Ludwik Bazylow – „Ostatnie lata Rosji carskiej. Rządy Stołypina” – recenzja i ocena

Początki kariery profesora Bazylowa związane są z Lwowem. Był on wychowankiem Uniwersytetu Jana Kazimierza. Na tej uczelni ukończył studia z historii i polonistyki. W ostatnich dniach przed wybuchem II wojny światowej obronił doktorat. Przez okres wojny nie pracował na uczelni: został z niej wyrzucony. By przeżyć musiał się podejmować różnych zajęć. Po zakończeniu II wojny światowej i zmianie granic zdecydował się na repatriację. Ze Lwowa przywędrował do Wrocławia, a następnie do Warszawy. To właśnie w Warszawie powstały jego najlepsze prace, do których zaliczają się między innymi Ostatnie lata Rosji carskiej. Omawiana książka jest wznowieniem. Jej pierwsze wydanie ukazało się w 1972 roku. Praca dotyczy Piotra Stołypina i jest właściwie biografią tego wybitnego polityka rosyjskiego. Z tytułem wiąże się bardzo ciekawa historia. W momencie, gdy powstawała ta książka, a był to okres Polski Ludowej, postać Stołypina kojarzyła się raczej negatywnie. W kontekście jego wrogiego nastawienia do ideałów rewolucji jawił się on raczej jako przeciwnik „dobrosąsiedzkiej współpracy Polski Ludowej i Związku Radzieckiego”. Dlatego właśnie tytuł został tak skonstruowany. Aparat cenzury funkcjonujący w ówczesnej Polsce nie ingerował w pracę, bowiem Ludwik Bazylow pisząc tę książkę, jak również inne umiejscawiał wydarzenia we właściwym punkcie historii. Nie pisał również o wydarzeniach rozgrywających się po październiku 1917 roku. Znane są, bowiem przypadki, że wielu historyków, pisząc o nich starało się pokazać je z punktu widzenia wszystkich stron, co narażało ich na kontakty z cenzurą i organami Służby Bezpieczeństwa. Bywało tak, gdyż wydarzenia te dla wielu ludzi i narodów były czasem mrocznym i krwawym. Natomiast propaganda Polski Ludowej i radziecka cały czas starały się pokazać, że rok 1917 obfitował w pozytywne wydarzenia dla Rosjan i Polaków.

W omawianej pracy Ludwik Bazylow nakreślił portret Stołypina, jako wytrawnego polityka, któremu przyszło działać w bardzo trudnym okresie. Wypada nadmienić, że profesor Bazylow bardzo wysoko oceniał Piotra Stołypina. Postrzegał go momentami za męża opatrznościowego. W swych sądach nie mylił się. Wiele lat po opublikowaniu omawianej książki pojawiła się opinia wskazująca, że gdyby nie wybuchła I wojna światowa i rewolucje, Rosja dzięki polityce Stołypina stała by się potęgą gospodarczą, o wiele bardziej silniejszą niż Stany Zjednoczone.

W momencie, gdy Piotr Stołypin został przewodniczącym rady ministrów, w 1906 roku, rewolucja, która wybuchła w poprzednim roku była jeszcze w stadium wrzenia. Wobec tego musiał on uspokoić owo wrzenie i przystąpić do gruntownych reform kraju. Ludwik Bazylow na kartach swej książki przedstawił politykę Stołypina, jako rewolucję w stosunku do działań zainicjowanych przed 1905 rokiem w imperium Romanowów. Wskazał również na ewolucyjny charakter stołypinowskiego programu w kontekście całokształtu polityki reformy rolnej. Program agrarny Stołypina miał za zadanie doprowadzić do zmiany sytuacji na wsi. Piotr Stołypin wprowadzając go chciał spowodować powstanie świadomych politycznie zamożnych mas chłopskich. Stałyby one na straży ładu i porządku, a ich świadomość niwelowałaby możliwość wybuchu powstań chłopskich. Wśród warstw rządzących ówczesną Rosją, żywe było bowiem jeszcze wspomnienie rebelii Jemieliana Pugaczowa, która w sposób drastyczny dążyła do zmiany stosunków na wsi rosyjskiej w 1773 roku.

W swej pracy Ludwik Bazylow mniej miejsca poświęcił kwestiom narodowościowym, które również spędzały sen z powiek dynastii panującej w Rosji. Nie znaczy to, że Stołypina te sprawy nie interesowały. Być może wyjaśnienie, dlaczego profesor Bazylow przyjął taką, a nie inną konstrukcję pracy leży w haśle głoszonym przez Piotra Stołypina: „Najpierw uspokojenie potem reformy”. Stołypin konsekwentnie chciał realizować swe zamierzenia od reformy rolnej, przez wojskową po uregulowanie kwestii narodowościowych. Wypada wspomnieć, że te ostatnie plany zostały zrealizowane tylko częściowo przez wprowadzenie ziemstw na terenach dawnej Rzeczpospolitej (gubernie zachodnie Cesarstwa Rosyjskiego).

Ostatnie lata Rosji carskiej są pracą ze wszech miar godną polecenia. Jednym z koronnych argumentów przemawiających za wartością tej publikacji jest fakt wykorzystania ogromnej bazy materiałowej, która pokazuje jak wielka pracę wykonał Ludwik Bazylow. Jednocześnie wskazuje na to, że dzięki fenomenalnej wiedzy metodologicznej autora książka jest nadal aktualna. Ludwik Bazylow, właśnie dzięki bardzo dobremu przygotowaniu historiozoficznemu (miał, bowiem doktorat z filozofii), potrafił w sposób jasny i klarowny prowadzić refleksję historyczną nad przedmiotem swych dociekań. Jednocześnie w sposób przystępny formułował tezy i wyjaśniał motywy postępowania swego bohatera. We współczesnej historiografii rosyjskiej nie ukazała się dotąd podobna monografia. Natomiast w Polsce zainteresowanie postacią Stołypina jest nadal żywe. Wystarczy przywołać bardzo ciekawą pracę Jarosława Nieścioruka opublikowaną w 2007 roku pt. Piotr Stołypin. Życie i działalność polityczna, która w połączeniu z omawianą książką Ludwika Bazylowa pokazuje pełni postać i wielkość Piotra Stołypina.

Zredagował: Kamil Janicki