Lynne Olson, Stanley Cloud – „Sprawa honoru. Dywizjon 303 Kościuszkowski” – recenzja i ocena
Lynne Olson, Stanley Cloud – „Sprawa honoru. Dywizjon 303 Kościuszkowski: Zapomniani bohaterowie II wojny światowej” – recenzja i ocena
Centralny katalog polskich bibliotek naukowych NUKAT po wprowadzeniu w wyszukiwarkę hasła „Dywizjon 303” wskazuje aż trzydzieści cztery pozycje tylko z lat 2010-2018. Znajdują się wśród nich wznowienia wcześniej wydanych opracowań, dokumenty dźwiękowe, literatura wspomnieniowa, wydania obcojęzyczne oraz te same teksty w odmiennych odsłonach przygotowanych przez różne wydawnictwa. Co więcej, tylko w 2018 roku wydano lub wznowiono osiem z nich. Morał jest jeden: temat ten jest nośny i wciąż interesuje czytelników. Dodajmy do tego dwa filmy kinowe, które na dużym ekranie pojawiły się w tym roku w niewielkim odstępie czasu.
Małżeństwo byłych korespondentów Białego Domu, Lynne Olson i Stanleya Clouda, prawie piętnaście lat temu wydało książkę poświęconą tytułowemu dywizjonowi dla anglojęzycznego czytelnika. W krótkim czasie mogli z polskim tłumaczeniem zapoznać się również rodacy bohaterów książki. Olson i Cloud rozpoczynają swoją opowieść od krótkiego zarysu historii Polski oraz roli Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego w wybiciu się Stanów Zjednoczonych na niepodległość. Tak głębokie sięgnięcie w przeszłość wykorzystują, aby ukazać genezę Dywizjonu Kościuszkowskiego, w której poczesną rolę odegrali Amerykanie. Jednak nie tylko to jest ich celem. Ukazując zaangażowanie polskich żołnierzy na różnych frontach wielu konfliktów na świecie wskazują na honorowy dług, jaki Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zaciągnęły u Polaków, a którego spłaty należało się spodziewać po pokonaniu Hitlera.
Do momentu uformowania w Wielkiej Brytanii polskiego Dywizjonu 303 Autorzy zapoznają Czytelnika z historią Polski międzywojennej, działaniami III Rzeszy oraz losami pilotów, którzy w trakcie II wojny światowej wsławią się bohaterską obroną Anglii. Utrzymany na dużym poziomie ogólności wstęp płynnie przechodzi w szczegółowe, ale nie przytłaczające opisy działań wojennych dywizjonu. Autorzy nie ograniczają się jedynie do nich. Pozwalają także przyjrzeć się ich zajęciom poza kokpitem: konfliktom z brytyjskimi przełożonymi oraz życiu towarzyskiemu. A wszystko to umieszczone w kontekście wielkiej polityki i makabrycznych zmagań na frontach II wojny światowej.
Amerykańska para pisarzy z łatwością prowadzi Czytelnika przez meandry historii oraz zwroty akcji związane ze zmiennymi strategiami prowadzenia działań wojennych. Balans pomiędzy tym, co najpotrzebniejsze, aby opowiadana historia nie wydawała się wyspą na nieznanym morzu, a utrzymaniem zainteresowania Czytelnika został w książce należycie zachowany. Książka nie nuży szczegółowością, ale też szczegółów nie jest pozbawiona. Niektórych mogą zaskoczyć, wzmiankowane w książce, entuzjastyczne doniesienia brytyjskiej i amerykańskiej prasy o waleczności polskich lotników oraz ich poświęceniu i skuteczności w obronie Londynu. Cieszący się krótką sławą bohaterów Anglii polscy piloci nie spotkali się jednak ze zrozumieniem sytuacji swojej ojczyzny. Stanowili raczej sezonową rozrywkę brytyjskich klas wyższych, niż polityczną siłę mogącą wpłynąć na postrzeganie tragedii Polski. Brak zrozumienia towarzyszy im od początku pobytu w Anglii, gdzie różnice kulturowe, językowe i odmienne tradycje utrudniały wzajemne poznanie obu stronom. Uznanie zdobyte w powietrznych walkach tylko na krótko daje im nadzieję na równie ofiarne poświęcenie Brytyjczyków (i później Amerykanów) w obronie polskich interesów. Sprawa Polski, a dokładniej zapewnienia Polsce granic sprzed nazistowskiej i radzieckiej okupacji oraz suwerenności, to tytułowa sprawa honoru, której ani Anglicy, ani Amerykanie nie podołali, więcej, nawet nie podjęli realnych prób.
Olson i Cloud nie szczędzą słów krytyki dla zachowawczej polityki Francuzów, Brytyjczyków i Amerykanów, którzy bez sprzeciwu oddali kraj nad Wisłą Stalinowi. Autorzy ukazują wkład polskich wojsk na frontach II wojny światowej i gorzką lekcję rozczarowania powojennymi ustaleniami, których symbolami stały się Teheran i Jałta. Ewolucja wizerunku Polaków z najwierniejszych sprzymierzeńców do pieniaczy próbujących skłócić Wielką Trójkę, była dla Churchilla, Roosevelta i Stalina wygodnym orężem w politycznych rozgrywkach, choć polskie zaangażowanie oraz cele nie ulegały zmianie.
Książka amerykańskiej pary, to bardzo dobrze napisana historia pięciu pilotów z Dywizjonu 303, których losy służą za kanwę do przedstawienia tragedii Polski porzucanej i wykorzystywanej przez sojuszników. Odmienne koleje życia ocalałych z wojennej pożogi pilotów, to także okazja do zweryfikowania swoich ocen na temat nieskazitelności bohaterów oraz docenienia zwyczajności czasów pokoju. „Sprawa honoru…” to praca wstrząsająca, z bardzo dobrze prowadzoną narracją i dużą dawką historycznych analiz. Polecam!
