M. Panas-Goworska i A. Goworski – „Naznaczeni przez rewolucję bolszewików” – recenzja i ocena
„Rosjanom i narodom żyjącym pod ich [bolszewików] panowaniem nie dane było zaznać wytchnienia: ci, którzy rewolucji doświadczyli i przeżyli ją, nigdy już nie mieli się doczekać powrotu normalności. Rewolucja była dopiero początkiem ich udręki”.
Powyższy cytat został zaczerpnięty z pracy „Rewolucja rosyjska” Richarda Pipesa. Refleksja amerykańskiego historyka o polskich korzeniach jest idealną charakterystyką książki, którą właśnie opublikował duet pisarski Marta Panas-Goworska i Andrzej Goworski. Autorzy w swojej pracy, przedstawiają przebieg rewolucji październikowej oraz jej następstw z perspektywy dziewięciu bohaterów : pięciu mężczyzn oraz czterech kobiet. Wpisuja się tym samym w modny ostatnio trend pisania książek historycznych, które przedstawiają wielkie wydarzenia z historii z perspektywy bezpośrednich świadków.
Książkę otwiera krótki wstęp oraz szczegółowe kalendarium, w którym zostają omówione kluczowe wydarzenia z dziejów Rosji w latach 1902-1917. Obydwa teksty zostały przygotowane przez Piotra Nehringa w oparciu o wspomnianą pracę Pipesa. Następnie poznajemy krótkie biografie dziewięciu bohaterów, którzy „w tej rewolucji, rozumianej również, jako wojna domowa, wzięli bezpośredni udział, inni przeżyli ten koszmar jako cywile i czasem mieli jeszcze szczęście, by przed nim uciec. Jednakże na losach wszystkich dziewięciu bohaterów rewolucja odcisnęła swoje piętno. Zazwyczaj krwawe”. O kim zatem mowa?
Pierwszy z rozdziałów pracy jest poświęcony Michaiłowi Nikołajewiczowi Tuchaczewskiemu, radzieckiemu marszałkowi, jednemu z najważniejszych dowódców Armii Czerwonej, który poniósł klęskę na polach Warszawy oraz nad Niemnem w 1920 roku. Kolejny z rozdziałów, przedstawia kobietę-żołnierza Mariję Leontjewnę Boczkariową, twórczynię pierwszego batalionu kobiecego przy armii rosyjskiej, który potocznie nazywano Kobiecym Batalionem Śmierci.
Po dwóch szkicach biograficznych, które dotyczą wojskowych, autorzy przedstawiają postać Anatolija Wasiljewicza Łunaczarskiego.Poliglota, naukowiec, był zwolennikiem obarczania państwa opieką nad dziećmi i młodzieżą. Notabene, Łunaczarski umożliwił również emigrację na Zachód wielu wybitnym przedstawicielom rosyjskiej nauki, niezgadzających się z poglądami bolszewików. Kolejną z bohaterek, recenzowanej pracy jest Aleksandra Michajłowna Kołłontaj. Radykalna feministka, głosząca wyzwolenie kobiet nie tyko pod względem ekonomicznym, ale i mentalnym.
W rozdziale piątym, autorzy powracają do biografii wojskowego, prezentując postać Aleksandra Wasiljewicza Kołczaka – inżyniera, podróżnika i jednego z najważniejszych przywódców Białej Rosji w wojnie domowej z bolszewikami. Na kartach książki, nie mogło również zabraknąć postaci Łarisy Michajłównej Reisner, która według legendy, kazała marynarzom z krążownika Aurora oddać strzał z działa, dający sygnał do rozpoczęcia ataku na Pałac Zimowy.
Rozdział siódmy został poświęcony pisarzowi Issakowi Bablowi, który pracował jako tłumacz w Czeka, był korespondentem wojennym i autorem licznych książek, które bynajmniej nie zawsze przedstawiały działania bolszewików w pozytywnym świetle. Dwa ostatnie rozdziały dotyczą artystów: Mariny Cwietajewej, poetki, której twórczość nie była doceniana przez współczesnych oraz Sergiusza Prokofiewa, wybitnego kompozytora, emigranta, który ostatecznie powrócił do ZSRR, komponując utwory dla potrzeb radzieckich filmów i partii.
Każda z biografii zamieszczona w „Naznaczonych” rozpoczyna się od krótkiej notki biograficznej postaci oraz prologu. Następnie autorzy opisują życie poszczególnych dramatis personae ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń związanych wokół rewolucji październikowej. Pracę czyta się błyskawicznie. Autorzy obficie cytują liczne wspomnienia i relacje, podają anegdoty i ciekawostki, które ubarwiają główną narrację. Na końcu każdego rozdziału-biografii otrzymujemy listę publikacji, z których korzystali autorzy.
„Naznaczeni przez rewolucję bolszewików” to zgrabnie napisane popularnonaukowe opracowanie, przeznaczone przede wszystkim dla początkujących czytelników, ukazujące wydarzenia rewolucji rosyjskiej ze strony ludzi, którzy reprezentowali niemal każdą klasę społeczną przedrewolucyjnej Rosji. Wybuch rewolucji, jej krwawy przebieg oraz następstwa były dla wszystkich bohaterów niniejszej książki punktem zwrotnym w ich życiu. Jednym umożliwiła zrobienie oszałamiającej kariery lub zabrała dosłownie wszystko, w tym godność i pamięć potomnych. Warto przeczytać, także ku przestrodze.
