Izabela Plesiewicz-Świerczyńska – „Od konfliktu do konfliktu. Relacje japońsko-amerykańskie w latach 1853–1941” – recenzja i ocena
Izabela Plesiewicz-Świerczyńska – „Od konfliktu do konfliktu. Relacje japońsko-amerykańskie w latach 1853–1941” – recenzja i ocena
Zarzewiem konfliktów międzynarodowych są zazwyczaj małe epizody. Te wydawałoby się nic nieznaczące incydenty mogą stanowić przyczynę pogłębiającej się niechęci i nieufności wobec swojego niedawnego sprzymierzeńca. Każde kolejne drażliwe wydarzenie wyznacza próbę wytrzymałości i cierpliwości. Kiedyś jednak ta cienka linia pęka i rodzi się konflikt, w który angażują się nie tylko zainteresowane strony, ale i inne państwa. Historię relacji między Japonią i Stanami Zjednoczonymi na przełomie XIX i XX wieku można właśnie zdefiniować jako zbiór epizodów, których konsekwencją była wielka wojna na Pacyfiku.
Na temat stosunków japońsko-amerykańskich powstało wiele prac, ale ich tematyka skupia się głównie wokół wydarzeń po ataku na Pearl Harbor. Książka Izabeli Plesiewicz-Świerczyńskiej – „Od konfliktu do konfliktu. Relacje japońsko-amerykańskie w latach 1853–1941” stanowi pewne novum na rynku wydawniczym. Autorka podjęła się niezwykle trudnego i złożonego zagadnienia, jakimi były kontakty dwóch równie ambitnych mocarstw w okresie przed wybuchem wojny na Pacyfiku. Książka jest złożona z pięciu rozdziałów oraz aneksu, przy czym każdy rozdział opatrzony został wprowadzeniem do tematu oraz podsumowaniem wszystkich zagadnień zawartych w danej części. Z kolei aneks składa się z 33 załączników, które głównie są fotografiami dokumentów. Każde zawarte w aneksie źródło stanowi materialny dowód na złożoność relacji Japonii i Stanów Zjednoczonych. Owe dokumenty są kluczowym elementem publikacji. Rzetelne i kompleksowe badania nad ich treścią pozwoliły autorce nakreślić dotąd mało znany obraz stosunków japońsko-amerykańskich od połowy XIX wieku do 7 grudnia 1941 roku.
W pierwszym, najbardziej obszernym rozdziale autorka przedstawiła Japonię oraz Stany Zjednoczone poprzez pryzmat charakteryzujących oba państwa doktryn politycznych, czyli izolacjonizmu, ekspansjonizmu, imperializmu oraz nacjonalizmu. Co ciekawe, te dwa zupełnie różne kulturowo, gospodarczo i politycznie kraje przebyły podobną drogę, aby osiągnąć potęgę i zająć znaczące miejsce w skali światowej. Zarówno Amerykanie, jak i Japończycy reprezentowali zupełnie odmienne poglądy na temat obowiązujących doktryn. Ten fakt nie wzbudza zdziwienia, gdyż tradycja, światopogląd oraz obowiązujące w danym państwie wartości determinowały przyjęte wówczas postawy. Autorka szczegółowo zarysowuje proces zaistniałych przemian oraz genezę relacji między Japonią a Stanami Zjednoczonymi. Kolejne rozdziały ukazują zastosowanie każdej z doktryn w praktyce. Ich skutki świadczą o przewrotności polityki obu tych państw.
O wyjątkowości tej książki świadczy obszerna i zróżnicowana bibliografia oraz godny wyróżnienia warsztat naukowy autorki, która z wykształcenia jest japonistką oraz doktorem nauk społecznych z zakresu nauk o polityce. Bibliografia zawiera oprócz polsko- i anglojęzycznych publikacji, również źródła i opracowania w języku japońskim. Ponadto książka została opatrzona w 970 przypisów oraz japońsko-polski słowniczek, który zamieszczono za aneksem. Z kolei na samym początku książki znajduje się „Nota redakcyjna”, która przybliża czytelnikowi transkrypcję wyrazów z języka japońskiego, chińskiego, koreańskiego oraz rosyjskiego.
W tej książce, a zarazem w tej relacji, nie odnajdziemy protagonistów. Tu nie ma bohaterów. Izabela Plesiewicz-Świerczyńska również nie wyróżnia żadnej ze stron konfliktu. Przedstawia wyłącznie suche fakty, które mogą służyć czytelnikowi jako pole do samodzielnej oceny. Wybór winnego lub poszkodowanego jest w tym przypadku zadaniem praktycznie niewykonalnym. Zarówno Amerykanie jak i Japończycy charakteryzowali się nieposkromionymi ambicjami i przekonaniem o swojej wyższości względem innych narodów. Te dwa z pozoru zupełnie różne, ale pod pewnymi względami zbyt podobne do siebie narody, nie były w stanie nawiązać ze sobą partnerskich i przyjaznych stosunków. Dostrzegali w przeciwnej stronie jedynie rywali, którzy mogli zaszkodzić imperialnym interesom przeciwnika. Te obawy nie były bezzasadne.
Czasami konflikt między dwoma państwami przyćmiewa tragedię ludności cywilnej krajów, które pod przymusem zostały zaangażowane w spór. Izabela Plesiewicz-Świerczyńska w swojej książce nie pominęła tego, jakże ważnego wątku. Wspomina m.in. o obywatelach Korei, Chińczykach z marionetkowego państwa Mandżukuo i mieszkańcach Hawajów. Każda z tych społeczności stała się ofiarą imperialistycznych dążeń i nacjonalistycznych przekonań, jakimi w tamtym okresie charakteryzowali się Japończycy, ale i w pewnym stopniu Amerykanie. Stany Zjednoczone sprzeniewierzyły swoje górnolotne ideały o wolności i niezależności na rzecz ograniczeń wobec wszystkich, którzy nie spełniali „amerykańskich” kryteriów rasowych. W tej poszkodowanej grupie znaleźli się również Japończycy, którzy nie potrafili znieść hańbiącego statusu, ale i wyniosłej postawy Amerykanów. To była kropla, która przelała czarę goryczy.
Pierwszym mankamentem książki jest aneks, który został prawdopodobnie niefortunnie zduplikowany w druku. Moją uwagę zwróciły również dwa „wstępy” do publikacji. Tym razem nie jest to kopia, ale sam tytuł może zmylić czytelnika. Pierwszy „wstęp” jest przedmową dr Marii Barthakanovej, więc być może powinien nosić właśnie taki tytuł? Drugi „wstęp” jest typowym wprowadzeniem do problematyki badawczej przedstawionym przez autorkę. Ponadto w publikacji pojawiło się kilka literówek i językowych mankamentów, ale nie są to błędy, które zaważyłyby na wartości pracy.
W ogólnym rozrachunku jest to książka godna polecenia, zwłaszcza osobom, które interesują się tematyką Dalekiego Wschodu, Stanów Zjednoczonych lub szeroko pojętą geopolityką. Książka Izabeli Plesiewicz-Świerczyńskiej – „Od konfliktu do konfliktu. Relacje japońsko-amerykańskie w latach 1853–1941” stanowi ciekawą syntezę niełatwej i złożonej historii między tymi dwoma państwami.
