Justin Gregg – „Przekleństwo homo sapiens. Dlaczego myślenie zabija” – recenzja i ocena
Justin Gregg – „Przekleństwo homo sapiens. Dlaczego myślenie zabija” – recenzja i ocena
Justin Gregg jest naukowcem badającym zachowania zwierząt, w szczególności specjalizującym się w behawiorze delfinów. Pracuje jako adiunkt na uniwersytecie St. Francis Xavier w Kanadzie oraz w Dolphin Communication Project. Do tej pory wydawał publikacje (również popularnonaukowe) na temat zwierząt, w „Przekleństwo homo sapiens. Dlaczego myślenie zabija” wydanej w Polsce nakładem Wydawnictwa Dolnośląskiego postanowił skupić się na ludziach i unikalnych procesach myślowych naszego gatunku.
Autor rozpoczyna książkę od nakreślenia definicji inteligencji i wykazania, że nie jest to pojęcie tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać. Rozpoczynając analizę od pierwszych przedstawicieli Homo sapiens wskazuje, jakie zdolności poznawcze odróżniają nas od innych gatunków zwierząt. Jedną z nich jest myślenie przyczynowe, które z ewolucyjnego punktu widzenia nie jest konieczne do przetrwania gatunku, autor przedstawia zatem prawdopodobne przyczyny powody rozwinięcia tej cechy akurat u ludzi. W następnej kolejności zajmuje się zdolnościami komunikacyjnymi, w tym unikatowym dla ludzi językiem, ale głównym przedmiotem rozważań jest zdolność do kłamstwa i jej reperkusje, zarówno pozytywne, jak negatywne. Kolejną unikatową cechą ludzi rozważaną przez autora jest świadomość śmierci, przywołując badania nad tanatologią ewolucyjną szuka przyczyn, dla których powstała. Porównuje ludzką moralność ze zwierzęcą i stawia tezę, że system moralny nie był wcale potrzebny do zaistnienia Homo sapiens i porównując je z normami panującymi w świecie zwierząt nie ocenia tej zdolności tak pozytywnie, jak mogłoby się wydawać.
Omawiając zagadnienie świadomości, definiowaną przez autora jako doświadczenie subiektywne, przytacza badania, wskazujące, że mogą ją posiadać również owady. Rozważania nad miopią prognostyczną, czyli krótkowzroczną dalekowzrocznością, wyjaśniają, dlaczego ludzie, świadomi przyszłych skutków swoich działań, nie są w stanie wystarczająco przejąć się nimi w chwili obecnej. Ostatnie konkluzje autora dotyczą sukcesu w kategoriach ewolucji i tego, jaką wartość ma nasza inteligencja i złożone zdolności poznawcze, z jakimi obciążeniami się wiążą i jaka może być ich przyszłość.
„Przekleństwo homo sapiens” podważa przekonanie, że ludzka inteligencja jest czymś, co wywyższa nas w świecie zwierząt. Stosując perspektywę ewolucyjną, Justin Gregg w dużej mierze dewaluuje inteligencję, wskazując jej różnorakie negatywne skutki, zarówno dla naszego gatunku, jak i dla całej planety. Jak pisze sam autor: „Ludzka inteligencja nie jest cudem ewolucji, który chcemy w niej widzieć”. Przytaczając liczne badania nad zdolnościami poznawczymi i zachowaniem zwierząt dochodzi do wniosku, że istnieją powody, dla których inteligencja właściwa ludziom nie występuje szerzej w świecie zwierząt.
Książka, jako pozycja popularnonaukowa, napisana jest bardzo przystępnym językiem. Autor każdy rozdział poprzedza wziętym z życia przykładem wprowadzającym do omawianego tematu. Często wplata anegdoty z życia prywatnego, pisze w sposób dość humorystyczny, co może przypaść do gustu lub nie, w zależności od osobistych upodobań czytelników. Humor równoważony jest jednak głębokimi rozważaniami na temat ludzkiej inteligencji i jej komponentów, szczególnie w rozdziale dotyczącym moralności, gdzie autor uderza w dość ponure tony.
Mimo stosunkowo lekkiej formy, wydźwięk książki nie jest zbyt optymistyczny, a tezy w niej zawarte na pewno zmuszają do myślenia. W tym miejscu warto wspomnieć o postaci Friedricha Nietzschego, którego postać często pojawia się w publikacji, każdy rozdział poprzedzony jest cytatem z filozofa, a jego myśl zdecydowanie miała wpływ na autora. Oryginalny tytuł książki brzmi „If Nietzsche were a narwhal: what animal intelligence reveals about human stupidity” i szkoda, że nie został dokładnie przetłumaczony na polski, ponieważ wydaje się odrobinę lepiej oddawać jej treść.
„Przekleństwo homo sapiens. Dlaczego myślenie zabija” jest świetną popularnonaukową pozycją, podnoszącą zagadnienie ludzkiej inteligencji, obalającą wiele utrwalonych przekonań na podstawie badań i stawiającą odważne, choć często niewygodne tezy. Zdecydowanie polecam!
