Marek Gałęzowski – „Żydzi walczący o Polskę” – recenzja i ocena
Marek Gałęzowski – „Żydzi walczący o Polskę” – recenzja i ocena
Marek Gałęzowski jest doktorem habilitowanym nauk społecznych w zakresie nauk o polityce. Obecnie związany jest z Instytutem Pamięci Narodowej i Uczelnią Łazarskiego. Jest autorem licznych artykułów, biogramów oraz ponad 50 tekstów, które znajdują się na tabliczkach informacyjnych w Muzeum Powstania Warszawskiego. Obecnie do rąk czytelników trafiła jego druga, po pracy Na wzór Berka Joselewicza. Żołnierze i oficerowie pochodzenia żydowskiego w Legionach Polskich, książka traktująca o Żydach walczących o niepodległość Polski.
Tysiące Żydów w okresie zaborów, podczas walk o odrodzenie Państwa Polskiego, w międzywojniu czy podczas II wojny światowej określało się jako Polacy wyznania mojżeszowego. Tysiące walczących o Polskę miało pochodzenie żydowskie, a sami wychowywali się już w kompletnie zasymilowanych katolickich rodzinach. Znakomita większość czuła się Żydami i Polakami, mając poczucie obowiązku wobec kraju, który był ich ojczyzną. Dla przykładu warto wspomnieć, że ok. 700 legionistów było Żydami, z czego ok. 9 proc. zginęło (bez poległych w obronie Lwowa i wojnie z bolszewikami). W międzywojennej Polsce istniał Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski.
Autor we frapujący sposób przedstawia losy Żydów począwszy od powstań narodowych aż do okresu opozycji PRL. Prezentacja sylwetek stanowi pretekst do ukazania szerokiego kontekstu historycznego. Na kartach książki można znaleźć znane postacie, jak Berek Joselewicz, gen. bryg. Bernard Mond (dorównujący brawurą słynnemu Wieniawie) czy prof. nadzw. Henryk Vorzimmer-Wereszycki (choć może mało kto wie, że ten wybitny historyk był żołnierzem 1 pułku artylerii Legionów Polskich, później walczył z bolszewikami w 5 Lwowskim pułku artylerii, a we wrześniu 1939 r. bronił Polski w 30 pułku artylerii lekkiej aż do dostania się do niewoli 7 października 1939 r. pod Wolą Gułowską).
Jednak są wśród nich mniej znani, jak weteran wojny z bolszewikami Józef Mantel, który został zamordowany przez NKWD w Katyniu, poległy pod Monte Cassino Juliusz Hüttner czy zdobywca Ankony Artur Weinreb. Nie zabraknie też opowieści o współtwórcy Komitetu Obrony Robotników, adwokacie Ludwiku Cohnie. Brał on wcześniej udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej (9 pułk artylerii polowej), a później wybitny obrońca w procesach politycznych II RP. Pomimo braku otrzymania karty mobilizacyjnej we wrześniu 1939 r. zgłosił się znów ochotniczo na front, biorąc udział w obronie Warszawy jako podporucznik 36 pułku piechoty Legii Akademickiej.
Opowiada też o rozterkach, przed jakimi stawali żydowscy żołnierze 2 Korpusu stacjonujący w Palestynie: czy czują się bardziej Żydami, który winni walczyć o własne państwo, czy są Polakami i to dla niej przelewają krew. To rozdarcie rozumiało dowództwo Korpusu, które nie traktowali ich chęci pozostania w Palestynie jako dezercji.
Recenzowana pozycja jest lekturą niezwykle wciągającą. Zawiera bardzo dużo łatwo przyswajalnych faktów, a problemy tożsamości i przynależności potrafi podać czytelnikowi w sposób jasny i klarowny. Całość uzupełniają ciekawe zdjęcia archiwalne, dzięki którym możemy spojrzeć w twarz osobom, których wybory życiowe poznajemy. Zdecydowanie warto po nią sięgnąć.
