Jan Ciechanowski, „Przegrani zwycięzcy. Wspomnienia ambasadora Polski w Stanach Zjednoczonych w czasie II wojny światowej” – recenzja i ocena
Jan Ciechanowski (1877-1973) był niezwykle zdolnym dyplomatą, łączącym w swej pracy wrażliwość i zaangażowanie. Jego misja dyplomatyczna przypadła na trudny czas II wojny światowej. Objął on bowiem funkcję ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej przy USA kilka miesięcy przed przystąpieniem Amerykanów do wojny. Pełnił ją aż do zakończenia wojny. Misje swoją zakończył wraz z wycofaniem uznania przez USA dla polskich władz na obczyźnie. Jego wspomnienia stanowią więc cenne świadectwo czasu.
Ciechanowski swoje wspomnienia wydał po raz pierwszy dwa lata po wojnie. Aby rozszerzyć zakres odbiorców i zwrócić uwagę świata na sprawę polską, zdecydował się opublikować swoje zapiski w języku angielskim. Już od momentu wydania książka stanowiła niezwykle cenne źródło do badań nad sprawą polską w czasie wojny. Podczas przygotowywania wspomnień posiłkował się notatkami własnymi oraz dostępnymi wówczas dokumentami polskimi i obcymi. Przeprowadzał także rozmowy ze świadkami opisywanych na łamach książki wydarzeń. Nie dziwi więc, że wersja anglojęzyczna była wielokrotnie cytowana przez badaczy rodzimych i zagranicznych.
Przegrani zwycięzcy. Wspomnienia ambasadora Polski w Stanach Zjednoczonych w czasie II wojny światowej to praca niezwykle cenna także dla współczesnego czytelnika. Zawiera aktualne przesłania i wskazania także dla tych, którzy dziś uprawiają politykę. Ciechanowski wierzył w utworzenie silnego i sprawnie działającego sojuszu międzynarodowego jako gwaranta bezpieczeństwa na świecie.
Walory Przegranych zwycięzców nie ograniczają się do opisu doświadczeń Ciechanowskiego. Autor stara się być nie tylko przewodnikiem i komentatorem, ale i rzecznikiem polskiej racji stanu.
Na samym początku lektury autor zapoznaje czytelnika ze słowami kanclerza Otto von Bismarcka „Nigdy nie będziesz na tyle bogaty, by kupić swoich wrogów za pomocą ustępstw”. Słowa te Ciechanowski kieruje do świata zachodniego, ale i do Polaków. Podkreśla niejako w ten sposób, że Polacy stanęli na wysokości zadania sprzeciwiając się żądaniom niemieckim w 1939 roku. Alianci natomiast popełniają wielki błąd, oddając część Europy, a wraz z nią Polskę pod panowanie sowieckie.
Sojusznicy Polski zignorowali również informacje przywiezione przez Jana Karskiego, który relacjonował grozę niemieckiej okupacji, zagładę Żydów. I tutaj amerykański prezydent Franklin Delano Roosevelt pozostał głuchy na apele, kierując się głosem swoich doradców, zamiast wsłuchać się w głos milionów ludzi.
Ciechanowski kreśli w ten sposób rzeczywiste ramy realpolitik w praktyce. Ustępstwa państw zachodnich nie doprowadziły do trwałego pokoju. Świat pogrążył się na dziesięciolecia w rywalizacji zimnowojennej, która w kilku momentach mogła przerodzić się w wojnę nuklearną.
Wspomnienia ambasadora dobrze oddają meandry polityki Stanów Zjednoczonych względem Sowietów i pozwalają je lepiej zrozumieć. Z pewnością będą cennym źródłem informacji na temat funkcjonowania amerykańskiego systemu politycznego. Co jest istotne, ponieważ mimo upływu 70 lat mechanizmy prowadzenia wielkiej polityki i dyplomacji przez USA nie uległy diametralnym przeobrażeniom.
Wydawnictwo Literackie wykonało niezwykle solidną pracę edytorską i redakcyjną. Przekład z języka angielskiego dokonany przez Wojciecha Tyszkę nie pozbawił tekstu lekkości, która cechowała tekst oryginalny. Duży walor pracy stanowi fakt wzbogacenia jej licznymi fotografiami. Moim zdaniem trzeba również pozytywnie ocenić przygotowanie indeksu nazwisk wraz z krótkimi informacjami na temat danej osoby. Taki zabieg pozwolił odciążyć tekst główny od licznych przypisów osobowych.
Wspomnienia Ciechanowskiego są dobrze znane badaczom II wojny światowej. Za sprawą nowego wydania mają szansę trafić do szerokiego grona pasjonatów historii. Gorąco zachęcam do lektury!
