Klasztor św. Katarzyny - oaza spokoju na Bliskim Wschodzie

Klasztor św. Katarzyny i góra Synaj, czyli wędrówka śladami Mojżesza

Naturalne bastiony oraz mury wzniesione ludzką ręką byłyby bardziej odpowiednie dla obronnej twierdzy niż świętego miejsca, lecz uczyniły monaster oazą pokoju od VI w.

|Klasztor leży w wąskiej dolinie, której zachodni wylot otwiera się na „równinę obozową”, gdzie Izraelici rozbili obóz w czasie, gdy Mojżesz wstąpił na górę Synaj.|Wieżę w północno-wschodnim narożniku murów, a także fortyfikacje na zachód od niej rozkazał zbudować w 1800 r. napoleoński generał Jean-Baptiste Kléber.|

Na północny wschód od monasteru twarda skorupa synajskiego gruntu ustępuje miejsca miękkiej glebie tarasowych ogrodów, uprawianych przez mnichów od wieków.

Powyższy fragment pochodzi z książki Fabio Bourbona i Enrico Lavagno pt. „Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności”:

Zamieszczone w tekście fotografie zostały udostępnione przez wydawcę publikacji

Klasztor św. Katarzyny, ostoja wiary

W centrum monasteru XIX-wieczna dzwonnica, dar cara Aleksandra II, i minaret średniowiecznego meczetu symbolizują pokojowe współistnienie różnych wyznań.

Pierwsza wzmianka o monasterze w dolinie Wadi al-Dajr na północ od Dżabal Musa (Góry Mojżesza) – lepiej znanej jako góra Synaj (2285 m n.p.m.) – pochodzi z IX w. z pism patriarchy aleksandryjskiego Eutychiosa. Klasztor nosił imię św. Katarzyny, młodej chrześcijanki z Aleksandrii szlacheckiego pochodzenia, która otwarcie krytykowała prześladowanie wyznawców Chrystusa przez cesarza Maksencjusza, za co została ścięta w IV w. Zgodnie z legendą aniołowie zanieśli ciało świętej na szczyt Synaju, gdzie odnaleźli je mnisi. Patriarcha wspomina, że w 327 r. cesarzowa Helena utożsamiła ową dolinę z miejscem, gdzie Mojżesz usłyszał głos Boga w krzewie gorejącym, a pobliski szczyt z miejscem otrzymania przez niego tablic Dekalogu, poleciła więc wznieść tu kościółek pw. Matki Bożej. Skromna kaplica wkrótce otrzymała szczodre donacje i… stała się celem napadów koczowników, które ustały dopiero wtedy, gdy Justynian I Wielki rozbudował ją do rozmiarów bazyliki i otoczył murem z czerwonego granitu. Część tych umocnień zachowała się do naszych czasów. Niedostępność miejsca, a także pisemny glejt Mahometa (dokument ten, zwany Testamentem Mahometa, można oglądać do dzisiaj), pozwoliły monasterowi przetrwać najazd Arabów w 640 r. W jego murach ocalały też dzieła sztuki przed ikonoklastycznym szałem Leona III, który w 726 r. nakazał zniszczyć wszystkie święte obrazy. Wreszcie ominęły go krwawe konflikty okresu krucjat. Klasztor św. Katarzyny jest bodajże jedyny na świecie, którym wspólnota zakonna zarządza nieprzerwanie od VI w. do chwili obecnej.

Szkocki podróżnik i uzdolniony rysownik David Roberts będąc w Ziemi Świętej, odwiedził monaster św. Katarzyny w 1839 r., czego pokłosiem były bogate w detale obrazy. Na tej reprodukcji widać w czarnej wierzchniej szacie postać opata klasztoru, a zarazem arcybiskupa Synaju.

Dzięki kombinacji korzystnych dla klasztoru warunków zewnętrznych przetrwały w nim prawdziwe skarby: przechowywane w bibliotece (niedostępnej dla zwiedzających) liczne manuskrypty religijne i filozoficzne w językach arabskim, greckim, syryjskim, gruzińskim, koptyjskim, starosłowiańskim i ormiańskim, a także cenne ikony wystawione w miejscowym muzeum i w bazylice, w tym najpiękniejsze wykonane techniką enkaustyczną (farbami, których spoiwem jest wosk pszczeli).

Rzadka w burzliwych czasach oaza pokoju, jaką stał się monaster św. Katarzyny, została uhonorowana w 1527 r., gdy Konstantynopol uznał autonomię kompleksu klasztornego pod Synajem, od tego czasu najmniejszej w świecie prawosławnym diecezji. Dziś żyje tu około czterdziestu mnichów. Część z nich czasowo przenosi się do innych klasztorów, zwłaszcza w Syrii i Egipcie; zakonników wspiera też pewna liczba świeckich zajmujących się utrzymaniem wspólnoty, na przykład Beduini ochraniający od wieków to miejsce czy rybacy z At-Tur na wybrzeżu Morza Czerwonego.

Mimo licznych dodatków będących efektem wielowiekowych darowizn wnętrze bazyliki Przemienienia Pańskiego praktycznie nie zmieniło się od czasów cesarza Justyniana.

|Kaplica Czaszek (lub św. Tryfona) stoi w ogrodzie na północny zachód od muru klasztornego. Złożono w niej czaszki mnichów żyjących tu na przestrzeni wieków. Najstarsza należy do pustelnika z VI stulecia.| Apostoł Piotr na wpół oślepiony u stóp Pana w otoczeniu proroków i świętych na barwnej mozaice ze sceną Przemienienia.|

Powyższy fragment pochodzi z książki Fabio Bourbona i Enrico Lavagno pt. „Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności”:

Zamieszczone w tekście fotografie zostały udostępnione przez wydawcę publikacji

Ołtarz w kaplicy Krzewu Gorejącego to najświętsze miejsce w klasztorze – należy tu wchodzić bezobuwia, tak jak to czynił Mojżesz w obecności Boga.

Na każdej kolumnie w bazylice Przemienienia Pańskiego namalowano barwne panele z rzędami świętych otaczających postać Chrystusa.

Do klasztoru prowadzi wejście z trzema żelaznymi bramami, które przebito w XIX w. w zdobionych rzeźbionymi krzyżami maltańskimi murach z czasów Justyniana. Otaczały one cały kompleks klasztorny, ulokowany na obszarze prostokąta o wymiarach 85 x 76 m. Wcześniej jednak, gdy pierwotna brama została zamurowana ze względów bezpieczeństwa, przez wieki jedyną drogą do środka był wysoki na 10 m wyciąg linowy w północnym fragmencie murów. Wzdłuż nich wzniesiono różne budowle funkcjonalne: sale recepcyjne na odcinku północno-wschodnim, pokoje gościnne w części północno-zachodniej, bibliotekę w zakątku południowym, obok której w południowo-wschodniej części znajdują się dormitoria mnichów, refektarz oraz biuro skarbnika.

Budynki wewnątrz murów z kilkoma dziedzińcami, schodkami, balkonami, łukowatymi przejściami i wąskimi korytarzami przypominają nieco średniowieczną wioskę, choć z zaskakującą mieszaniną stylów i proporcji. Najbardziej nieoczekiwanym tu obiektem jest z pewnością meczet. Powstał on w XII w. po zachodniej stronie bazyliki w podzięce dla muzułmanów za opiekę nad monasterem. Do dziś korzystają z niego wyznawcy islamu pracujący w tym prawosławnym klasztorze.

Kilka studni służy za źródło wody dla społeczności mnichów. Najważniejsza z nich, Bir Musa (Studnia Mojżesza), znajduje się po prawej stronie od wejścia. Inna studnia stoi przed pokojami gościnnymi, natomiast podziemna cysterna położona jest na zewnątrz północnego odcinka murów.

Strona tytułowa greckiego manuskryptu z XI w. Setki dzieł przypadkiem odnalezionych przez mnichów w 1975 r. dodano do tysięcy bezcennych manuskryptów i inkunabułów przechowywanych w bibliotece.

Serce klasztoru znajduje się na wprost Studni Mojżesza – to bazylika Przemienienia Pańskiego, którą można oglądać praktycznie w niezmienionym stanie od czasów starożytnych. Minąwszy czteroskrzydłowe drzwi, wspaniałe dzieło sztuki bizantyjskiej z VI w., wchodzimy do nawy głównej, oddzielonej od naw bocznych dwunastoma kolumnami z jednolitych granitowych bloków, przy czym każda ma kapitel o innym kształcie. W połowie nawy po lewej stronie stoi wysoki marmurowy pulpit z 1787 r. Naprzeciwko znajduje się katedra i XVIII-wieczne przedstawienie klasztoru. Za drewnianą ścianą zwieńczonego krucyfiksem ikonostasu, na którym można obejrzeć dzieła XVII-wiecznego artysty Jeremiasza z Krety ukazujące Chrystusa, Matkę Bożą, św. Katarzynę i św. Jana Chrzciciela, mieści się chór z marmurowym sarkofagiem i dwoma srebrnymi relikwiarzami – wewnątrz złożono doczesne szczątki męczennicy Katarzyny. Mnisi przenieśli ciało świętej w IX w. ze szczytu góry, dokąd we wspomniany wcześniej mistyczny sposób trafiły po jej śmierci.

Na końcu nawy zwraca uwagę wysoki ołtarz. Jego głównym elementem jest ułożona wewnątrz absydy promienna mozaika z 565 r. ukazująca scenę Przemienienia Jezusa w otoczeniu proroków Eliasza i Mojżesza oraz apostołów Jana, Jakuba i pogrążonego we śnie Piotra. Za absydą, na niższym poziomie, znajduje się kaplica Krzewu Gorejącego, najstarsza część klasztoru i zarazem najświętsza, gdyż zbudowano ją w miejscu, gdzie zgodnie z tradycją doszło do objawienia się Boga Mojżeszowi. Ściany kaplicy ozdobiono cennymi metalami polerowanymi techniką niello, a na podłodze wyłożono kosztowne kobierce. Ołtarz zbudowano nad korzeniami jedynego w całym Synaju okazu specyficznego gatunku ostrężnicy.

W 2002 r. w uznaniu wyjątkowej wartości artystycznej, historycznej i sakralnej klasztoru św. Katarzyny wpisano go na Listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Mnich pokazuje jeden z bezcennych kodeksów z klasztornej biblioteki. Najsłynniejszy odnaleziony tu Codex Sinaiticus trafił do londyńskiego British Museum.

|Matka Boża z Dzieciątkiem stanowi najczęstszy motyw przedstawiany na ikonach typowych dla sztuki chrześcijańskiego Wschodu.|Różnorodne portrety ogólnie nazywane „ikonami” pochodzą z czasów bizantyjskich i pamiętają czasy założenia klasztoru.|

Powyższy fragment pochodzi z książki Fabio Bourbona i Enrico Lavagno pt. „Ziemia Święta. Przewodnik po Izraelu, Synaju i Jordanii śladami starożytności”:

Zamieszczone w tekście fotografie zostały udostępnione przez wydawcę publikacji