„Dzieje Francuzów”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
„Dzieje Francuzów”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
Jak słusznie napisał jeden z naszych wieszczów narodowych: „Bo Paryż częstą mody odmianą się chlubi, a co Francuz wymyśli, to Polak polubi”. Rzut oka na to, co Francuz wymyślił oferuje nam właśnie recenzowany Przewodnik Historyczny Polityki.
Podobnie jak poprzednie wydawnictwa z tej serii, recenzowana publikacja budzi uznanie zarówno przez wzgląd na warstwę merytoryczną, jak i graficzną. Za pierwszą są odpowiedzialni znakomicie dobrani autorzy, jak choćby Aleksander Hall, Rafał Dobek, Dariusz Nawrot (uznani naukowcy i specjaliści), jak i dziennikarze i popularyzatorzy nauki, od lat zajmujący się Francją, należy tu wymienić Adama Szostkiewicza i Marka Ostrowskiego. Teksty zostały poświęcone nie tylko dziejom politycznym i państwowości francuskiej, ale także kulturze szeroko pojętej oraz historii języka. Warto nadmienić, że treść przewodnika została podzielona na obszerniejsze artykuły oraz tzw. detale, krótkie teksty poświęcone grupom społecznym, ideom politycznym. Tematyka dłuższych tekstów oraz detali znakomicie się uzupełnia, oferując całościowe spojrzenie na fenomen, jakim niewątpliwie jest Francja. Również układ budowy publikacji i spójność tekstów ze sobą nie budzą żadnych zastrzeżeń.
Zbiór otwiera tekst pióra Marka Ostrowskiego poświęcony właśnie wyborom prezydenckim we Francji i roli, jaką odgrywa w nich historia i wynikająca z niej wizja Francji reprezentowana przez głównych kandydatów. Ostrowski ponadto ciekawie przedstawił kwestię pamięci historycznej Francuzów względem okresu II wojny światowej i wojny w Algierii, których zdaniem autora nigdy właściwie nie przepracowali. Dopiero w ostatniej dekadzie XX w. i pierwszej XXI w. zaczęli dostrzegać swoją współodpowiedzialność za Holocaust, czy też mówić o wojnie w Algierii (wcześniej określano ją mianem misji mającej utrzymać pokój, skrupulatnie pomijano choćby brutalne tłumienie wystąpienia studentów algierskiego pochodzenia). Tekst traktuje również o poglądach młodych historyków względem wspomnianych wydarzeń, a także dziedzictwa kolonializmu, na temat którego również toczą się interesujące debaty.
Kolejne artykuły chronologicznie opisują dzieje Francji. Andrzej Wypustek w znakomitym szkicu zaprezentował początki średniowiecznej Francji i roli plemienia Franków w jej powstaniu. Autor słusznie zauważył, że w VI w. n.e. władcom frankijskim było daleko do świetności, jednocześnie podkreślając, że dynastii Merowingów udało się stworzyć jakimś cudem modus vivendi, który połączył na pierwszy rzut oka zupełnie rozbieżne kultury celtycką, grecko-rzymską i germańską. Sztuka ta, dodajmy, nie udała się innym plemionom germańskim.
Z kolei tekst Tomasza Targańskiego pokazuje, że sukcesy merowińskie i karolińskie wcale nie spowodowały, że potęga Francji była przesądzona. Dowodem są losy dynastii Kapetyngów, gdy to angielski sąsiad był bliższy zdobycia dominacji i połączenia dwóch koron.
Teksty Andrzeja Krajewskiego oraz Małgorzaty Karpińskiej ukazują kulturo- i państwotwórcze wpływy Francji na resztę Europy. Pierwszy z autorów opisuje religijne dzieje Francji od czasów Chlodwiga, podkreślając znaczenie dla Francji i samego Kościoła przyjęcia chrztu w rycie katolickim a nie ariańskim, a także rysując obraz przemian religijnych we Francji w średniowieczu i nowożytności. Małgorzata Karpińska podkreśla wkład Ludwika XIV w stworzenie nowoczesnego państwa opartego na biurokracji oraz absolutyzmie, który… absolutny do końca nie był. Autorka rysuje również przemiany w modelu państwa, jakie zaszły w wyniku rewolucji i rządów Napoleona. Te zaś mocno rezonowały w pozostałych częściach Europy. Znakomite uzupełnienie tekstu Małgorzaty Karpińskiej stanowi szkic Katarzyny Kuras przedstawiający działania Ludwika XIV oraz rolę kardynałów Richelieu i Mazarina w zdobyciu przez Francję dominującej roli na kontynencie.
Z kolei artykuły Dariusza Nawrota i Rafała Dobka przedstawiają historię Francji w XIX w. Pierwszy autor przedstawia dziedzictwo rządów Napoleona, widoczne wyraźnie nie tylko w kształcie aparatu urzędniczego czy prawodawstwa (kodeks Napoleona), ale także szkolnictwa, numeracji nieruchomości, czy przyjęcia ruchu prawostronnego i systemu metrycznego. Rafa Dobek przedstawia losy Francji od restauracji Burbonów w 1814 r. do upadku II Cesarstwa w 1870 r., ciekawie opisując przemiany systemów rządów i kulisy ostatecznego sukcesu Republiki.
Nie brak również tekstów poświęconych bogactwu kultury francuskiej. Zostały one umieszczone głównie w detalach, które przedstawiają sylwetki ważniejszych pisarzy, muzyków, malarzy oraz filozofów, a także opisują wzajemne relacje na tym tle Francji z Polską. Wyróżnia się tu również intrygujący tekst autorstwa Marka Dębowskiego i Elżbiety Wichrowskiej ukazujący olbrzymie zmiany, które na przestrzeni dziejów zaszły w obrębie najpierw mowy Francuzów, a potem języka. Wika Filipowicz przedstawiła z kolei dzieje mody francuskiej i jej wpływ na modę europejską. Andrzej Krajewski z kolei zarysował rozwój technologiczny i przemysłowy Francji w XIX i XX w.
Opis dziejów politycznych kończą trzy artykuły poświęcone historii Francji w końcówce XIX wieku i XX wieku. Krzysztof Kubiak poświęcił uwagę dziejom kolonii francuskich i ich dziedzictwa i wpływu na obecne losy Francji. Szymon Łucyk przedstawił losy Francuzów od I wojny światowej po upadek Vichy (obydwie cezury nie są przypadkowe). Aleksander Hall z kolei opisał dzieje IV i V Republiki. Zbiór tekstów uzupełniają rozważania Łukasza Przybyłka i Krzysztofa Kubiaka na temat militarnych dziejów Francji i jej niekwestionowanej potęgi wojskowej za czasów Ludwika XIV i Napoleona, która na równi z modą i kulturą przyczyniła się do ugruntowania znaczenia Paryża w dziejach Europy.
Warto tu podkreślić ponownie znakomity układ przewodnika. Mianowicie powyższe teksty poświęcone politycznym dziejom zostały obudowane detalami poświęconymi przemianom w kulturze i życiu społecznym (wynalazek braci Lumière, kwestia praw kobiet, sporu a aborcję itp.), czy znanych marek francuskich.
Zbiór artykułów kończą tekst Andrzeja Krajewskiego poświęcony, a jakżeby inaczej, relacjom polsko-francuskim, a także suplement Marka Ostrowskiego poświęcony bieżącej polityce Francji względem Rosji i Ukrainy.
Dla mnie osobiście zainteresowanego dziejami Francji lektura przewodnika była czystą przyjemnością. Jednak jakość (a także aktualność) tekstów sprawiają, że warto po przewodnik sięgnąć nawet, gdy jest się osobą nieszczególnie pasjonującą się losami Francuzów. Po lekturze czytelnik zrozumie, skąd wynika fenomen Francji, jej znaczenie dla dziejów Polski (zwłaszcza w XIX w.), ale także uświadomi sobie powody, dla których jej mieszkańców cechuje pewne zacietrzewienie i swego rodzaju „poczucie własnej wyjątkowości”. Co więcej literacka jakość tekstów, bogactwo ilustracji, sprawiają, że przewodnik po prostu dobrze się czyta. I przyjemność z jego czytania wyciągnie każdy, kto po niego sięgnie. Do czego gorąco zachęcam!
