Grzegorz Rąkowski – „Kresowe rezydencje, t. 3: Województwo białostockie (część wschodnia) i woj. poleskie” – recenzja i ocena
Grzegorz Rąkowski – „Kresowe rezydencje, t. 3: Województwo białostockie (część wschodnia) i woj. poleskie” – recenzja i ocena
Nowogródczyzna kojarzona jest przede wszystkim z Adamem Mickiewiczem, mieszkańcem tych terenów, który opisywał swoje rodzinne ziemie w licznych utworach. Powszechnie znany jest również Nieśwież, będący główną siedzibą Radziwiłłów, najpotężniejszych magnatów w dziejach Polski. Na ziemiach nowogródzkich znajdowało się jednak o wiele więcej siedzib, rezydencji i dworów, które warte są poznania.
Grzegorz Rąkowski w wydanej w 2021 r. przez Instytut Pamięci Narodowej książce „Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP. Tom 2. Województwo nowogródzkie” kontynuuje przegląd ziemiańskich siedzib tych terenów w ramach serii „Dopalanie Kresów”. Do tej pory ukazały się trzy tomy, pierwszy opisuje województwo wileńskie, trzeci, wydany w tym roku, część wschodnią województwa białostockiego i województwo poleskie.
W recenzowanej publikacji ukazanych zostało ponad 120 miejscowości z zespołami rezydencjonalnymi znajdującymi się na terenie przedwojennego województwa nowogródzkiego (obecnie większość z nich leży na Białorusi). Liczba wydaje się imponująca, ale jest to zaledwie 10 procent wszystkich siedzib ziemiańskich znajdujących się tam przed wojną. Przyczyną tego stanu były głównie tragiczne wydarzenia XX wieku, wskutek których większość rezydencji przestała istnieć lub została obrócona w ruinę. Po II wojnie światowej ziemiaństwo jako warstwa społeczna znika, stąd też postępująca degradacja dawnych rodowych siedzib. Nadzieją napawa poruszony przez autora wątek odbudowy i restauracji wielu zabytków w ostatnich latach.
Badania terenowe na potrzeby książki wraz z dokumentacją fotograficzną przeprowadzone zostały w latach 2015–2017. Autor pasjonuje się tematem od dawna, odwiedzał opisywane miejsca wcześniej, dzięki czemu mógł zawrzeć w publikacji zmiany stanu zachowania obiektów na przestrzeni ostatnich kilku lub kilkunastu lat. Grzegorz Rąkowski dokonał ogromnej pracy inwentaryzacyjnej, uzupełnionej doskonałą znajomością historii regionu i rodów które dawniej go zamieszkiwały. Występujące różnice w objętości opisów obiektów wynikają z dostępności źródeł, ale także wielkości i znaczenia dawnej rezydencji. Za każdym razem jednak otrzymujemy imponującą ilość szczegółów. W obliczu braku archiwalnych zdjęć bądź obrazów, autor zdobywał współczesne fotografie, chcąc za każdym razem dostarczyć czytelnikowi jak najlepszych i najwierniejszych informacji.
Publikacja zawiera opisy okazałych i mniejszych rezydencji, zamków, dworów obronnych, skromniejszych siedzib i dworków, zarówno tych zachowanych, jak zniszczonych. Wspominane są także zabudowania gospodarcze wszelkiego rodzaju, parki i inne elementy architektury pozostałe po dawnych założeniach rezydencjonalnych. Autor przedstawia historię każdego obiektu, jeśli to tylko możliwe ukazując dzieje od momentu powstania aż do teraźniejszości, szczególną uwagę poświęcając mieszkańcom – założycielom i najsłynniejszym przedstawicielom rodów.
Książka ma bardzo uporządkowaną strukturę, każdy z powiatów województwa omawiany jest oddzielnie, przy miejscowościach znajdują się opisy geograficzne. Zaczynając od historii majątków, poszczególnych właścicieli i najważniejszych wydarzeń, autor przechodzi następnie do opisu wyglądu siedziby. Przy każdym obiekcie jest on bardzo szczegółowy i plastyczny, często przedstawiając wnętrza i detale, posługując się profesjonalną terminologią, ale utrzymując całość wywodu w przystępnej formie, za sprawą obrazowego, lekko poetyckiego stylu. Niektóre nazwiska i pojęcia zostały wytłuszczone w tekście, wskazując czytelnikowi najważniejsze elementy. Recenzując publikację nie można nie wspomnieć o ogromnej ilości fotografii (których większość wykonana została przez autora) oraz doskonałej jakości reprodukcji obrazów i rycin oraz map.
„Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP. Tom 2. Województwo nowogródzkie” omawiają dawne siedziby Nowogródczyzny w kompleksowy sposób, ukazując drobiazgowo zarówno ich historię, jak i architekturę z zastosowaniem aparatu naukowego, przy jednoczesnym nadaniu całości przystępnej formy. To albumowe wydawnictwo z pewnością jest idealną lekturą dla pasjonatów historii Kresów i architektury rezydencjonalnej.
