Jak zachęcić uczniów szkoły średniej do poznawania historii?
Magdalena Mikrut-Majeranek: Jak zachęcić uczniów szkół średnich do poznawania historii?
Przemysław Ruchlewski: W naszej edukacji nadal przeważa model konserwatywny. Nauczyciel przekazuje uczniom informacje zgodne z podstawą programową, które oni mają przyswoić, a następnie rozliczyć się ze zdobytej wiedzy. My zachęcamy przede wszystkim do kształtowania umiejętności samodzielnej interpretacji faktów, szukania ciągów przyczynowo-skutkowych, dzięki którym uczniowie samodzielnie są w stanie odpowiedzieć na pytania dotyczące przeszłości. Historia nie tylko jest „nauczycielką życia”, ale dzięki niej dowiadujemy się, kim jesteśmy.
Dr Przemysław Ruchlewski i dr Jakub Kufel, autorzy podręcznika „Ślady czasu” (wyd. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe) Jakub Kufel: Realizując projekty naukowe i dydaktyczne w Europejskim Centrum Solidarności często jesteśmy zaskoczeni ciekawością uczniów. Odwiedzając Wystawę Stałą zadają nam mnóstwo pytań np. dlaczego ludzie musieli strajkować w okresie PRL-u? Czemu mimo wspólnych doświadczeń ludzie „Solidarności” są dziś ze sobą w konflikcie? Czy w dzisiejszych czasach Okrągły Stół nie byłby dobrą metodą na rozstrzygnięcie sporów między politykami? Najłatwiej byłoby po prostu odpowiedzieć na ich pytania. Nauczyciele i dydaktycy powinni jednak skłaniać uczniów do samodzielnego poszukiwania na nie odpowiedzi. To wzmacnia ich ciekawość świata.
M.M.M.: Czy podręcznik jest wystarczającym narzędziem opowiadania o przeszłości?
P.R.: Obecnie podręcznik pełni zupełnie inną rolę niż w przeszłości. Nie tylko przekazuje nam najważniejsze informacje zgodne z podstawą programową, ale także zawiera więcej czytelnych map, ciekawych materiałów źródłowych, frapujących pytań, oraz przykuwających „oko” grafik, które umożliwiają uczniowi samodzielną interpretację wydarzeń historycznych. Obok wersji drukowanej nauczyciele mają też do dyspozycji multipodręczniki, opracowania programów kształcenia i całą obudowę dydaktyczną. Podręcznik powinien być kompleksowym narzędziem do pracy zarówno z uczniami słabszymi, jak i tymi, którzy chcą pogłębić zdobytą przez siebie wiedzę.
J.K.: Podręcznik to obecnie podstawowe i najważniejsze narzędzie pracy dla nauczyciela. Wraz z uczniami może wybrać z niego to, co jest mu użyteczne w trakcie jego pracy dydaktycznej. Dobrze opracowany podręcznik z bogatą szatą graficzną stanowi inspirację do dalszych poszukiwań. Co z tego, że zapoznam się z infografiką dotyczącą średniowiecznego zamku jeśli nie zobaczę go na oczy? Uczniowie Akademii Montessori, z którą współpracuję, odwiedzają muzea, skanseny, samodzielnie poszukują nowych informacji dzięki kontaktowi z „żywą historią”. Dzięki temu są potrafią samodzielnie tworzyć niesamowite prezentacje np. na temat tego, jak żyli ludzie w okresie średniowiecza. Chęć poznania świata jest dla nich naturalna.
Okładka podręcznika „Ślady czasu” autorstwa Jakuba Kufla i Przemysława Ruchlewskiego M.M.M.: Jesteście Panowie autorami podręcznika szkolnego do historii. Czym powinien się charakteryzować dobry podręcznik?
P.R.: Wybór odpowiedniego podręcznika przez nauczycieli to duża odpowiedzialność. Powinien on spełniać ich oczekiwania i ułatwić im cały proces dydaktyczny. Aby dostosować treści do oczekiwań nauczycieli Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe zrealizowało projekt fokusów – spotkań z nauczycielami, podczas których mogli podzielić się z nami spostrzeżeniami na temat tego, jak powinien wyglądać ich wymarzony podręcznik. Z badań wynika, że oczekują oni kompleksowego narzędzia zawierającego czytelne mapy, wybór źródeł wraz z opracowaniem dydaktycznym, atrakcyjne grafiki i infografiki i co najważniejsze – jeden podręcznik dla podstawy i rozszerzenia, który z jednej strony spełniałby oczekiwania zdolnych uczniów, którzy dążą do pogłębiania swojej wiedzy, ale także tych, którzy z historią nie radzą sobie najlepiej.
J.K.: Potrzeby nauczycieli były dla nas punktem wyjścia do napisania naszego podręcznika pt. „Ślady czasu”. Wymagał on ogromnego nakładu pracy całego zespołu. Należy pamiętać o tym, że podręcznik piszą nie tylko autorzy, ale czuwają nad nim wybitni specjaliści – profesorowie opiniujący treści, dydaktycy, konsultanci, redaktorzy językowi i merytoryczni. Praca z profesjonalistami zrobiła na nas ogromne wrażenie.
P.R.: Nauczyciele nie kupują „kota w worku”. Po lekturze podręcznika, który w całości dostępny jest na stronie internetowej GWO, mogą samodzielnie wyciągnąć wnioski, czy jest on dostosowany do ich oczekiwań. Nauczycielom oferujemy specjalnie dla nich przygotowaną wersję zawierającą całą obudowę dydaktyczną i scenariusze lekcji przygotowywane przez doświadczonych dydaktyków.
Polecamy e-book pod red. Magdaleny Mikrut-Majeranek „Poradnik młodego humanisty. Studia bez tajemnic”
M.M.M.: W historii nie brakuje tematów kontrowersyjnych. Czy jesteśmy w stanie wytłumaczyć uczniowi wszystkie niuanse i zawiłości dziejów Polski i świata?
J.K.: To fakt, kontrowersje budzą zawsze największą ciekawość. Najczęściej są one także podsycana przez media, czy polityków, którzy czasem manipulują reinterpretując fakty z przeszłości. To na historykach spoczywa odpowiedzialność, aby rzetelnie przekazywać wiedzę. Taka myśl przyświecała nam, gdy przygotowywaliśmy Wystawę Stałą w ECS. Jak opowiedzieć zwykłym ludziom o historii ruchu społecznego, który dokonał przełomowej zmiany, a jednocześnie nie unikać tematów kontrowersyjnych? Chcieliśmy upamiętnić bohaterów „Solidarności” w oparciu o naszą interpretację historii, niezależnie bieżącej polityki. I to się udało! Wyrazem sukcesu ECSu jest ogromne poparcie, jakie udzielili nam ludzie wpłacając dobrowolnie składki na naszą działalność. Właściwe miejsce na Wystawie znaleźli Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Tadeusz Mazowiecki i Krzysztof Wyszkowski. Mam wrażenie, że dla naszych odbiorców kluczową rolę odgrywa wiarygodność. Nie chcemy być przecież oszukiwani i manipulowani. Tego nas uczy historia.
P.R.: Do podręcznika podchodziliśmy także w ten sam sposób. Nasza narracja opiera się na aktualnych badaniach i jest konsultowana ze specjalistami. Nie chcemy jednak udzielać prostych odpowiedzi na trudne pytania. Uczniowie mają sami wyciągać wnioski na podstawie faktów. Nasz podręcznik „Ślady czasu” jest dla nich przewodnikiem, ale to oni są historycznymi turystami. Kwestie uznane przez współczesnych za kontrowersyjne będziemy podejmować w przyszłości konstruując podręcznik dotyczący najnowszej historii Polski i świata. Będziemy oczywiście hołdować zasadzie rzetelności i aktualności badań naukowych.
M.M.M.: Jak urozmaicić narrację podręcznikową, by zachęcić uczniów do zgłębiania tajemnic historii?
P.R.: Uczniowie zdobywają wiedzę nie tylko dzięki lekturze tekstu podręcznika. Przede wszystkim interesuje ich strona wizualna – atrakcyjne infografiki stanowią zachętę do pogłębiania wiedzy. Co z tego, że napiszemy o uzbrojeniu armii Aleksandra Wielkiego, jeśli nie będziemy go widzieć. Mozaika przedstawiająca bitwę Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III wraz opisami zrobi na uczniach na pewno wiele większe wrażenie. Podręcznik ma przyciągać wzrok, a jednocześnie skłaniać do pogłębienia wiedzy. Tekst powinien być jasny i czytelny, choć nie pozbawiony nowo brzmiących słów, które należy uczniowi wytłumaczyć. Formą rekapitulacji są podsumowania – z praktyki wiem, że uczniowie z nich korzystają – zwłaszcza przed sprawdzianem.
J.K.: Przede wszystkim musimy odwołać się do ich stanu wiedzy, informacji, które trafiają do nich na co dzień. Pismo ideograficzne (obrazkowe) stosowane przez starożytne cywilizacje przypomina współczesne emotikony. Przez pryzmat filmów tj. „300” intepretują historię starożytnych Greków. Staramy się odwołać do tych kodów kulturowych, a jednocześnie obalić mity, które upowszechniły się w społeczeństwie. Czujemy odpowiedzialność za kolejne pokolenia…
Zdajemy sobie sprawę, że dzisiejszy uczeń znacząco różni się od tego sprzed pięciu czy dziesięciu lat. Dlatego nasz podręcznik uzupełniony jest nowoczesnymi propozycjami, które będą dla ucznia ciekawe i atrakcyjne w formie. Mam tu na myśli głównie zasoby i programy dostępne online, czyli w miejscu, w którym młodzież czuje się najlepiej. Na stronach wydawnictwa uczniowie i nauczyciele odnajdą m. in. wszystkie najważniejsze mapy, filmy i animacje przedstawiające ważne wydarzenia historyczne, oś czasu, a także infografiki z podręczników uzupełnione o dodatkowe treści i funkcje. Poza tym (chociaż sam papierowy podręcznik jest dostosowany do przyzwyczajeń uczniów oswojonych z kulturą obrazkową), redakcja opracowuje multipodręcznik, czyli cyfrową wersję podręcznika do korzystania na komputerze czy tablecie.
Dr Jakub Kufel – historyk, politolog, kierownik projektów naukowych i wydawniczych w Europejskim Centrum Solidarności, wykładowca akademicki i nauczyciel, Dziekan w Gdańskiej Szkole Wyższej, autor wielu publikacji w tym „Między konfliktem i współdziałaniem” (Toruń 2017).
-- Dr Przemysław Ruchlewski - historyk, kierownik Działu Badań Historycznych w Europejskim Centrum Solidarności, wykładowca akademicki i nauczyciel, autor książki „Działania władz państwowych wobec Kościoła katolickiego w Toruniu oraz wybranych parafii diecezji chełmińskiej w latach 1956-1990” (Toruń 2017).--
