Krzyżoki, przywołówki dyngusowe czy turki: Znacie te zwyczaje wielkanocne?
Zobacz także:
- Ciekawe tradycje wielkanocne z Polski i świata [Galeria]
- Wielkanoc i początki chrześcijaństwa
- Żandary i pisanki. O świętowaniu Wielkanocy
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego powstała w 2013 roku. Prowadzona jest przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa. To inwentarz praktyk kulturowych odpowiadających definicji niematerialnego dziedzictwa według Konwencji UNESCO. Pojawiające się na niej wpisy zgłaszane są przez lokalne społeczności, które chcą w ten sposób chronić od zapomnienia dany element dziedzictwa.
Ze statystyki wynika, że do końca 2021 roku na liście znalazło się 55 zjawisk zarówno o charakterze lokalnym – reprezentowanych przez niewielkie środowiska, np. tradycyjna technika ludwisarska stosowana w ludwisarni Felczyńskich w Taciszowie, Krzyżoki w Borkach Małych czy Snutka Golińska; regionalnym – obejmujących tradycje popularne na większym terenie, np. wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej, kroszonkarstwo opolskie, Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku; jak i ogólnopolskim – np. plecionkarstwo czy Polonez – taniec polski.
Dziś zawiera już 57 unikatowych polskich tradycji.
Narodowy Instytut Dziedzictwa gromadzi wiedzę o dziedzictwie niematerialnym Polski, czyli o naszych tradycjach, praktykach, wyobrażeniach, przekazach, wiedzy i umiejętności oraz proponuje je do wpisu na Krajową listą niematerialnego dziedzictwa kulturowego, którą prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecnie na Krajowej Liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajduje się 57 różnorodnych zjawisk czy umiejętności z całej Polski. Między innymi jest na niej kilka obrzędów związanych z obchodami świąt Wielkiej Nocy – komentuje Katarzyna Zalasińska, Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wpisane są m.in.:
- Kroszonkarstwo opolskie - to zdobienie jaj zabarwionych na jeden kolor metodą rytowniczą (drapanie). Kroszonki ozdabiane są tradycyjnymi ornamentami roślinnymi: palmy, kwiaty, liście, których wzory są często spotykane także w haftowanych obrusach, zasłonach, dekoracyjnej pościeli (kapach), strojach i malarstwie ludowym. Różnorodność wzorów zależy od inwencji artystycznej samego twórcy. (data wpisu na Listę: 2019).
- Krzyżoki w Borkach Małych - tradycja polegająca na budowie bramy wielkanocnej z kilku tysięcy skorup jaj przez cały okres Wielkiego Postu, wieszaniu jej w centrum wsi w Wielką Sobotę w nocy, a także pieszym obchodzeniu pól przed wschodem słońca w Niedzielę Wielkanocną przez dwunastu kawalerów. Kultywowany jest wyłącznie w sołectwie Borki Małe w gminie Olesno w województwie opolskim. (data wpisu na Listę: 2020).
- Zdobienie jaj wielkanocnych metodą batikową, czyli tzw. pisanie pisanek, polega na nakładaniu warstwy lub kilku warstw wosku i moczeniu jajka w barwniku, który pokrywa miejsca nie polane woskiem. Technika ta, stosowana na terenie Opolszczyzny jeszcze pod koniec XIX wieku, zaczęła stopniowo ulegać zapomnieniu. Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się osób przesiedlonych po II wojnie światowej z terenów dzisiejszej Ukrainy, które wśród swoich zwyczajów świątecznych przywiozły również tradycję zdobienia jaj metodą batikową i przekazały ją kolejnym pokoleniom zamieszkującym miejscowości takie, jak Tułowice, Skarbiszowice, Niemodlin, Sady, Grodziec, Kluczbork, Czeska Wieś i Obórki (data wpisu na Listę: 2020).
- Przywołówki dyngusowe - to dwudniowy zwyczaj związany z obchodami Świąt Wielkanocnych bardzo powszechny na Kujawach do czasów II wojny światowej, a w niektórych wsiach spotykany jeszcze do lat 60. XX wieku. Obecnie organizowany w Szymborzu, dawniej wsi, dziś dzielnicy Inowrocławia (data wpisu na Listę: 2016).
- Turki Grodziskie - to męskie formacje strażników „Grobu Pańskiego, składające się wyłącznie z kawalerów. W gminie Grodzisko Dolne młodzi mężczyźni, którzy chcą „służyć za turka” przychodzą na ogłaszane przez księży spotkanie około jednego miesiąca przed Wielkanocą, by rozpocząć ćwiczenie musztry paradnej. „Turkami” zostają najczęściej kawalerowie, którzy pielęgnują rodzinną tradycję. (data wpisu na Listę: 2017).
- Bziuki – wielkanocny zwyczaj dmuchania ogni w Koprzywnicy podczas rezurekcji w Wielką Sobotę, kultywowany w Koprzywnicy. W procesji okrążającej trzykrotnie tamtejszy kościół biorą udział strażacy z miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej. Kilku z nich (najczęściej czterech), idąc przed księdzem niosącym Najświętszy Sakrament, wypryskuje na niesione pochodnie pobraną do ust naftę, tworząc w ten sposób kule lub słupy ognia. (data wpisu na listę: 2021).
Wiele informacji o polskich zwyczajach związanych z Wielkanocą można znaleźć na facebookowym profilu Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Źródło:
Narodowy Instytut Dziedzictwa(NID)
