do wojny amerykańsko-radzieckiej, walka z NKWD i Urzędem Bezpieczeństwa, odbijanie więźniów. Struktury konspiracyjne w dużych miastach oraz oddziały partyzanckie w terenie.
• likwidacja zbrojnego podziemia przez komunistów do początków lat 50., ostatni Żołnierz Wyklęty zabity w 1963 r.
• Opór społeczny:
• członkostwo w legalnych partiach i organizacjach opozycyjnych, konspiracja uczniowska i młodzieżowa, strajki robotnicze, protesty chłopów przeciwko kolektywizacji.
• metody: brak walki zbrojnej, wydawanie ulotek i prasy konspiracyjnej, organizowanie się przeciw systemowi komunistycznemu, bierny opór.
• w czerwcu 1956 r. strajk robotników w Poznaniu przekształcił się w starcie zbrojne z siłami reżimu. Protest został krwawo stłumiony przez siły bezpieczeństwa i wojsko.
• Bierność: postawa charakterystyczna dla znacznej części społeczeństwa – brak zaangażowania opozycyjnego przy jednoczesnym braku dobrowolnego zaangażowania się po stronie władzy.
• Współpraca pragmatyczna
• Reprezentowana głównie przez inteligencję – zaangażowanie się w ograniczoną współpracę z komunistami dla ratowania substancji narodowej, ochronę kultury, ze względów geopolitycznych i dla dobra państwa. Przykłady: odnowienie życia naukowego, szkolnego, kulturowego (literatura, sztuka), współpraca na poziomie lokalnym czy w gospodarce.
• Przykłady: ludzie kultury, naukowcy, działacze społeczni, Bolesław Piasecki – działacz narodowy współpracujący z komunistami, twórca chrześcijańskiego stowarzyszenia PAX.
• Zaangażowanie ideologiczne:
• Reprezentowane zarówno przez robotników i chłopów którzy byli beneficjentami ustroju (awans społeczny, praca, otrzymana ziemia), jak i przez inteligencję o lewicowych poglądach.
• przyjęcie ideologii marksizmu-leninizmu, członkostwo w PZPR i komunistycznych organizacjach społecznych, popieranie władzy i udział w jej przedsięwzięciach, konflikt z przeciwnikami reżimu, uznanie Polski Ludowej za „swój kraj”.
• Kościół wobec stalinizmu:
• Kościół jako instytucja religijna był wrogiem komunistów, chociaż walkę z nim podjęto na pełną skalę dopiero po wyeliminowaniu opozycji politycznej. Księża byli prześladowani i inwigilowani przez UB, wspierano ateizację społeczeństwa, zwalczano świeckie organizacje katolickie, tworzono ruch „księży-patriotów” wiernych władzy komunistycznej. Wielu księży zostało skazanych na karę więzienia, dochodziło także do kary śmierci.
• Kościół próbował porozumieć się z komunistami, by ratować swoje istnienie, jednak w 1953 r. prymas Stefan Wyszyński sprzeciwił się ingerencjom władz w funkcjonowanie Kościoła, za co został aresztowany, stając się symbolem oporu wobec komunizmu.

Podsumowanie

Postawy Polaków wobec stalinizmu były bardzo różnorodne i nie można powiedzieć, by obraz społeczeństwa był czarno-biały, dzielący się tylko na zdecydowanych przeciwników i zwolenników systemu komunistycznego. Występowały w nim również postawy pośrednie, a także swoista bierność, charakterystyczna dla dużej części społeczeństwa. Spowodowane było to różnorodnością doświadczeń (w tym wojennych), pochodzeniem społecznym oraz światopoglądem. Warto dodać, że stosunek do władzy komunistycznej i podległości ZSRR różnił się w większości przypadków od wcześniejszego stosunku do okupacji hitlerowskiej.

Trudno jest oceniać postawy Polaków wobec stalinizmu. Ludzie, którzy podjęli z nim czynną walkę bądź opierali się jego wpływom, wykazali się wartościami takimi jak wierność Ojczyźnie i przysiędze wojskowej, niezłomność oraz bohaterstwo, ich walka miała jednak często charakter straceńczy. Z drugiej strony, postawę osób współpracujących z reżimem można oceniać negatywnie w kategoriach moralnych, ich zaangażowanie miało jednak również pozytywne skutki, takie jak szybsza odbudowa kraju, ocalenie substancji narodowej czy rozwój kultury (np. walka z analfabetyzmem). Warto jednak dodać, że zdecydowana większość społeczeństwa (również popierającego wcześniej władzę) poparła destalinizację w 1956 r., która zasadniczo zmieniła funkcjonowanie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Historia na maturze:

• Matura z historii 2013 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi
• Matura z historii 2012 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi
• Matura z historii 2011 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi
• Matura z historii 2010 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi
• Matura z historii 2009 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi
• Matura z historii 2008 - poziom rozszerzony - konspekty wypracowań - klucz odpowiedzi

Maturzystów zapraszamy do dzielenia się wrażeniami i opiniami o dzisiejszym egzaminie. Jak poszła Wam matura z historii 2014 roku?

Polecamy książkę: „Historia. Poradnik maturalny”

Konspekty opracowali: Sebastian Adamkiewicz i Tomasz Leszkowicz