Leonard Furs-Żyrkiewicz – „Samochody pancerne” – recenzja i ocena
Praca Samochody pancerne jest reprintem wydania z 1928 roku. Co godne uwagi, wydawnictwo, naprawiając błąd popełniany w wielu wcześniejszych reprintach ważnych prac historyczno-wojskowych, zadbało o wstęp, napisany przez Ewę Cherner, prezentujący postać autora oraz okoliczności powstania książki. Jest to bardzo cenna pomoc, pozwalająca czytelnikom niebędącym specjalistami w tej dziedzinie docenić znaczenie i kontekst omawianej pracy. Godna uwagi jest też praca redaktora naukowego, który – poza uwspółcześnieniem pisowni i poprawieniem kilku błędów, m.in. w zapisie nazw samochodów pancernych – w przypisach uzupełnił i objaśnił parę wzbudzających wątpliwości fragmentów pracy.
Leonard Furs-Żyrkiewicz po wstąpieniu do Wojska Polskiego 25 lipca 1919 roku uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie międzywojennym był zawodowym wojskowym, który większość swej służby spędził w oddziałach samochodowych, czołgów i samochodów pancernych, Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych oraz w Dowództwie Broni Pancernych. W tym okresie opublikował łącznie pięć książek oraz liczne artykuły, m.in. w „Przeglądzie Kawaleryjskim”. We wrześniu 1939 r. m.in. dowodził batalionem czołgów R-35, który, na polecenie przełożonych, przeprowadził przez granicę do Rumunii. Po przedostaniu się na Zachód służył we Francji w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej, a w Wielkiej Brytanii m.in. w Dowództwie I Korpusu Polskiego oraz jako komendant Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych i Motorowych, a następnie Centrum Wyszkolenia Pancernego i Technicznego. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji.
Zgodnie z zawartą we wstępie deklaracją Leonarda Furs-Żyrkiewicza, książka Samochody pancerne powstała w związku z utworzeniem szwadronów samochodów pancernych, mających wzmocnić wartość bojową polskiej kawalerii. Miała ona pomóc jej oficerom i starszym podoficerom oraz dowódcom wyższych szczebli zapoznać się z tym nowym środkiem walki. Autor chciał poprzez usprawnienie ich współpracy z oddziałami samochodów pancernych uchronić je (s. 15) od zmarnowania i niepotrzebnych strat przez niewłaściwe użycie. Poznanie zalet i słabych stron tego środka walki miało również pomóc w jego zwalczaniu w szeregach przeciwnika. Książka Samochody pancerne była wysoko ceniona za gruntowną wiedzę autora oraz jego erudycję i przejrzystość wywodu. Już w 1928 doczekała się przetłumaczenia na angielski. Praca Leonarda Furs-Żyrkiewicza jest bogato ilustrowana ponad 150 zdjęciami i szkicami.
Książka podzielona jest na wstęp autora, przedmowę komendanta Szkoły Czołgów i Samochodów majora Wacława Hryniewskiego i trzynaście rozdziałów uzupełnionych bibliografią w pięciu językach oraz załącznikami. Pierwsze dwa rozdziały zajmują się powstaniem, rozwojem oraz budową samochodów pancernych. W kolejnym, bardzo obszernym, omówione są różne typy wozów bojowych, używanych w najważniejszych armiach europejskich do 1928 r. Rozdziały czwarty i piąty opisują odpowiednio organizację oddziałów samochodów pancernych oraz ich właściwości. Następne cztery części książki poświęcono problemom doboru personelu oraz jego szkoleniu, uzbrojeniu i wyposażeniu wozów bojowych oraz musztrze ich oddziałów.
Najobszerniejszy jest rozdział dziesiąty, obejmujący ponad 80 stron. Przedstawiona jest w nim najważniejsza chyba materia, czyli taktyka. Omówione zostały takie kwestie jak m.in.: rola dowódców, rozpoznanie, obserwacja w trakcie walki, łączność, uszykowanie bojowe, kierowanie ogniem oraz działania oddziałów samochodów pancernych: marsz, przeprawa, postój, zwiad, natarcie, pościg, obrona, odwrót, zagony, walka w nocy, mgle, lesie, górach i miejscowościach, a nawet działania partyzanckie i ich zwalczanie.
Rozdział jedenasty poświęcono kompleksowemu, acz zwięzłemu, omówieniu metod zwalczania samochodów pancernych oraz ówczesnych typów uzbrojenia przeciwpancernego. Kolejna część książki przedstawia przykłady wykorzystania oddziałów takich wozów bojowych podczas I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej. Ostatni rozdział, trzynasty, prezentuje prognozy autora dotyczące przyszłości samochodów pancernych.
Książka ta, napisana przez praktyka, znającego zarazem dobrze teorie i publikacje zagraniczne, daje pełny wgląd w taktykę oraz wyposażenie oddziałów samochodów pancernych w 1928 roku. Stanowi ona bardzo dobre źródło historyczne, ukazujące, jak w tym czasie „postępowy” oficer Wojska Polskiego postrzegał samochody pancerne. Mimo jej nieco „podręcznikowego” charakteru, dzięki dobremu stylowi autora oraz licznym zdjęciom jest to praca przystępna dla współczesnego czytelnika. Z pewnością jest to praca bardzo cenna dla wszystkich czytelników zajmujących się wojskowością okresu międzywojennego, choć może być też przydatna dla zainteresowanych I i II wojną światową oraz wojną polsko-bolszewicką.
Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska
