Kaari Utrio – „Spiżowy łabędź” – recenzja i ocena

X wiek. Punktem zawiązania akcji są tu narodziny dziewczynki w jednym z fińskich gospodarstw. Wkrótce okazuje się, że dziecko posiada nadnaturalne zdolności: tamuje przepływ krwi i wywołuje mgłę. Te niezwykłe umiejętności bardzo przydadzą się jej w podróżach, które każe jej odbywać na kartach książki autorka. Znacznie ważniejsza okaże się jednak pomoc przyjaciela z dzieciństwa.

Trasa jej podróży przedstawia się zaiste imponująco: po opuszczeniu Finlandii przebywa na Gotlandii, w Szwecji, Kijowie, Bizancjum, na Węgrzech, we Francji, Anglii, by w końcu wrócić do swego domu rodzinnego. W obronie własnej osoby i tych, których kocha, nie wzdraga się nawet przed morderstwem. Wszystko to sprawia, że otrzymujemy bohaterkę, którą co prawda los rzuca do różnych krajów i stawia w różnych sytuacjach, jednak ona nie poddaje mu się biernie i świadomie walczy o swoje przetrwanie i szczęście.

Jest to więc powieść nie tyle historyczna, co oparta na faktach historycznych. Część występujących tu postaci jest historycznie udokumentowana, inne zaś są fikcją literacką. Jednak zasługą autorki jest takie osadzenie ich w historii i obyczajowości tego okresu, że wprost tchną wiarygodnością. Wcale też nie przeszkadza nam fakt przyśpieszania lub opóźniania niektórych wydarzeń historycznych, do czego sama autorka się zresztą przyznaje.

W czasie lektury książki samoistnie nasuwają się porównania z innym dziełem literackim, którego akcja toczy się także w średniowiecznej Skandynawii. Chodzi tu o „Krystynę, córkę Lavransa” autorstwa Sigrid Undsed. Poza daleko idącymi podobieństwami, jak zbliżony czas i miejsce akcji oraz wybór kobiety na bohaterkę powieści, jest między nimi jedna zasadnicza różnica: podczas gdy u Undset cała akcja rozgrywała się w Skandynawii, dla Utrio stanowi to tylko punkt wyjścia powieści. Pierwsza książka w całości opisuje życie w średniowiecznej Norwegii, miejsce akcji drugiej z nich ustawicznie się zaś zmienia wraz z przemieszczaniem się jej bohaterki. W sumie więc rozpaczliwie mało dowiadujemy się o mijanych przez nią krajach.

Kaari Utrio jest fińską pisarką i feministką, ukończyła też historię na Uniwersytecie Helsińskim. Napisała kilka książek historycznych, które przetłumaczono także na kilka języków obcych, cieszyły się więc powodzeniem nie tylko w Finlandii,. W Polsce największe uznanie zyskały „Córki Ewy”, opisujące dzieje kobiety na przestrzeni dziejów, począwszy od starożytności, a skończywszy na czasach współczesnych.

Akcja powieści toczy się wartko, co rusz na bohaterkę czyhają jakieś niebezpieczeństwa, z których ostatecznie wychodzi zwycięsko. Książkę z czystym sercem można polecić tym wszystkim, którzy po lekturze oczekują sposobu na chwilowe zabicie nudy. Jeżeli jednak pragniesz, Czytelniku, uzyskać solidną porcję wiedzy o średniowieczu, chociażby o tych krajach, po których bohaterka podróżuje, rozczarujesz się okrutnie. Najlepiej więc nie mieć żadnych głębszych oczekiwań w stosunku do książki i poddać się tokowi jej narracji. Wtedy będziemy mogli przeżywać niebezpieczne przygody razem z Terhen/Teodorą, w czasie lektury poczuć dreszczyk emocji, zaś po jej zakończeniu spokojnie o niej zapomnieć.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska