Leszek Gardeła – „Magia, kobiety i śmierć w świecie wikingów” – recenzja i ocena
Leszek Gardeła – „Magia, kobiety i śmierć w świecie wikingów” – recenzja i ocena
Myślenie magiczne we współczesnej kulturze Zachodu występuje przede wszystkim jako objaw zaburzeń psychicznych. Warto jednak pamiętać, że w kulturach pradziejowych i wczesnośredniowiecznych taki sposób myślenia odgrywał bardzo ważną rolę kulturową. Determinował on normy zachowań i zwyczajów, kształtując porządek życia społecznego. Z perspektywy tak rozumianej magii, Autor poddaje analizie wierzenia dotyczące śmierci oraz roli i pozycji kobiet w świecie wikingów. Pozornie niezwiązane ze sobą zagadnienia tworzą nowatorski i bardzo spójny obraz rzeczywistości historycznej.
Autorem publikacji jest przedstawiciel młodego pokolenia polskich archeologów Leszek Gardeła. Biorąc pod uwagę wiek badacza możemy mówić o niezwykłym dorobku – ponad sto publikacji naukowych oraz trzy anglojęzyczne monografie. Dotychczas dał się poznać przede wszystkim jako specjalista w zakresie wczesnośredniowiecznej archeologii Skandynawii ze szczególnym uwzględnieniem praktyk magicznych i zwyczajów funeralnych. Nowa publikacja dobrze wpisuje się w dotychczas prowadzone przez niego studia.
Książka „Magia, kobiety i śmierć w świecie wikingów” składa się z sześciu rozdziałów uzupełnionych o bibliografię i poprzedzonych wstępem. Podstawę pracy tworzą artykuły opublikowane już wcześniej w wydawnictwach naukowych, które na potrzeby książki zostały dodatkowo zredagowane i zaktualizowane. Pierwszy rozdział pracy koncentruje się wokół symboliki przędzenia i tkania w świecie wikingów. W drugim rozdziale Autor omawia symbolikę włóczni we wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Kolejny rozdział poświęcony został amuletom z wczesnośredniowiecznej osady Truso. Rozważania w czwartym rozdziale dotyczą kobiet i broni w epoce wikingów. Dwa ostatnie rozdziały omawiają kolejno problematykę wierzeń dotyczących grobów komorowych i atypowych praktyk funeralnych w okresie wikińskim.
Ogromnym atutem książki jest interdyscyplinarne spojrzenie na badane zjawiska. Analiza prowadzona jest w oparciu o najnowszą wiedzę archeologiczną, którą uzupełniają bardzo interesujące dane z zakresu antropologii kulturowej, językoznawstwa czy historii religii. Pozwala to na holistyczne ujęcie i nowe spojrzenie na publikowane wcześniej materiały. Wielokrotnie Autor przedstawia alternatywne propozycje interpretacji znaczeń poszczególnych znalezisk, jednak warto podkreślić, że jego krytyka wpisuje się w ramy debaty naukowej. Na pochwałę zasługuje także duża ostrożność w przyjmowaniu nowych, autorskich tez. Książka została napisana w oparciu o aktualną literaturę przedmiotu, w większości są to publikacje obcojęzyczne. Kolejnym atutem jest bogaty materiał ilustracyjny – zarówno zdjęcia artefaktów jak i artystyczne wizualizacje rekonstrukcji.
Cała praca ma charakter nowatorski, jednak na szczególną uwagę zasługuje rozdział czwarty, w którym Autor zebrał świadectwa archeologiczne i źródła pisane, które mogą wskazywać na aktywną rolę kobiet-wojowniczek w świecie wikingów. Krytyczna analiza pozwoliła na wykazanie związków między rolą społeczną kobiet a ich aktywnością militarną. Z pewnością warto jednak przeprowadzić bardziej wnikliwe analizy antropologiczne pochowanych kobiet (domniemanych wojowniczek), gdyż do tej pory nie wykazano śladów obrażeń na kościach. Jednocześnie należy pamiętać, że nie wyklucza to aktywnej roli kobiet w przedsięwzięciach militarnych, a jedynie dowodzi braku poniesionych w walce obrażeń. Być może kobiety uczestniczyły w bitwach, ale niekoniecznie w charakterze czynnym. Jest to bardzo ciekawe zagadnienie, które Autor z pewnością będzie dalej studiował w ramach grantu „Amazons of the North: Armed Females in Viking Archaeology and Old Norse Literature”.
Niestety mimo udanej próby spojenia ze sobą poszczególnych artykułów i ich aktualizacji, wciąż wyraźnie widać, że kolejne rozdziały odpowiadają osobnym tekstom, które powstały niezależnie od siebie. Wydaje się, że lepszym pomysłem jest dzielenie dużej monografii na krótsze artykuły, niż tworzenie z artykułów jednej książki. Na minus trzeba odnotować także czarno-biały druk rycin, przez co niekiedy tracą one swoje walory (szczególnie rażące są wizualizacje grobów). Publikacji zabrakło także podsumowania i zakończenia. Leszek Gardeła poruszył w niej wiele wątków, którym zabrakło spajającej klamry. Krótkie zebranie najważniejszych postulatów pozwoliłoby czytelnikom łatwiej zrozumieć punkt widzenia Autora, a badaczom odnieść się do Jego wniosków.
Mimo pewnych, drobnych niedoskonałości książka „Magia, kobiety i śmierć w świecie wikingów” to obowiązkowa pozycja dla wszystkich miłośników wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Gorąco polecam!
