Kwartalnik „Karta” nr 80

Decyzja „W”: Kulisy decyzji o wybuchu Powstania. Wspomnienia dowódców wojsk polskich, Armii Krajowej, polityków Rządu RP na Uchodźstwie. Pokazujemy genezę decyzji tydzień po tygodniu, dzień po dniu, godzina po godzinie – by zrozumieć, jak do niej doszło. Idąc na rozkaz i z porywu serca do nierównej walki, powstańcy warszawscy dowiedli swej odwagi i dzielności. Sama decyzja o wybuchu Powstania w stolicy budziła natomiast kontrowersje już w momencie jej podejmowania – i wśród dowódców, i żołnierzy. Kto był za nią odpowiedzialny? Jak została podjęta?

Czczenie bohaterstwa powstańców jest naturalne dla następnych pokoleń, skoro ich niewyobrażalną już teraz odwagę pokojowe generacje mogą przyjąć za symbol wierności Niepodległej. Nie sposób jednak honorować tak przywódców – w ich przypadku sama odwaga to za mało.

Powstanie może być współcześnie lekcją patriotycznej dzielności, nie nadaje się jednak na lekcję patriotycznego rozsądku. A nawet po 70 latach nauka odpowiedzialności nie wydaje się przebrzmiała.

Ze wstępu Zbigniewa Gluzy

Decyzja wywołania Powstania była suwerenną, polską decyzją, podjętą przez najwyższych dowódców Armii Krajowej […]. I to oni ponoszą za nią główną odpowie­dzialność.

Prof. Jan M. Ciechanowski (historyk i powstaniec)

Moje Peżetki – dwa dzienniki kobiet z formacji Pomoc Żołnierzowi. Pierwszy – z Powstania, drugi, ze szlaku jenieckiego – przedstawia to doświadczenie, pokazując też hart i dumę kobiet – żołnierzy. Pamięć o nich przywołuje prof. Wiktoria Śliwowska, której historia spleciona jest z losami Peżetek.

A ponadto:

• Cudza wojna – wspomnienia Joachima Cerafickiego, Polaka wcielonego do Wehrmachtu

Kiedy podczas pierwszej zbiórki zaprotestowaliśmy, ze przecież nie mamy obywatelstwa niemieckiego i nie obowiązuje nas służba w Wehrmachcie, usłyszeliśmy, że po zaliczeniu nas do trzeciej grupy narodowościowej, odpowiednie roczniki zostaną powołane.

Mój ojciec też słyszał o poborze. Porozumiewał się w tej sprawie z przedstawicielami jakiejś organizacji podziemnej, którzy twierdzili, ze władze RP na uchodźstwie uważają, iż należy stwarzać wrażenie uległości wobec okupanta, aby ponieść jak najmniejsze straty.

Joachim Ceraficki

• Notes oficerki – dziennik Stanisławy Drzewieckiej, oficera polityczno-oświatowego z armii Berlinga

Była wielka chryja. Dowódca jest niezadowolony z przebiegu ćwiczeń taktycznych. Wczoraj w czasie apelu rzucił dziewczętom w twarz: „Russkij chleb i masło żriotie”. Zamarłam. To, co działo się w sali, trudno opisać.

1 grudnia

• Talia dam – Jacek Dehnel komentuje kolekcję pocztówek Ryszarda Łopatki z wizerunkami kobiet z XIX/XX wieku
• Przemyśl. Oblężenie – opowieść mieszkańców Przemyśla o życiu w oblężonej twierdzy (1914/15), jednej z trzech największych w ówczesnej Europie. W walkach o nią poległo w czasie I wojny światowej ponad 100 tysięcy żołnierzy.
• Festungslazarett Kazuń - Odnaleziona na Słowacji kolekcja nieznanych szklanych negatywów, będących obrazem codziennego życia niemieckich pacjentów i pracowników lazaretu urządzonego w byłej rosyjskiej twierdzy.
• Lata 70./80. Ziemniak w Mońkach – doroczne święto wykopków na Białostocczyźnie
• Akcja SB „Telex”;
• Dyskusja o sensie rekonstrukcji historycznej;

Fundacja Ośrodka KARTA

02-536 Warszawa, ul. Narbutta 29,

tel. (22) 826-56-98, faks 646-65-11, www.karta.org.pl.