II dzień Targów – nie tylko książki

Organizatorzy targów przygotowali również projekcje filmów dokumentalnych i fabularnych związanych z historią. O godzinie dwunastej odbyła się projekcja filmu Dionizego Garbacza Wołyniak, legenda prawdziwa. Obraz zrealizowano w oparciu o materiały zgromadzone przez autora na potrzeby książki o tym samym tytule, wydanej po raz pierwszy dwanaście lat temu. Opowiedziana została w niej historia członka polskiego podziemia niepodległościowego, działającego na Zasaniu Józefa Zgierskiego, ps. Wołyniak – postaci tragicznej i niejednoznacznej. Dzieje młodego człowieka wciągniętego w wir dramatycznych wydarzeń odkrywamy głównie dzięki wspomnieniom osób, które znały go osobiście, m.in. przyjaciół z oddziału oraz narzeczonej. Film składa się głównie z takich wywiadów, uzupełnionych o komentarze doktora Krzysztofa Kaczmarskiego z Instytutu Pamięci Narodowej.

Bohatera filmu poznajemy w pierwszych dniach wojny, kiedy bez wiedzy rodziców zaciągnął się jako nastolatek do armii. Przez pryzmat opowieści naocznych świadków obserwujemy jego zmagania z niemieckim okupantem oraz komunistycznym systemem represji bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. W końcu następuje tragiczny koniec. W grudniu 1946 r., nie dostrzegając szans na odniesienie zwycięstwa, kierując się troską o członków swojego oddziału i nie widząc dla siebie miejsca w nowej rzeczywistości, Zgierski popełnił samobójstwo.

Film utrzymany jest w dość ponurej atmosferze, adekwatnej do pokazywanej rzeczywistości, w której za sprawą dwóch potwornych totalitaryzmów nastąpił rozkład wszelkich wartości moralnych. Autorzy poruszają trudne i kontrowersyjne kwestie, jak na przykład akcje odwetowe podejmowane przez polskich partyzantów na ludności ukraińskiej. Film nie zawiera ani otwartej krytyki, ani prób bezwzględnego gloryfikowania postaci głównego bohatera. Widz otrzymuje jedynie rzetelne informacje o wydarzeniach, w których brał udział bohater filmu, dzięki czemu można wyrobić sobie własne zdanie. Trzeba przyznać, iż jest to podejście dość rzadko spotykane w tego typu produkcjach.

Po nagrodzonej gromkimi brawami projekcji, publiczność zaproszono na spotkanie z reżyserem. Atmosfera tej części programu była już o wiele bardziej kameralna. Pan Dionizy Garbacz opowiadał o swoich badaniach nad losami polskich partyzantów oraz rozmowach z żyjącymi świadkami. Miałem również okazję odbyć z nim krótką, choć niezwykle interesującą rozmowę na temat interpretacji tamtych tragicznych wydarzeń. Wywiad utrwalił w formie wideo pan Tadeusz Pilas z serwisu ksiazki.tv i wkrótce opublikujemy go w naszym serwisie.

Najciekawszą z dzisiejszych prezentacji książek była promocja książki Legenda Legionów, połączona z konferencją pt. Legiony – kochane, podejrzane, niechciane?. Wzięli w niej udział twórcy tego albumu: prof. Krzysztof Filipow (historyk, kolekcjoner militariów, dyrektor Muzeum Wojska w Białymstoku), prof. Tomasz Nałęcz (historyk z Uniwersytetu Warszawskiego, zajmujący się okresem II RP), prof. Michał Klimecki (historyk dziejów powszechnych XX wieku i najnowszej historii wojskowej, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr Mirella Kurkowska, dr Jarosław Kurkowski (Polska Akademia Nauk) oraz Witold Sienkiewicz, redaktor zbioru.

Autorzy szkiców historycznych: (od lewej) dr Mirella Kurkowska, prof. Michał Klimecki, dr Jarosław Kurkowski, prof. Tomasz Nałęcz.

Uczestnicy panelu podjęli dyskusje nad kilkoma zagadnieniami: miejscem Legionów w polskiej historii, legendą Legionów, zmysłem politycznym Józefa Piłsudskiego, możliwościami prowadzenia polityki proaustriackiej do końca wojny, związkiem pomiędzy ideologią wcześniejszych powstań a ideologią Legionów, „elitarnością” grona legionowego, życiem osobistym Piłsudskiego.

Książka Legenda Legionów wydana została nakładem wydawnictwa Demart. Zawiera ok. 50 map, 1000 ilustracji pochodzących z różnorakich zbiorów oraz szkice historyczne przygotowane przez historyków zajmujących się tematyką legionową. Pomysłodawca i redaktor serii Witold Sienkiewicz zapytany przez nas opowiadał, że książka powstała przez ok. 8 miesięcy. Według niego najważniejszymi zaletami tej pozycji są różnorodne i często trudno dostępne ilustracje oraz stojące na wysokim poziomie teksty. Jak podkreśla redaktor Sienkiewicz, poruszona została nie tylko tematykę militarna, ale także zagadnienia życia codziennego, sztuki i literatury. Są pomysły na kolejne tego typu pozycje, ale to na razie zarodki – podsumował redaktor Demartu.

Zredagował: Roman Sidorski, Tomasz Leszkowicz