Matka Słońca. Anna Austriaczka u władzy we Francji
Portret Anny Austriaczki autorstwa Petera Paula Rubensa (ok. 1620-1625, domena publiczna). Anna Austriaczka urodziła się 22 września 1601 roku w Valladolid jako córka hiszpańskiego króla Filipa III Habsburga i jego żony Małgorzaty. Od chwili narodzin dziecka Filip III skłonny był doprowadzić do mariażu hiszpańsko-francuskiego, tym bardziej, że zaledwie kilka dni po narodzinach Anny na świat przyszedł syn władcy Francji, Henryka IV Burbona – przyszły Ludwik XIII. Oficjalne rozmowy na temat małżeństwa tych dwojga trwały od 1603 roku, choć początkowo nie były traktowane zbyt poważnie przez stronę francuską. Pomysł powrócił dopiero podczas regencji Marii Medycejskiej.
Henryk IV Burbon został zamordowany 14 maja 1610 roku przez Françoisa de Ravaillaca. Regencję nad małoletnim wówczas Ludwikiem XIII objęła jego matka. Ostatecznie, po wielu konsultacjach, doszło do podwójnego małżeństwa: między Ludwikiem XIII i Anną Austriaczką oraz pomiędzy Filipem II, księciem Asturii, a Elżbietą Burbon, najstarszą córką Henryka IV i Marii Medycejskiej, będącej młodszą siostrą Ludwika. Przed oficjalnym zawarciem związku Anna zmuszona została do zrzeczenia się wszelkich praw do dziedziczenia po swoim ojcu, co miało uniemożliwić stronie francuskiej ewentualne wysuwanie roszczeń terytorialnych wzglądem Hiszpanii.
Anna Austriaczka i małżeństwo z Ludwikiem XIII
Ślub pary królewskiej odbył się w katedrze św. Andrzeja w Bordeaux w listopadzie 1615 roku. Po zakończeniu celebracji nowożeńcy wyruszyli do Paryża, a wyprawa ta trwać miała przez wiele tygodni ze względu na uroczystości, które czekały na podróżnych w każdym odwiedzanym przez nich mieście.
Mimo powszechnej radości płynącej z pojednania hiszpańsko-francuskiego, w młodym małżeństwie pojawiły się pierwsze problemy. Po kilku wspaniałych dniach Ludwik znudził się żoną, która od tej pory podróżowała i jadała samotnie. Dodatkowo Francuzi okazywać zaczęli wrogość wobec hiszpańskiego otoczenia królowej. Sam Ludwik potrafił urządzić w środku nocy awanturę, oskarżając Hiszpanów o kradzieże.
Do Paryża udało się Annie dotrzeć dopiero w połowie 1616 roku. Królewska małżonka musiała się zadowolić tylko 125 usługującymi jej osobami (Henrykowi IV usługiwało 1517 osób, Marii Medycejskiej 465). Młoda królowa nader szybko przyswoiła sobie obyczaje francuskie. Bardzo szybko opanowała też język francuski w mowie i w piśmie.
Pierwsze lato we Francji młoda królowa spędziła w Saint-Germain-en-Laye, gdzie została oprowadzona po okolicznych grotach i ogrodach przez swojego męża. Małżeństwo sypiało osobno i choć król spędzał z żoną popołudniowe sjesty w jej sypialni, to ich związek przypominał raczej kontakty na linii brat-siostra, nie mąż-żona. Anna zyskała sobie jednak dobra opinię u Marii Medycejskiej, gdyż nie mieszała się w sprawy państwowe i we wszystkim ustępowała swojej teściowej.
Podwójny mariaż francusko-hiszpański Ludwika XIII z Anną Austriaczką i Elżbiety Burbońskiej z księciem Asturii Filipem na rycinie wydanej przez Nicolasa de Mathonière'a Mimo, że Ludwik już w 1614 r. osiągnął według ówczesnych standardów pełnoletność i mógł samodzielnie kierować państwem, Maria wraz ze swoim faworytem, Włochem Concino Concinim, nadal trzymała władzę w swych rękach. Ostatecznie ich rządy skończyły się dopiero w kwietniu 1617 roku, kiedy za przyzwoleniem Ludwika zamordowano Conciniego. Król przepędził wówczas z dworu współpracowników marszałka i począł otaczać się dawnymi zaufanymi doradcami swojego ojca. Na czele rządu stanął nowy faworyt królewski Charles de Luynes.
Zamach ten nie wpłynął korzystnie na życie Anny, wręcz przeciwnie, kojarzył się raczej z polityką znienawidzonej regentki. Ludwik – niechętny Hiszpanom – odesłał z dworu świtę towarzyszącą królowej. Jesienią 1617 roku Anna podupadła na zdrowiu i dopiero to wydarzenie wpłynęło w jakiś sposób na zachowanie Ludwika. Oschły i dotychczas obojętny w stosunku do żony, czuwał przy jej łożu i pilnował by przyjmowała lekarstwa.
Niezwykle serdeczne od tego czasu stosunki panujące pomiędzy małżeństwem nie mogły jednak trwać zbyt długo. Odsunięta od władzy Maria Medycejska popadła w konflikt z synem. Dodatkowo czyniła wszystko by osłabić pozytywne uczucia Ludwika do małżonki. Tak umiejętnie pobudzała jego zazdrość względem żony, że ten wzbronił mężczyznom wstępu do jej komnat gdy sam był tam nieobecny.
Stosunki pomiędzy małżonkami popsuła dodatkowo afera wywołana przez księcia Buckinghama, faworyta króla Anglii i Szkocji, Karola I. Przypisywano mu romans z Anną, do którego prawdopodobnie nie doszło. Wydaje się, że książę był zafascynowany młodą królową, a ta nigdy nie zdradziła męża. Mimo to Ludwik XIII stracił zaufanie do Anny.
W 1626 roku zawiązany został spisek mający na celu obalenie Ludwika XIII i kardynała Richelieu, wówczas najbliższego doradcy królewskiego. Nowym władcą zostać miał Gaston Orleański, młodszy brat panującego, który wedle spiskowców ożenić miał się z Anną Austriaczką. Anna najpewniej nie brała udziału w spisku, a nawet nie wiedziała o jego istnieniu, jednak to nie przeszkodziło królowi w oskarżeniach wysuwanych przeciwko żonie.
Ludwik XIII i kardynał Richelieu przed La Rochelle (domena publiczna). Niechęć Ludwika do małżonki trwać miała jeszcze długo. Zmuszał się do zbliżeń z nią, jednak jej liczne poronienia również nie poprawiały stosunków pomiędzy nimi. Sytuacja poprawić miała się dopiero w pod koniec 1637 roku, kiedy Anna zaszła w ciążę, która zakończyła się narodzinami długo oczekiwanego syna – także Ludwika – na początku września kolejnego roku.
Po spłodzeniu delfina (tj. następcy tronu) Ludwik XIII zaniedbywał jednak żonę. Nie odwiedzał Anny przebywającej w Saint-Germian, spotykali się wyłącznie na oficjalnych uroczystościach. Dopiero Boże Narodzenie 1639 roku małżeństwo spędziło razem. Niedługo później pojawiła się informacja, która obiegła całą Francję – królowa ponownie spodziewała się dziecka. 21 września 1640 roku na świat przyszedł drugi syn, Filip Orleański.
O ile wcześniej para królewska spierała się o brak dzieci, teraz ich sprzeczki toczyły się na temat złego wychowania synów. Każde z nich miało swoją wizję wychowania delfina. Ludwik XIII podczas odwiedzin u potomka traktował niespełna dwuletnie dziecko jak dorosłego. Planował nawet odebrać obu synów matce, co ostatecznie jednak nie doszło do skutku.
Polecamy e-book Marka Telera pt. „Kochanki, bastardzi, oszuści. Nieprawe łoża królów Polski: XVI–XVIII wiek”
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Okres regencji
Na początku 1643 roku Ludwik XIII poważnie zachorował. Gruźlica połączona z ropnym zapaleniem otrzewnej sprawiła, że król nie mógł się ruszyć z łóżka, a Anna nieprzerwanie przy nim trwała. Choroba ta zbliżyła ich do siebie jak nigdy przedtem. Ostatecznie król umarł 14 maja 1643 roku. Jego śmierć pozostawiła Francję w sytuacji podobnej do tej, która miała miejsce po śmierci Henryka IV – zmarły pozostawiał po sobie niepełnoletnie potomstwo.
Zaistniała potrzeba ustanowienia regenta nad małoletnim, jednak Ludwik w swoim testamencie wyraźnie zastrzegł, że regencji nie może pełnić jego żona. Annie i jej zaufanym poplecznikom udało się przeciwstawić woli zmarłego i od 18 maja, za zgodą Gastona Orleańskiego, brata zmarłego, oraz Henryka Burbona, księcia Condé (pierwszego z książąt krwi), została regentką z pełnią władzy.
Pierwsze decyzje królowej po objęciu przez nią regencji dotyczyły spraw personalnych – zadbała o otoczenie się wiernymi doradcami. Zdając sobie sprawę, że sama nie poradzi sobie z zarządzaniem państwem, postanowiła więc ustanowić ponownie instytucję pierwszego ministra, która po śmierci kardynała Richelieu w grudniu 1642 roku została zlikwidowana. Wybór regentki spadł na Julesa Mazarina, dawnego protegowanego zmarłego kardynała.
Ludwik XIII, Anna Austriaczka i przyszły król Ludwik XIV sportretowani w towarzystwie kardynała Richelieu i księżnej Chevreuse (domena publiczna). Rząd królowej przypadały na niezwykle burzliwy okres w historii Francji, która była wyczerpana wojnami domowymi z hugenotami oraz włączeniem się Francji w wojnę trzydziestoletnią. Dodatkowo niepokój budziła reaktywacja urzędu pierwszego ministra, który kojarzył się z rządami Richelieu. Wszystkie te czynniki doprowadziły ostatecznie do wybuchu dwóch buntów, tzw. Frond: parlamentarnej (1648-1649) i książęcej (1649-1653), przez które Francja pogrążyła się w chaosie. Pomimo trudności, jakie spotkały Annę w okresie jej regencji, udało się jej utrzymać władzę, którą przekazała później swojemu synowi, Ludwikowi XIV.
Odejście w cień
Wedle ordynansu Karola V, władca Francji stawał się pełnoletni i gotowy do samodzielnych rządów w dniu ukończenia 13 lat. Oznaczało to, że 5 września 1651 roku Ludwik XIV stał się władcą pełnoletnim, a regencja jego matki przestała być potrzebna. Młody król jednak nie był przygotowany na samodzielne rządy. W jego państwie nadal trwała Fronda książąt. Stało się jasne, że z powodu nieobecności Mazarina, który został zmuszony do wyjazdu z Francji, pieczę nad władcą pełnić będzie nadal jego matka. Podczas uroczystości proklamującej pełnoletniość Ludwika XIV Anna Austriaczka mianowana została doradcą syna. Mimo oficjalnego przejęcia władzy przez króla, dla Anny nic się nie zmieniło – nadal zmuszona była prowadzić walkę z buntownikami w imieniu swojego potomka. Ostatecznie udało się ją wygrać 1653 roku i wtedy też wrócił z wygnania Mazarin.
Portret Anny Austriaczki (ok. 1650 r., domena publiczna) Po powrocie pierwszego ministra do kraju, Anna Austriaczka oddała ster rządów w jego ręce. Mazarin przygotowywał młodego króla do trudów sprawowania samodzielnej władzy, podczas gdy ona oddawała się modlitwie. Nie oznaczało to, że zrezygnowała z polityki i wpływu na młodego monarchę – znanych jest wiele przypadków kiedy jej opinia lub działania miały decydujący wpływ na postępowanie Ludwika XIV i politykę Francji. Należy tutaj wspomnieć choćby zrealizowany plan mariażu francusko-hiszpańskiego pomiędzy Ludwikiem a jego kuzynką, Marią Teresą, córką Filipa IV Habsburga i Elżbiety Burbon.
W 1663 roku Anna nagle zachorowała, jednak po kliku tygodniach jej stan zdrowia poprawił się. Taka sytuacja trwała nieco ponad rok, jednak październiku 1664 roku choroba – rak piersi – ponownie się nasiliła. Mimo starań sprowadzonych na dwór lekarzy, medyków i cudotwórców kondycja Anny stawała się coraz gorsza. Pojawiły się liczne przerzuty, z którymi lekarze nie potrafili sobie poradzić. Operacje i zabiegi, którym była poddawana, przynosiły raczej ból, niż ukojenie. Przy jej łóżku czuwali synowie – Ludwik i Filip. Po ciężkiej walce, Anna Austriaczka, królowa Francji i matka „Króla Słońce” umarła 20 stycznia 1666 roku.
Anna Austriaczka uznawana jest za jedną z największych królowych Francji. Jej umiejętne postępowanie podczas Frond sprawiło, że z jednej strony ukróciła samowolę zarówno urzędników, jak i możnych, z drugiej zaś strony udało jej się utrzymać koronę dla syna. Okres jej regencji przyczynił się do późniejszych sukcesów Ludwika i rozwoju francuskiej monarchii absolutnej.
Bibliografia:
- Baszkiewicz Jan, Richelieu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995.
- Gaxotte Piere, Ludwik XIV, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984.
- Magdziarz Wojciech Stanisław, Anna Austriacka, królowa Francji, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2013.
- Shennan Joseph Hugh, Burbonowie. Dzieje dynastii, Bellona, Warszawa 2009.
Redakcja: Paweł Czechowski
