Kamasutra: prawdziwa historia kontrowersyjnego traktatu

Z powodu stosownych źródeł, historycy nie są w stanie dokładnie sprecyzować, kiedy powstała Kamasutra. Potocznie przyjmuje się, że miało to miejsce pomiędzy 400 r. p.n.e., a 300 r. n.e. Indolog Wendy Doniger uważa, że Kamasutra w znanej nam formie musiała zostać napisana przez Vatsyayana Mallanagę (Watsjajana) po roku 225 n.e. Świadczyć o tym ma fakt, że w treści dzieła wspomniane zostały dynastie Abhiras oraz Andhras, które dopiero w tym czasie doszły do władzy w Indiach. Kamasutra, która bardzo długo była Europejczykom nieznana, w XXI wieku zyskała niezwykłą popularność. Współcześnie słowo to powszechnie kojarzy się z ilustrowaną książką, będącą zbiorem pozycji seksualnych. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że indyjska Kamasutra nie zawierała żadnych grafik, ale była pisanym traktatem, mającym przygotować człowieka do dorosłego życia, którego nieodłącznymi częściami są sfery: miłosna oraz erotyczna. Współczesne Kamasutry, przedstawiają najczęściej jedynie wycinek całego tekstu, a dokładniej część trzecią Samprayogikam, w której Watsjajana opisywał metody seksualnego współżycia. Ignorują jednak tym samym kontekst filozoficzny i społeczny Kamasutry.

Kamasutra jako filozoficzny poradnik życiowy

Podstawą Kamasutry jest hinduistyczna koncepcja Triwargi, czyli trzech celów ludzkiego życia, których spełnienie, ma według hinduizmu, prowadzić człowieka do wyzwolenia (mokszy). Na Triwargę składają się:

Dharma: wykonywanie nakazów hinduizmu. Zasady te można przedstawić jako religijne, moralne i prawne obowiązki każdej jednostki, których zachowanie prowadzi do porządku i zgody w społeczeństwie oraz na świecie.

Artha: wiedza, która pomaga w pozyskiwaniu ziemi, złota, bydła, bogactwa i przyjaciół, a także w ochronie dobytku oraz majątku i mnożeniu ich.

Kama: uciecha z wrażeń dostarczanych przez zmysły: wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu, wspieranych przez duszę oraz wrażliwość człowieka. Według Watsjajana najważniejsze w tym przypadku miało być zaspokojenie wewnętrzne między jednym z organów zmysłu, a przedmiotem pożądania.

Kamasutra powstała jako traktat mający nauczać zasad Kamy, czyli sfery związanej z przyjemnościami zmysłowymi człowieka. Samo słowo sutra oznacza aforyzm i odnosi się do życiowych mądrości, wyrażanych w sposób zwięzły. Kamasutrę należy więc postrzegać jako zbiór myśli, mających pomóc człowiekowi w zrealizowaniu jednego z celów życiowych. Warto zaznaczyć jednak, iż Kamasutra jest ściśle powiązana z hinduską filozofią i nie traktuje sfery seksualnej jako odrębnej, ale jako nieodłączną część modelowego życia człowieka. Pomimo iż sam autor jasno wskazywał na hierarchię pomiędzy elementami Triwagi (na której szczycie znajdowała się Dharma), to przekonywał, iż człowiek, aby osiągnąć spełnienie, powinien dbać o zrealizowanie się we wszystkich celach życiowych.

Kamasutra: jak dotarła do Europy?

Pierwsze europejskie wydanie Kamasutry pojawiło się w Wielkiej Brytanii w 1883 roku za sprawą podróżnika i pisarza Richarda Francisca Burtona oraz orientalisty-tłumacza Forstera Fitzgeralda Arbuthnota. Brytyjczycy spodziewali się jednak, że treść traktatu wyda się ich rodakom zbyt szokująca i gorsząca, dlatego wydali Kamasutrę prywatnie, i w bardzo małym nakładzie. Nie przyznali się również do autorstwa przekładu. Mieli rację, albowiem po publikacji dzieła, Kamasutra została zdelegalizowana w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych aż do 1962 roku. Nie zmienia to jednak faktu, że po 1883 roku, Kamasutra była najczęściej powielaną książką anglojęzyczną w drugim obiegu wydawniczym. W oficjalnej dystrybucji nie można było jej nabyć. Sytuację tę zmieniła dopiero inna gorsząca i zakazana książka, a mianowicie Kochanek lady Chatterley, o którą brytyjscy wydawcy stoczyli w latach 60. XX wieku zaciętą, sześciodniową batalię sądową zakończoną zwycięstwem. Jej skutkiem była decyzja sądu, zezwalająca ostatecznie na publikację książki, która w nieoficjalnym obiegu znajdowała się już od 1928 roku. Werdykt sądu otworzył również drogę do publikacji innych uznawanych za gorszące dzieł, w tym dla Kamasutry.

Kamasutra po polsku

Polacy nie musieli czekać na Kamasutrę tak długo jak Brytyjczycy. Albowiem, pierwsze polskie tłumaczenie traktatu Watsjajana zostało całkowicie legalnie i jawnie wydane we Lwowie już w 1922 roku. Bazowało ono na niemieckim przekładzie Richarda Schmidta z 1915 roku. Podobnie jednak jak Burton i Arbuthnot, polski tłumacz również wolał nie podawać swojego nazwiska na kartach książki. Nie zdecydował się również tłumaczyć na rodzimy język najbardziej kontrowersyjnych fragmentów Kamasutry, które pozostawił w łacinie. Trudno stwierdzić czy wynikało to ze strachu przed opinią publiczną, czy raczej z faktu bazowania na tłumaczeniu Schmidta, który dokonał takiego samego zabiegu w tłumaczeniu niemieckojęzycznym. W kolejnej polskiej edycji Kamasutry, wydanej 11 lat później Warszawie, wydawca zdecydował się na zamieszczenie przedmowy, ostrzegającej przed charakterem traktatu. Jak napisano:

Oddając do rąk Czytelników niniejsze dziełko zbyt mało dotychczas znane szerokim warstwom pragniemy zwrócić uwagę na jego, obcy naszej kulturze, nawskroś egzotyczny charakter i temat […] Uderzającem jest niezwykłe potraktowanie kwestii seksualnej, wielokroć kolidujące z europejskiem pojęciem moralności.

Z dzisiejszej perspektywy redakcyjne zabiegi, dążące do złagodzenia treści Kamasutry w XX-wiecznej Europie mogą wydawać się przesadzone i pruderyjne. Z drugiej strony, warto zadać sobie pytanie, czy współcześnie sprowadzanie hinduskiego traktatu jedynie do wykazu pozycji seksualnych, jeszcze bardziej nie wypacza głównego zamysłu tego dzieła?

Zapisz się za darmo do naszego cotygodniowego newslettera!

Bibliografia:

Flood Gavin, An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press, Cambridge 1996.

Mallanaga Watsjajana, Kamasutra, Dom Wydawniczy Kontinuum, 2022.

Mallanaga Watsjajana, Manusmryti czyli Traktat o zacności / Kamasutra czyli Traktat o miłowaniu wstępem, przedm., przyp. i słowniczkiem opatrzył Maria Krzysztof Byrski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2020.

McConnachie, James, The Book of Love: In Search of the Kamasutra, Atlantic Books, London 2007.

Puri Jyoti, Kamasutras: Challenging Narratives of History and Sexuality, „Signs”, Vol. 27, No. 3 (2002), s. 603-639.

redakcja: Jakub Jagodziński