I etap Turnieju Historycznego – czas poznać odpowiedzi!

Za każde pytanie można było uzyskać maksymalnie 2 punkty. Za odpowiedź częściowo poprawną przyznawaliśmy od 0,25 do 1,75 punktu.

16 października

• 1. W późnym średniowieczu w Polsce upowszechniły się zwierciadła szklane. Tego typu zwierciadło zostało przedstawione na płycie nagrobkowej znanego humanisty pochowanego w kościele oo. Dominikanów w Krakowie (jako element wystroju gabinetu uczonego). O czyim nagrobku mowa?
• Prawidłowa odpowiedź: Filip Kallimach (Philippus Callimachus, Filippo Buonaccorsi)
• Komentarz: Informację zaczerpnąłem z książki „Dzieje zwierciadła” Mieczysława Wallisa (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1973, s. 33). Jak trafnie zauważyła większość uczestników Turnieju, książka ta nie była jednak w żadnych razie konieczna, by odpowiedzieć na pytanie. Wystarczało wiedzieć, jakie ważne postacie zostały pochowane we wspomnianym kościele, bądź wziąć do ręki dowolny artykuł na temat Filipa Kallimacha. Większość osób otrzymała 2 punkty. 1,5 punkta przyznawaliśmy za podanie samego przydomka (Kallimach), bez imienia i nazwiska. Akceptowaliśmy wszystkie formy zapisu, zarówno oryginalne, łacińskie jak i spolszczone.
• 2. Włoski myśliciel epoki nowożytnej. Niesłusznie przypisywał sobie wynalezienie tzw. camera obscura (ciemnej izby) i zalecał jej używanie osobom pozbawionym talentu malarskiego, a mimo to pragnącym tworzyć obrazy. O kogo chodzi?
  
• Prawidłowa odpowiedź: Giambattista della Porta (Giovanni Battista della Porta).
• Komentarz: Pytanie było podchwytliwe i rzeczywiście wiele osób odpowiedziało: „Leonardo Da Vinci”. W istocie różni humaniści przypisywali sobie wynalezienie „ciemnej izby”. Kluczowe dla udzielenia prawidłowej odpowiedzi było skojarzenie wspomnianych wyżej rad malarskich, których udzielał Giambattista, a nie Leonardo. Pytanie do sprawdzenia w książce: Borisa von Brauchitsch – „Mała historia fotografii” (zobacz recenzję).
• 3. Podaj dzienną datę wymienioną w poniższej formule datacyjnej: Actum in Castro Posnaniensi Feria Sexta post Dominicam Jubilate Proxima Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Trigesimo Quinto.
• Prawidłowa odpowiedź: 4 maja 1635 roku.
• Komentarz: „Feria Sexta post (...) proxima” to nic innego, jak „pierwszy piątek po”, zaś „Dominica Jubilate” to trzecia niedziela po Wielkiej Nocy. Ponieważ w 1635 r. ("Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Trigesimo Quinto") Wielkanoc przypadała 8 kwietnia, dominica jubilate wypadała w tymże roku 29 kwietnia, a zatem pierwszy piątek po tejże niedzieli to 4 maja. Cytowaną w pytaniu formułę datacyjną łatwo rozwiązać za pomocą "Chronologii polskiej" pod redakcją Bronisława Włodarskiego.

17 października

• 4. Poniżej znajduje się fragment receptury, zamieszczonej w pewnym średniowiecznym kodeksie (we współczesnym tłumaczeniu na język polski). Kto jest autorem dzieła, z którego pochodzi cytat? "Bywa także złoto zwane hiszpańskim, które sporządza się z czerwonej miedzi zmieszanej z proszkiem bazyliszka, ludzką krwią i octem. Poganie bowiem, których biegłość w tej dziedzinie jest znana, hodują sobie bazyliszki w następujący sposób. Mają pod ziemią pomieszczenie, z dołu, z góry i z pozostałych stron wyłożone kamieniem, z dwoma okienkami..."
• Prawidłowa odpowiedź: Teofil Prezbiter, nazywany też Teofilem Mnichem.
• Komentarz: Cytowane dzieło zostało wydane w Polsce: „Diversarium Artium Schedula – średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych” (Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, Kraków 1998). Metody uzyskiwania złota opisano na stronach 92-93. O pracy Teofila Prezbitera pisałem też w artykule na Histmagu: Średniowiecze - Zrób to sam. By uzyskać 2 punkty należało podać imię autora i jeden z przydomków, lub informację, że był on mnichem benedyktyńskim. Za samo imię przyznawaliśmy 1,5 punkta.
• 5. Święty Bernard odradzał ją templariuszom. Z kolei angielski teolog Aleksander Neckam pisał, że jest to rozrywka nieuczciwa. Potępiały ją liczne synody, ale mimo to stanowiła codzienność życia kleru (i nie tylko) w średniowieczu. Jan Grot, biskup krakowski, w 1331 wyznaczył kary dla kleryków oddających się tej rozrywce dla pieniędzy. W świetle innych przepisów, obowiązujących w XV wieku w archidiecezji gnieźnieńskiej, za oddawanie się tej rozrywce klerykom groziła grzywna i więzienie. Zdaniem kronikarza rozrywkę tą uprawiał nawet jeden z polskich książąt XII wieku. O jakiej rozrywce mowa?
• Prawidłowa odpowiedź: gra w kości
• Komentarz: Było to jedno z bardziej podchwytliwych pytań. Większość warunków wskazuje na dwie gry: szachy i kości. Jednak wzmianka o księciu to rzecz jasna odniesienie do feralnej partii kości, która dla Kazimierza Sprawiedliwego miała się zakończyć uderzeniem w twarz... Również słowa Aleksandra Neckama odnosiły się tylko do kości. Wszystkie powyższe przepisy i wypowiedzi można znaleźć w artykule: Robert Bubczyk, Gry w szachy i kości jako rozrywki duchowieństwa w średniowiecznej Polsce, „Annales Univ. Mariae Curie-Skłodowska Sectio F.”, vol. LVIII, 2003.
• 6. Organizm państwowy istniejący we wczesnym średniowieczu we wschodniej Europie. Zamieszkiwał go jeden z ludów sarmackich. W państwie tym silne były wpływy pobliskiej Chazarii, ale także sąsiadów z południa. Zdaniem jednego z polskich bizantynistów do chrystianizacji elit tego państwa doszło za sprawą Abchazów. Upadło ono w latach 30. XIII wieku w efekcie najazdu mongolskiego. O jakie państwo chodzi?
• Prawidłowa odpowiedź: Alania
• Komentarz: Łatwo sprawdzić w artykule Gruzja-Osetia Południowa. O co ta wojna? opublikowanych w „Histmagu” w sierpniu. Z oczywistych względów nie zaliczaliśmy odpowiedzi świadczących o niezrozumieniu pytania. Tak więc „państwo Alanów” było punktowane, ale „Alanowie” już nie.

18 października

• 7. Wynalazek ten powstał za sprawą chrześniaka angielskiej królowej Elżbiety. Jeden egzemplarz zamontowano na królewskim zamku, po czym kolejne podobne urządzenie pojawia się dopiero w XVIII wieku. W 1775 roku zostało opatentowane w Anglii. Po raz pierwszy w Polsce zamontowano ten wynalazek w pałacu hrabiego Konstantego Zamoyskiego w ostatniej ćwierci XIX wieku, ale dopiero w wieku XX przyczynił się do znaczących postępów w dziedzinie higieny. O jakim wynalazku mowa?
• Prawidłowa odpowiedź: toaleta spłukiwana wodą, spłuczka.
• Komentarz: odpowiedź „ubikacja”, „toaleta” czy „sedes” nie była punktowana, ponieważ różnego rodzaju toalety istniały od wieków. Prawidłowa odpowiedź wymagała wspomnienia, że chodzi o toaletę spłukiwaną. Więcej na temat tego wynalazku można przeczytać w artykule Małgorzaty Szpakowskiej pt. „Spłuczka” w leksykonie „Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach” (WAB, Warszawa 2008).
• 8. Powszechnie przyjmuje się, że pewien istotny wynalazek militarny opracowywany w Wielkiej Brytanii w pierwszej połowie XX wieku wziął swoją dzisiejszą nazwę od ówcześnie wykorzystywanego kryptonimu. Początkowo projekt nazywano „transporterem wody”. Kryptonim zmieniono prawdopodobnie ze względu na niepoważnie brzmiący skrót. O jaki wynalazek chodzi i jaka jest jego obecna, angielska nazwa?
• Prawidłowa odpowiedź: Czołg, dzisiejsza angielska nazwa to tank.
• Komentarz: Pierwotnie kryptonim miał brzmieć „Water Carriers for Russia” i wywoływać salwy śmiechu. Wojskowi uznali, że produkcja tajnych machin bojowych pod nazwą „WC dla Rosji” nie przystoi Armii Jej Królewskiej Mości, dlatego pseudonim zmieniono na „zbiornik”, czyli tank. Informację można sprawdzić w różnych książkach, ja odnalazłem ją w najnowszej biografii Winstona Churchilla – „Warlord: Churchill at War: 1874-1945” autorstwa Carlo D'Este.
• 9. Od imienia jednego z polskich wysokich urzędników państwowych okresu dwudziestolecia międzywojennego ukuto popularną nazwę wychodka. O kogo chodzi i jaki urząd piastowała ta osoba?
• Prawidłowa odpowiedź: Felicjan Sławoj Składkowski, premier II RP
• Komentarz: informacja do sprawdzenia w wyżej już wspomnianym artykule Małgorzaty Szpakowskiej. 2 punkty przyznawaliśmy o ile podano urząd premiera, a nie tylko niższe urzędy, sprawowane wcześniej przez „twórcę” sławojek.

Odpowiedzi na kolejne pytania już jutro. Oczywiście czekamy na Wasze uwagi, zarówno pod adresem [email protected]">[email protected],">[email protected], jak również w komentarzach poniżej i na naszym forum.