Jiří Friedl – „Na jednym froncie” – recenzja i ocena

Opierając się o wszelkie dostępne źródła, Friedl frapująco zanalizował obustronne stosunki wojskowe począwszy od kampanii wrześniowej do 1945 r. Ta dość pokaźna objętościowo praca jest podzielona na pięć głównych rozdziałów.

Panorama wspólnych przedwojennych losów jest zarysowana w zwięzłym, kilkunastostronicowym ekskursie. Friedl zwraca w nim uwagę, że w obliczu coraz bardziej realnego zagrożenia ze strony Niemiec oba państwa próbowały wspólne relacje zintensyfikować, m. in. dzięki podjęciu – szczególnie korzystnej dla Polski – współpracy wywiadów. Jednak rozwój stosunków wojskowych został przerwany przez wydarzenia monachijskie.

W rozdziale pierwszym Friedl opisał nielegalną emigrację czeskich żołnierzy do Polski a także powstanie czechosłowackiej akcji niepodległościowej – Grupy Wojskowej w Krakowie. Następnie przechodzi do udziału Czechosłowaków (w ramach Legionu Czeskiego i Słowackiego) w kampanii wrześniowej. Autor nie pominął też działań współpracującej z Niemcami armii słowackiej. Dwa kolejne rozdziały poświęcone są wspólnym losom polskiej i czechosłowackiej armii we Francji i Wielkiej Brytanii. Autor wyraźnie zaznaczył, że rozkwit współpracy wojskowej szczególnie wyraźnie nabrał tempa właśnie na Wyspach Brytyjskich.

Wiele miejsca Friedl poświecił na opisanie charakteru tej współpracy, opisując wspólne szkolenia wojskowe, staże oficerskie i turnusy. Skupił się również na kontaktach między londyńskimi reprezentacjami politycznymi obu państw, m. in. przywołując rozmowy dotyczące przyszłych stosunków powojennych, w tym plany utworzenia konfederacji państw. Kolejne dwa krótkie rozdziały dotyczą stosunków na Bliskim Wschodzie i w Związku Sowieckim. Szczególnie ciekawy jest ten pierwszy fragment, zwraca on bowiem uwagę bowiem na mało znany fakt udziału w obronie Tobruku batalionu czechosłowackiego przyporządkowanego do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Kontakty czechosłowacko-polskie uległy znaczącemu pogorszeniu po śmierci generała Sikorskiego oraz po ujawnieniu zbrodni katyńskiej, o czym Friedl pisze w rozdziale ostatnim. Poza tym „solą w oku” we wspólnych relacjach był konflikt o wziętych do niewoli żołnierzy Wehrmachtu pochodzących z Zaolzia (Cieszyniacy), trwający w latach 1944-1945.

Merytoryczny poziom pracy, jej obiektywizm oraz przystępny język powodują, że „Na jednym froncie” zasługuje na wysoką ocenę. Zwraca również uwagę jej staranne wydanie (dobre tłumaczenie, twarda oprawa, szyte kartki, zdjęcia), a także brak jakichkolwiek potknięć językowych.

Reasumując, dzieło Jiří Friedla można polecić zarówno historykom – w szczególności badaczom stosunków polsko-czechosłowackich – ale także wszystkim, którzy chcieliby zrozumieć niełatwe dwustronne relacje między sąsiadami. Moja ocena książki jest wysoka, również dlatego, że w swojej dziedzinie nie ma ona konkurencji, znakomicie wypełniając luki w historiografii dotyczącej wspólnych stosunków wojskowych w latach 1939-1945.

Redakcja: Michał Przeperski