Jak przeciwdziałać kłamstwu katyńskiemu?
Maciej Zaremba: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia działa na rzecz dialogu i porozumienia w stosunkach polsko-rosyjskich. Czy przypominanie i lepsze zrozumienie zbrodni katyńskiej może prowadzić do porozumienia? Czy wręcz przeciwnie, może negatywnie wpłynąć na wzajemne polsko rosyjskie stosunki?
Maciej Wyrwa: Od samego początku swojej działalności Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia stoi na stanowisku, że warunkiem efektywnego dialogu, porozumienia oraz dobrej współpracy między Polską i Rosją są prawda historyczna i rzetelna wiedza o wspólnej przeszłości, kulturze i dziedzictwie obu narodów. Prawda o zbrodni katyńskiej jest swoistym papierkiem lakmusowym tych relacji.
Pismo Ławrentina Berii do Józefa Stalina z 5 marca 1940 r. z propozycją wymordowania polskich oficerów przebywających w niewoli radzieckiej. Pomimo oficjalnego przyznania się do winy i potępienia zbrodni katyńskiej ze strony prezydentów ZSRS i Federacji Rosyjskiej, a także rosyjskiej Dumy Państwowej wciąż nie znamy wszystkich ofiar zbrodni i miejsc ich pochówku. Nie znamy też nazwisk wszystkich bezpośrednich sprawców tej zbrodni ludobójstwa. Pomimo licznych deklaracji prawda o zbrodni nadal zamknięta jest we wciąż niedostępnych dla badaczy zespołach archiwalnych. Rodziny ofiar nie doczekały się nawet symbolicznego zadośćuczynienia.
Jaka jest rola Centrum w działaniach mających na celu upowszechnianie prawdy o Katyniu?
Rolą i jednym z zadań Centrum jest właśnie przypominanie o zbrodni i upominanie się o prawdę o niej. Od lat realizujemy projekt badawczy „Losy Polaków pod władzą sowiecką po 17 września 1939 r.”, który zakłada zebranie możliwie pełnych informacji dotyczących co najmniej 3870 osób zaginionych na północno-wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej pomiędzy 17 września 1939 a czerwcem 1940 roku, wobec których zachodzi przypuszczenie, że mogły być ofiarami Zbrodni Katyńskiej. Dotychczasowym efektem projektu jest publikacja mojego autorstwa pt. Nieodnalezione ofiary Katynia? Lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940.
Wydaliśmy również pracę wybitnego badacza represji sowieckich dr. Nikity Pietrowa Poczet katów katyńskich stanowiącą swoisty portret zbiorowy oprawców. Udało nam się wydać tę książkę także w Rosji gdzie była szeroko komentowana.
Organizujemy także debaty, konferencje naukowe poświęcone zbrodni katyńskiej. Ta najbliższa, organizowana 11 kwietnia na Zamku Królewskim, związana jest z 75. rocznicą ujawnienia przez Niemcy mogił polskich oficerów w Lesie katyńskim.
Czy myśli Pan, że Polacy są w stanie wybaczyć zbrodnie katyńską?
Byliśmy w sprawie katyńskiej świadkami już kilku „pojednań” inicjowanych odgórnie, które kończyły się na deklaracjach, dlatego myślę, że z pytaniem o możliwość wybaczenia w pierwszej kolejności należy się zwrócić do rodzin i bliskich ofiar zbrodni katyńskiej.
A co „zwykły Rosjanin” wie o zbrodni katyńskiej? Czy kłamstwo katyńskie jest wciąż żywe w Rosji?
Bez wątpienia olbrzymi wpływ na stan wiedzy Rosjan o zbrodni katyńskiej odegrał klimat polityczny po katastrofie polskiego samolotu rządowego w Smoleńsku. Temat katyński obecny był wówczas we wszystkich mediach w Rosji. Kulminacją była dwukrotna emisja w rosyjskiej państwowej telewizji filmu „Katyń” Andrzeja Wajdy. Minęło jednak osiem lat. Rosjanie o zbrodni katyńskiej słyszeli, jednak pytaniem otwartym pozostaje kwestia co o zbrodni wiedzą.
Dół katyński i zwłoki pomordowanych W Centrum staramy się na bieżąco monitorować przekaz medialny dotyczący zbrodni katyńskiej w Rosji. Dostrzegamy coraz częstsze relatywizowanie zbrodni, czy też wręcz podważanie jej sowieckiego sprawstwa. W księgarniach dostępna jest, ukazująca się w dużych nakładach, pseudonaukowa literatura przypisująca rolę katyńskich katów Niemcom, a jej autorzy zapraszani są do państwowej telewizji w roli ekspertów od relacji rosyjsko-polskich. Pojawiają się problemy z organizacją w Rosji projekcji filmu „Katyń”. W zeszłym roku, przed planowanym przyjazdem polskiej delegacji na uroczystości do Katynia, na terenie Memoriału Katyńskiego umieszczono wystawę, na której znalazły się informacje niezwiązane ze zbrodnią katyńską, a odnoszące się do losów jeńców bolszewickich, którzy w 1920 roku trafili do polskiej niewoli.
Jak Centrum może to zmienić?
Zbliżająca się konferencja stanowić będzie m.in. okazję do zastanowienia się nad tym jak przeciwdziałać kłamstwu katyńskiemu. Chcemy o tym porozmawiać z badaczami jak i prawnikami zajmującymi się problematyką ochrony prawnej prawdy historycznej.
Więcej informacji o konferencji „Zbrodnia katyńska. 75 lat walki o prawdę” można przeczytać POD TYM LINKIEM!
Proszę w takim razie powiedzieć do kogo skierowana jest konferencja „Zbrodnia katyńska. 75 lat walki o prawdę”? Jakie tematy związane ze zbrodnią będą na niej poruszane?
Wierzymy, że poruszana problematyka sprawi, że na Zamku Królewskim w Warszawie pojawią się ludzie dla których dzieje zbrodni i kłamstwa katyńskiego są wciąż ważne i nie stanowią zamkniętego rozdziału. Oprócz wspomnianych już kwestii związanych z kłamstwem katyńskim, podczas konferencji chcemy porozmawiać m.in. o prowadzonych w Lesie katyńskim ekshumacjach i ich konsekwencjach. Jeden z paneli został poświęcony w całości tematyce postrzegania zbrodni katyńskiej w świecie i dostępnym tam źródłom badawczym.
Poprzez organizację konferencji pragniemy również stymulować zainteresowanie problematyką katyńską zagranicą, stąd obecność badaczy z Rosji, Niemiec, Wielkiej Brytanii czy Argentyny. Zależy nam by szeroko rozumiana problematyka katyńska zajmowała stałe i należne jej miejsce w dyskursie naukowym nie tylko w Polsce i Rosji ale i na świecie. Wierzymy również, że udział gości z zagranicy pokaże tę problematykę z innej perspektywy badawczej i kulturowej.
Warto podkreślić, że konferencja organizowana jest wspólnie z Muzeum Katyńskim, a poprzez miejsce jak i charakter konferencji pragniemy nawiązać do sesji katyńskich organizowanych przez śp. Bożenę Mamontowicz-Łojek jedną z 96 ofiar katastrofy smoleńskiej.
13 kwietnia, w Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej odbędzie się w Muzeum Katyńskim debata Pamięć o Zbrodni Katyńskiej w Polsce wokół raportu Narodowego Centrum Kultury na ten temat. Co znajduje się w raporcie?
Jak wynika z dostępnego na stronie NCK Raportu (http://www.nck.pl/badania/projekty-badawcze/raport-pamiec-o-zbrodni-katynskiej-w-polsce), zdecydowana większość Polaków (90%) wie o zbrodni katyńskiej. Martwi, w porównaniu z analogicznymi badaniami z lat ubiegłych, rosnąca liczba osób deklarujących, że nic o zbrodni nie wie i to wśród młodych osób. Nadal 3% badanych przypisuje odpowiedzialność za zbrodnie katyńską Niemcom. Maleje odsetek osób uważających, że zbrodnia katyńska i utrzymywane przez lata kłamstwo katyńskie miały istotny wpływ na powojenne losy Polski.
W trakcie wspomnianej debaty spróbujemy wraz z zaproszonymi przedstawicielami Ministerstwa Edukacji Narodowej, Instytutu Pamięci Narodowej, Narodowego Centrum Kultury oraz Muzeum Wojska Polskiego zinterpretować te wyniki i zastanowić się co można i należy zrobić by pamięć o zbrodni katyńskiej na stałe zagościła w pamięci zbiorowej w Polsce i na świecie. Prezentację raportu poprzedzi projekcja filmu „Sztafeta”.
W zeszłym roku rozmawialiśmy o wielu ciekawych projektach Centrum. Na pewno obecnie również odbywa się wiele innych inicjatyw, o których warto wspomnieć. Jakimi innymi projektami CPRDiP realizowanymi w najbliższym czasie warto się zainteresować?
Zachęcam młodych naukowców oraz osoby zaangażowane w sprawy publiczne z Polski, Niemiec, Rosji, Ukrainy oraz innych państw Europy Środkowej i Wschodniej do udziału w Międzynarodowej Szkole Letniej. Historia, prawo i pamięć: jak wczoraj kształtuje dziś. W tym roku swój udział w roli wykładowców potwierdzili m.in. prof. Klaus Bachmann (SWPS), prof. Heorhij Kasjanow (Ukraińska Akademia Nauk), prof. Władysław Czapliński (Polska Akademia Nauk).
Z pewnością wydarzeniem o dużej randze naukowej będzie odbywająca się w dniach 27–28 września w Warszawie konferencja Historia, ale jaka?. Naród, imperium, kolonializm, okupacja czy ludobójstwo – to tylko niektóre z pojęć używanych przez historyków, które bywają odmiennie rozumiane i w konsekwencji mogą prowadzić nie tylko do sporów między naukowcami, ale i konfliktów całych narodów. Konferencja będzie miała na celu krytyczną dyskusję o paradygmatach i metodologiach badawczych oraz terminach, stosowanych do opisywania historii Europy, szczególnie jej wschodniej części. Do udziału w konferencji zaprosiliśmy wybitnych znawców problematyki, m.in. z Polski, Rosji, Ukrainy, Niemiec, Wielkiej Brytanii.
Działalność Centrum to nie tylko problematyka historyczna. Wspólnie z Big Book Cafe zainicjowaliśmy Otwarty Klub Literacki ROSczytani. Podczas spotkań z wybitnymi pisarzami z Rosji chcemy zastanowić się nad tym co o współczesnej Rosji mówi nam jej literatura, ale przede wszystkim co nam może powiedzieć o nas samych. Gościliśmy już „carycę rosyjskiego kryminału” Aleksandrę Marininę, a 24 maja gościem będzie autor m.in. wielokrotnie nagradzanej powieści Laur – Jewgienij Wodołazkin.
Nie zapominamy także o kibicach i miłośnikach piłki nożnej. W związku ze zbliżającymi się mistrzostwami świata w Rosji planujemy wydanie i bezpłatne udostępnienie słowniczka piłkarskiego rosyjsko-polskiego i polsko-rosyjskiego, który pomoże w kontaktach z kibicami na stadionach jak i poza nimi.
Zachęcam czytelników Histmaga do śledzenia naszej strony internetowej (www.cprdip.pl) jak i naszych profili w mediach społecznościowych!
