Grzegorz Jankowicz – ,,Życie w kuli. Parmigianino, Ashbery i sztuka przemiany” – recenzja i ocena
Grzegorz Jankowicz –,,Życie w kuli. Parmigianino, Ashbery i sztuka przemiany” – recenzja i ocena
Doktor nauk humanistycznych, Grzegorz Jankowicz jest filozofem literatury, filologiem, eseistą, krytykiem i tłumaczem. Redaktor działu kultury „Tygodnika Powszechnego”. Wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Indiana w Bloomington (USA). Wiceprezes Korporacji Ha!art, dla której redaguje dwie serie wydawnicze: Linia krytyczna oraz Proza obca. Autor wielu publikacji, m.in. Po co jest sztuka? Rozmowy z pisarzami (2013) czy Blizny. Eseje (2019). Zajmuje się współczesnymi nurtami i strategiami krytycznymi, filozoficznymi i politycznymi kontekstami literatury, a także związkami między literaturą, a sztukami wizualnymi.
Jankowicz w ciekawy sposób omawia i zestawia ze sobą dwa dzieła: obraz i poemat będący jego ekfrazą. Autor przez pryzmat omawianych dzieł przedstawia, w jaki sposób malarz i poeta mierzą się z podobnymi wyzwaniami, a jednocześnie ukazuje szerszy kontekst ich życia. Poniekąd jest to również publikacja, która przedstawia ówczesną sytuację polityczno-ekonomiczną w krajach, w których mieszkali artyści (zarówno we Włoszech, jak i USA).
Prezentowana książka podzielona została w klasyczny sposób wykorzystywany w publikacjach naukowych. Na początku znajduje się wprowadzenie, a następnie trzy główne rozdziały, na które składają się mniejsze podrozdziały, co nadaje przejrzystości i logiczności pracy. Zarówno wstęp, zakończenie, bibliografia, indeks, jak i ilustracje są poza numeracją.
Rozdział pierwszy to szczegółowe studium obrazu włoskiego artysty Francesca Mazzuoli (Mazzoli), zwanego Parmigianinem oraz poematu amerykańskiego poety Johna Ashbery’ego. Autor przytacza również życiorysy twórców, a także okoliczności powstania obu dzieł. Rozdział drugi składa się z rozważań na temat ekfrazy, jaką niewątpliwie jest przywołany poemat z lat 70. XX wieku. Na jej podstawie porusza m.in. zagadnienie wzajemnych relacji między językiem, a obrazem. G. Jankowicz odsyła w rozdziale drugim do dwóch różnych porządków percepcyjnych – czytania i oglądania, które koniecznie trzeba robić naprzemiennie. Niemożliwe jest wykonywanie tych czynności jednocześnie. W rozdziale trzecim zostają zestawione ze sobą oba omawiane dzieła. Autor odpowiada na pytanie co łączy ze sobą obraz i poemat, mimo że dzieli je 450 lat.
Niewątpliwym atutem książki jest pogłębiona analiza XVI-wiecznego obrazu i XX-wiecznego poematu będącego jego ekfrazą. Co prawda jej w pełni naukowy charakter oraz specjalistyczna tematyka nie jest przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców, natomiast Jankowicz sprostał jej filozoficznym wymaganiom przedstawiając wysoki poziom abstrakcyjności oraz teoretycznych dociekań. Do zakupu publikacji zachęcić może także jej wydanie. Brak literówek, logiczna składnia i stylistyka zdań oraz w pełni naukowe opracowanie dodatkowo podnoszą jej wartość. Warto również wspomnieć, że mimo hermetycznej tematyki język użyty w książce jest bardzo przystępny.
Można jedynie żałować, że ze względu na obowiązujące prawa autorskie, niemożliwe było przytoczenie całego poematu Ashebery’ego, na którym oparte zostały rozważania. Autor cytuje jednak jego fragmenty. Ze względu Jankowicz już na wstępie podkreśla, że korzystał z wersji anglojęzycznej, ponieważ tłumaczenie powoduje spłaszczenie sensu i przekazu poety (s. 27-28). Jednocześnie warto dodać, że drugie z omawianych dzieł – obraz Parmigianina – został ukazany dwa razy: zarówno na okładce książki, jak i w zbiorze ilustracji, znajdującym się na jej końcu.
Książka Grzegorza Jankowicza,,Życie w kuli. Parmigianino, Ashbery i sztuka przemiany” zasługuje na polecenie, szczególnie osobom zainteresowanym naukami humanistycznymi (głównie filozofią, historią sztuki, językoznawstwem i in.) oraz osobom interesującym się zagadnieniami takimi, jak: historia wizualności czy literatury, filozofia obrazu, a także malarstwem oraz poezją.
