Maki i dwie minuty ciszy, czyli Wielka Brytania pamięta o swoich bohaterach
I wojna światowa w zasadzie nie funkcjonuje w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, a jeśli już, to na marginesie opowieści o odzyskiwaniu niepodległości. Nie zauważa się, że w konflikcie tym walczyli nie tylko żołnierze Legionów Piłsudskiego, ale także całe rzesze obywateli poszczególnych zaborów, wziętych do wojska w ramach powszechnej mobilizacji. Dla nas „Wielka Wojna” to II wojna światowa – konflikt, który przyniósł państwu polskiemu kilka milionów ofiar, ogromne przemiany terytorialne oraz wielkie straty kulturalne i gospodarcze. Mimo, że konflikt z lat 1914-1918 przyniósł ziemiom polskim zniszczenia niewiele mniejsze, jego koniec okazał się dla nas pozytywny.
Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała na Zachodzie. Zamiast wolności, od dziesięcioleci obecnej we Francji czy Wielkiej Brytanii, „Wielka Wojna” przyniosła tym państwom ogromne straty demograficzne, wycieńczenie gospodarcze oraz niesamowicie trwałą traumę. To właśnie dlatego 11 listopada obchodzony jest na zachodzie jako „Dzień Pamięci” (ang. Remembrance Day, franc. Jour du Souvenir).
„Czerwone maki…”
Najważniejszym symbolem brytyjskiego Dnia Pamięci są... maki (ang. poppies). Już na kilka dni przed smutną rocznicą na ulicach Londynu i innych miast pojawia się coraz więcej ludzi z tymi sztucznymi kwiatkami wpiętymi w butonierkę, 11 listopada zaś na cmentarzach i w innych miejscach pamięci robi się wręcz czerwono.
Australian War Memorial w Canberze udekorowany makami (fot. Fir0002, opublikowano na licencji GNU Free Documentation License, Version 1.2). Tradycja ta swoje początki ma w poemacie kanadyjskiego oficera i weterana Johna McCrae pod tytułem Na polach Flandrii ([In Flanders Fields]) z 3 maja 1915 r. Rozpoczyna go fraza Na polach Flandrii maki rozkwitają, pomiędzy krzyżami, rząd za rzędem... ([In Flanders fields the poppies blow, between the crosses, row on row...]). Wiersz ten jest przykładem powtarzającego się w poezji wojennej motywu czerwonych maków rosnących na polach bitew, podobnym w swej wymowie do dobrze znanych nam słów Czerwone maki na Monte Cassino, zamiast rosy piły polską krew... Na marginesie warto dodać, że cytat z wiersz a Johna McCrae umieszczono m.in. na kanadyjskim banknocie dziesięciodolarowym.
W listopadzie 1918 r. Amerykanka Moina Michael opublikowała wiersz pt. Będziemy przechowywać wiarę ([We Shall Keep the Faith]) inspirowany poematem Na polach Flandrii. Wpadła też na pomysł noszenia czerwonych maków jako symbolu pamięci o poległych w dopiero co zakończonej wojnie. Pomysł szybko został podchwycony przez środowiska kombatanckie USA, Wielkiej Brytanii, Francji i krajów Wspólnoty Brytyjskiej. W 1922 r. w Richmond pod Londynem powstała wytwórnia sztucznych maków założona przez Królewski Legion Brytyjski, organizację kombatancką powstałą rok wcześniej. W 1926 r. w Edynburgu powstała kolejna „fabryka” zorganizowana przez fundację charytatywną założoną przez marszałka polnego hrabiego Douglasa Haiga. W obydwu warsztatach pracowali zdemobilizowani weterani, często inwalidzi.
Od tamtej pory maki tradycyjnie są wręczane w czasie kwesty w zamian za symboliczną wpłatę na rzecz pomocy weteranom. Kwiaty wpina się w butonierkę bądź komponuje z nich wiązanki składane w miejscach pamięci. Symbol ten jest chętnie powielany m.in. na billboardach, środkach komunikacji miejskiej bądź też w szacie graficznej serwisów internetowych.
Miejsca zadumy i refleksji
Jednym z tradycyjnych miejsc uczczenia pamięci poległych w Wielkiej Wojnie jest cenotaf (symboliczny grób) przy Whitehall. Obiekt ten znajduje się niedaleko rezydencji brytyjskiego premiera przy Downing Street 10 oraz siedziby Foreign Office. Autorem monumentu jest sir Edwin Lutyens. Pierwotnie został on wykonany z drewna i tynku z okazji Londyńskiej Parady Zwycięstwa zorganizowanej 19 lipca 1919 r. po podpisaniu Traktatu Wersalskiego. Obiekt został uznany przez społeczeństwo za symboliczny grób wszystkich ofiar wojny, m.in. składano przy nim wiązanki kwiatów. 30 lipca władze podjęły decyzję o ustawieniu stałego pomnika z kamienia portlandzkiego. Obiekt odsłonięto w drugą rocznicę rozejmu, 11 listopada 1920 r. w obecności króla Jerzego V (tego samego dnia w Opactwie Westminsterskim pochowano brytyjskiego Nieznanego Żołnierza).
Cenotaf przy Whitehall - symboliczny grób upamiętniający obywateli brytyjskich poległych w XX-wiecznych konfliktach zbrojnych, przede wszystkim I i II wojnie światowej (fot. Adrian Pingstone). Cenotaf składa się z prostej bryły z wieńcami i napisami „The Glorious Dead” oraz datami „1914-1919” i „1939-1945”. Dołączone są do niego trzy flagi: Unii w środku oraz oraz dwie bandery po bokach. Pomnik przerobiono po drugiej wojnie światowej (dodano nowe daty), ponownie odsłonięty został 10 listopada 1946 r. w obecności króla Jerzego VI.
Dziękujemy, że z nami jesteś! Chcesz, aby Histmag rozwijał się, wyglądał lepiej i dostarczał więcej ciekawych treści? Możesz nam w tym pomóc! Kliknij tu i dowiedz się, jak to zrobić!
Warto dodać, że kopie bądź obiekty podobne do londyńskiego cenotafu znajdują się zarówno na terenie Wielkiej Brytanii (Southampton, Manchester), jak i w Hong Kongu, Auckland w Nowej Zelandii czy Hamilton na Bermudach.
11 listopada wokół monumentu zbierają się weterani i mieszkańcy Londynu, którzy w czasie tradycyjnych dwóch minut ciszy oddają hołd poległym współobywatelom.
Armed Forces Memorial w Staffordshire - pomnik upamiętniający żołnierzy brytyjskich poległych w konfliktach zbrojnych po drugiej wojnie światowej. Innym ważnym miejscem na mapie brytyjskiej pamięci jest Armed Forced Memorial. Obiekt ten znajduje się na terenie National Memorial Arboretum w Staffordshire – miejsca licznych upamiętnień poświęconych różnym formacjom wojskowym i wydarzeniom z brytyjskiej historii najnowszej. Pomnik Sił Zbrojnych upamiętnia żołnierzy brytyjskich poległych w konfliktach zbrojnych bądź w wyniku terroru po drugiej wojnie światowej (m.in. w Irlandii Północnej, Korei, Palestynie, na Falklandach, Malajach oraz w Iraku i Afganistanie). Obiekt odsłonięto 12 października 2007 r. w obecności królowej Elżbiety, premiera Gordona Browna i Arcybiskupa Canterbury. W miejscu tym 11 listopada spotykają się głównie weterani i rodziny poległych z najnowszych konfliktów zbrojnych.
Cały kraj przystanął...
Tradycyjną już formą uczczenia pamięci ofiar są dwie minut ciszy o godz. 11:00 11 listopada. Brytyjskie portale informacyjne pełne są fotografii przedstawiających zwykłych ludzi zatrzymujących się na ulicy bądź w pracy i ze spuszczoną głową wspominających poległych bohaterów. O tej godzinie w miejscach pamięci tradycyjnie spotykają się także weterani, ubrani w mundury, z przypiętymi do piersi medalami. Fotoreporterzy, zwłaszcza ci z konserwatywnego tabloidu „Daily Mail”, chętnie zwracali uwagę na wdowy po poległych w Iraku i Afganistanie, które w czarnych kostiumach, z medalami swoich mężów odwiedzają groby najbliższych.
Strona główna internetowego wydania Daily Mail z 11 listopada 2011 r. Na cmentarzach wojennych i przy pomnikach upamiętniających wojnę tradycyjnie składa się wieńce, szczególnie zaś tradycyjne goździki. Często w tych uroczystościach uczestniczy młodzież szkolna bądź przyprowadzone przez rodziców dzieci.
W przemówieniu wyemitowanym na Trafalgar Square premier David Cameron mówił:
Stoimy razem by uczcić niezwykłą odwagę i poświęcenie pokoleń brytyjskich żołnierzy i kobiet, którzy oddali swoje życie dla ochrony wolności, którymi obecnie się cieszymy. Od okopów pierwszej wojny światowej aż do pustyni Afganistanu, Siły Zbrojne dowiodły raz po raz, że są najdzielniejszymi z dzielnych, w najlepszy sposób pokazując, co to znaczy być Brytyjczykiem. Nigdy w pełni nie spłacimy naszego długo wobec nich.
p. Żołnierzy brytyjskich w Afganistanie odwiedził także mianowany w październiku tego roku na stanowisku ministra obrony Philip Hammond. W bazie Camp Bastion złożył wieniec z maków pod symbolicznym pomnikiem upamiętniającym poległych na tym froncie żołnierzy brytyjskich. Ostatni z nich, szeregowy Matthew Thornton, zginął w środę pełniąc służbę patrolową.
Kontrowersje i spory
Tradycyjne wiązanki maków składane w miejscach pamięci (fot. Andrew Dunn, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic). W zeszłym roku duże echo wywołała demonstracja islamskiej organizacji Muslims Against Crusades, która 11 listopada demonstrowała przeciwko obecności żołnierzy brytyjskich w Afganistanie. W czasie akcji protestacyjnej, zorganizowanej w czasie tradycyjnych dwóch minut ciszy, rzucano groźby wobec armii brytyjskiej, demonstracyjnie spalono też ogromnej wielkości mak. Podobną akcję zapowiedziano na ten rok. Rząd brytyjski podjął jednak kroki skierowane przeciwko organizacji, oskarżanej o związku z terroryzmem. Została ona zdelegalizowana 10 listopada, na dzień przed planowanym protestem.
Od połowy października przed londyńską katedrą św. Pawła trwa protest „Oburzonych” połączony z okupacją terenu wokół budowli, co skutkowało m.in. zamknięciem jej dla odwiedzających. Przywódcy protestu zapowiedzieli jednak, że w związku z 11 listopada nie planują żadnych akcji protestacyjnych mogących zakłócić tradycyjne dwie minuty ciszy. Jednocześnie w piątek policja londyńska zatrzymała ponad 170 członków prawicowej organizacji English Defence League, planujących wtargnąć na teren protestu przed katedrą właśnie w rocznicę zawieszenia broni z 1918 r.
Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!
Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!
Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/
Jednak tak naprawdę uwaga Brytyjczyków skupiła się na innym konflikcie, będącym w zasadzie sporem... właśnie o maki. W sobotę piłkarska reprezentacja Anglii ma rozegrać na Wembley mecz towarzyski z Hiszpanią. W związku z trwającymi właśnie Dniami Pamięci, angielscy piłkarze mieli tradycyjnie przypiąć sztuczne kwiaty do swoich koszulek (podobnie uczynili piłkarze Premier League w czasie ostatniej kolejki spotkań). FIFA zakazała jednak umieszczania symboli politycznych, religijnych i komercyjnych na strojach piłkarskich reprezentacji. Wywołało to oburzenie brytyjskiej opinii publicznej, przeciwko takiej decyzji zaprotestował książę William i premier Cameron. Ostatecznie Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej zgodziła się na dołączenie maków do czarnych opasek noszonych przez piłkarzy angielskich.
Kulminacja obchodów w niedzielę
Dzień Pamięci w 2006 r. Tradycyjnie już główne obchody rocznicy zakończenia I wojny światowej odbywają się w niedzielę najbliższą 11 listopadowi. W tym roku jest to 13 listopada.
Główne uroczystości odbędą się oczywiście przy Cenotafie na Whitehall. Wezmą w nich udział członkowie rodziny królewskiej na czele z królową Elżbietą, premier, przedstawiciele rządu, weterani oraz pododdziały wojskowe. Od 2008 r. osobny wieniec składa delegacja terytoriów zamorskich. Całość będzie transmitowana przez BBC.
Niedziela Pamięci jest też okazją do świętowania w innych miejscach, zarówno w dużych miastach, jak i w mniejszych miejscowościach.
Bibliografia:
- A nation united in silence: As Britain reflects on Armistice Day, the pride of three war widows who lost loved ones in Afghanistan, dailymail.co.uk, 11 listopada 2011 (dostęp: 12.11.2011);
- Armistice Day marked around the world - in pictures, guardian.cu,uk, 11 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011);
- britishlegion.org.uk (dostęp: 11 listopada 2011);
- Britons' silent tribute to war dead, independent.co.uk, 11 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011);
- FIFA compromise over English soccer's poppy request, edition.cnn.com, 9 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011);
- Muslims Against Crusades banned by Theresa May, bbc.co.uk, 10 listopada 2011 (dostęp: 12.11.2011);
- Occupy London protesters 'will not obstruct remembrance events', guardian.co.uk, 10 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011);
- Police arrest EDL members to 'avert planned attack' in London, guardian.cu,uk, 11 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011);
- Remembrance ceremonies mark Armistice Day across Britain, guardian.cu,uk, 11 listopada 2011 (dostęp: 12 listopada 2011).
