Kartka z kalendarza (3 kwietnia 2012)
Ambona w Kaplicy Betlejemskiej w Pradze, z której Jan Hus glosił kazania (fot. Sebastian Adamkiewicz) 3 kwietnia to data szczególnie ważna dla wszystkich pasjonatów historii średniowiecza. Dokładnie 63 lata temu powołano Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa Polskiego. Jego pierwszym dyrektorem został Aleksander Gieysztor – jeden z najwybitniejszych polskich mediewistów. Zadaniem nowej placówki była koordynacja badań nad powstaniem i kształtowaniem się państwowości polskiej w pierwszych latach jej istnienia. Dzięki istnieniu kierownictwa udało się przeprowadzić wiele cennych badań archeologicznych i opracować źródła historyczne dotyczące Polski pierwszych Piastów. Prace te umożliwiły bliższe poznanie genezy państwowości polskiej i rozprawę z szeregiem mitów i legend na ten temat.
Decyzja o powołaniu Kierownictwa ma jednak swoje głębokie polityczne podłoże. Po pierwsze chodziło tu o znalezienie argumentów, że ziemie zachodnie prawnie przynależą Polsce, jako jej rdzenne tereny. Po drugie, władza komunistyczna starała się nawiązywać do legendy Polski piastowskiej jako rdzenia ówczesnej państwowości. Wskazywano zwłaszcza na podobieństwo zasięgu terytorialnego państwa. Badania nad początkami państwa miały więc odpowiedzieć nie tylko na naukowe pytania, ale także dostarczyć argumentów w walce propagandowej. Pomimo tej motywacji, dzięki staraniom pierwszego kierownika placówki, Kierownictwu udało się stworzyć instytucję naukową, która potrafiła przeprowadzić rzetelne badania, bez ulegania naciskom ze strony władzy.
208 lat temu zmarł w Rzeczycy niedaleko Tomaszowa Mazowieckiego, Jędrzej Kitowicz autor szeregu dzieł na temat obyczajowości i dziejów Polski w epoce staropolskiej. Najsłynniejszym dziełem Kitowicza jest Opis obyczajów za panowania Augusta III. To doskonały materiał do badań nad zwyczajami w epoce staropolskiej, choć wymaga od historyka niezwykle krytycznego podejścia. Jego autor nie kryje bowiem negatywnego nastawienia do polskiej obyczajowości, podkreślając jej wady i często przejaskrawiając. Dzieło powstało prawdopodobnie na podstawie notatek sporządzonych w czasie obrad Trybunału Koronnego w Piotrkowie.
Nie byłbym jednak sobą gdybym nie zajrzał do naszych południowych sąsiadów. A tam nie może być nudno, bo 592 lata temu uchwalono cztery artykuły praskie – zbiór postulatów doktrynalnych opartych na nauce Jana Husa, spalonego w 1415 roku na Soborze w Konstancji. Zawierały one postulat swobodnego głoszenia Słowa Bożego i interpretacji Pisma Świętego, komunii pod dwiema postaciami dla świeckich, odebrania duchowieństwu dóbr i urzędów świeckich oraz wykonywania kar za grzechy śmiertelne przez władze administracyjne. Datę tę uznaje się za symboliczny początek funkcjonowania zboru husyckiego.
A skoro mówimy o średniowieczu, to warto wspomnieć, że mija dziś 37 rocznica premiery filmu Monty Python i Święty Graal. Ten pierwszy fabularny film grupy brytyjskich komików rozprawiał się ze średniowiecznymi mitami i legendami, niejednokrotnie brukając świętości związane z historią Anglii.
