Dolny Śląsk – 7 miejsc, które miłośnik historii powinien odwiedzić
Zanim jednak przejdziemy do zabytków, warto powiedzieć parę słów o regionie. Większość ludzi utożsamia Dolny Śląsk z południowo-zachodnim województwem ze stolicą we Wrocławiu i automatycznie nakłada granice administracyjne na geograficzne.
Mapa Dolnego Śląska autorstwa Jonasa Scultetusa z 1645 r. (domena publiczna). Jednak z historycznego punktu widzenia sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Należy uświadomić sobie, że tereny interesującej nas krainy obejmują także część województwa lubuskiego (rejony Świebodzina i Zielonej Góry), opolskiego (okolice Brzegu i Kluczborka) oraz niewielkie skrawki wielkopolskiego. Co więcej, czasem wlicza się także ziemie znajdujące się za granicą: od strony Niemiec – tereny wokół miasteczka Przewóz, a od strony Czech – powiat Jasenik, będący kiedyś częścią księstwa nyskiego. Natomiast patrząc z geograficznej perspektywy, główne składowe regionu to Nizina Śląska, Przedgórze Sudeckie oraz góry Sudety.
Bazylika świętej Jadwigi w Trzebnicy
Przez Dolny Śląsk przebiega jedna z Europejskich Dróg Kulturowych, obejmująca klasztory zakonu cystersów. Nie można zaprzeczyć temu, że zakonnicy ci w znacznym stopniu przyczynili się do rozwoju gospodarczego ziemi śląskiej. Opactwa były swoistymi rolniczymi „fabrykami”, gdzie pracowali chłopi z okolicznych wsi. Wśród najbardziej znanych tego typu miejsc należy wymienić Lubiąż, Krzeszów i przede wszystkim bazylikę w Trzebnicy.
Bazylika św. Jadwigi w Trzebnicy (fot. Merlin, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Cały kompleks ufundował książę Henryk Brodaty za namową swojej żony Jadwigi. Była to pierwsza siedziba żeńskiego zakonu na polskich terenach, gdyż władca postanowił sprowadzić do Trzebnicy cysterki. Od samego początku klasztor odznaczał się wyjątkowością na tle świątyń tego regionu. Tutaj wychowywały się między innymi królewny czeskie, a Piastowie śląscy postanowili, że bazylika stanie się mauzoleum rodowym. Pochowano tu 22 członków rodziny, wśród nich Henryka Brodatego i oczywiście świętą Jadwigę. Po burzliwym okresie wojen husyckich i reformacji, klasztor wszedł w fazę masowego rozwoju kultu swojej patronki (głównie za przyczyną króla Jana Sobieskiego i władców habsburskich). Wtedy nastąpiła również przebudowa klasztoru w stylu barokowym. Niestety, czasy sekularyzacji dóbr kościelnych w Prusach zapoczątkowały okres stagnacji w funkcjonowaniu sanktuarium i dopiero dwa stulecia później opactwo odzyskało dawną świetność. Na początku XX wieku wykonano serię remontów (między innymi odnowiono kaplice i zamontowano organy). Dziś Trzebnica jest miejscem bardzo popularnym wśród mieszkańców Dolnego Śląska. Co roku w październiku organizowane są pielgrzymki z katedry wrocławskiej do grobu świętej Jadwigi, w których bierze udział zwykle powyżej 8 tysięcy osób.
Więcej informacji na stronie: trzebnica.sds.pl
Zamek w Głogowie
Przemierzając południowo-zachodnie rubieże naszego kraju, nie sposób ominąć Głogowa – miejscowości, która już w 1109 roku odparła atak przeważających sił zbrojnych cesarza niemieckiego Henryka V. Zachodni władca musiał przerwać oblężenie i odejść na południe. Pierwsze wzmianki o istniejącym tam zamku pochodzą z 1252 roku, kiedy to Głogów stał się stolicą księstwa za sprawą Konrada, syna Henryka Pobożnego. W XIV wieku twierdza wraz z przyległymi ziemiami przeszła pod panowanie czeskie. Poważne zniszczenia spowodowała wojna o Śląsk między czeskim władcą Władysławem Jagiellończykiem a królem węgierskim Maciejem Korwinem.
Zamek w Głogowie (fot. Zetem, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland). Zamek, przebudowywany od 1669 roku w stylu barokowym, może poszczycić się faktem, że w jego murach przebywało wiele wybitnych postaci historycznych, między innymi król Polski Zygmunt I Stary, który jeszcze jako książę władał domeną głogowską, oraz Napoleon Bonaparte. Po zniszczeniach II wojny światowej twierdzę odbudowano, przywracając jej wygląd z XVIII wieku. Obecnie znajduje się w niej muzeum.
Więcej na stronach: glogow.pl, muzeum.glogow.pl
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Kopalnia złota w Złotoryi
Kopalnie pewnie kojarzą się większości mieszkańców naszego kraju z Górnym Śląskiem. Natomiast zauważyć trzeba, że paręset lat temu miejsca wydobycia różnych złóż naturalnych działały prężnie również i na Dolnym Śląsku. Przykładem może być Złotoryja, miejscowość położona blisko Legnicy, i mieszcząca się na jej terenie (nieczynna) kopalnie złota „Aurelia”. Jej dzieje owiane są tajemnicą, choć warto wymienić parę faktów z jej historii. W 1660 roku wykuto jedną ze sztolni, natomiast szyby wykuto najprawdopodobniej już w XX jako szybiki poszukiwawcze. Część chodników została zasypana przez wycofujące się podczas II wojny światowej wojska niemieckie. W 1997 r. odkryto zasypany szyb, mający 28 metrów długości, i nazwano go „Szybem Karola” (od imienia odkrywcy).
Kopalnia Aurelia w Złotoryi (fot. Adam majewski, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0). Kopalnia wciąż posiada niespenetrowane korytarze. Niemniej jednak większość szybów można swobodnie zwiedzać. Zobaczyć tu można między innymi nacieki rudy żelaza czy miejsca zamieszkane przez nietoperze. Miłośnicy szlachetnych metali nie mogą również nie zwiedzić pobliskiego Muzeum Złota, gdzie prezentowana jest wystawa związana z regionalnym górnictwem.
Więcej na stronie: zokir.pl
Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej
To miejsce dla prawdziwych fanów historii techniki. Muzeum, jako prywatna inicjatywa, prowadzi swoją działalność już od 11 lat. Powstało w celu ochrony zabytkowego taboru kolejowego, który znajdował się w mieście. Zbiory muzeum przedstawiają się imponująco: 40 parowych, spalinowych i elektrycznych lokomotyw (produkcji polskiej, niemieckiej, amerykańskiej i angielskiej) oraz ponad 50 wagonów i innych maszyn specjalistycznych, ustawionych na torach o łącznej długości 2 km. Trzeba dodać, że wszystkie eksponaty w momencie przejęcia były niesprawne, a wiele znajdowało się w opłakanym stanie. Wymagało to przeprowadzenia gruntownych prac. Oprócz zbiorów związanych z kolejnictwem, muzeum prezentuje wystawę poświęconą dziejom motocyklizmu na Dolnym Śląsku (można na niej obejrzeć m.in. przedwojenne polskie motocykle Sokół 600 i 1000). Do zwiedzania przeznaczone są także eksponaty z historii ogólnej przemysłu (warto wymienić w tym miejscu pierwszy polski komputer – ODRA).
Parowozy z Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej (fot. Flyz1, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe). Natomiast niespełna rok temu została uruchomiona „Trasa Parowozowa”. Ta alternatywna forma zwiedzania zbiorów jest prawdziwą gratką dla osób interesujących się koleją. Dzięki nowej inicjatywie zwiedzający mogą przemieszczać się po terenie muzeum jadąc w zestawie wagonów prowadzonych przez parowóz lub wagon motorowy.
Więcej na stronie: muzeumtechniki
Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach
Jeśli nie masz czasu na podróż po całym Dolnym Śląsku, ale znajdujesz się na wypadzie w Karkonoszach, to nic straconego. W 2003 roku w Kowarach, na terenie dawnej fabryki dywanów, powstało specyficzne muzeum, które prezentuje miniatury wielu
z najsłynniejszych miejsc regionu.
Miniatura Kościoła Pokoju w Świdnicy w Parku Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach (fot. Aw58, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe). Znaleźć tu można perfekcyjnie wykonane modele zamków, pałaców, klasztorów oraz ratuszy. Wszystkie wykonane są w skali 1:25, za wyjątkiem modelu Karkonoszy wraz ze Śnieżką, której gabaryty wymagały większej skali (1:50). Miniatury zostały zrobione za pomocą najnowszych technik modelarskich, przy użyciu materiałów odpornych na oddziaływanie warunków atmosferycznych. Wśród eksponatów można wymienić takie miejsca jak Bazylika Krzeszowska, Zamek Chojnik, Zamek Czocha, Zamek Książ czy Ratusz Wrocławski. Cały spacer trwa około 45 minut, a przewodnicy zapoznają zwiedzających z historią, architekturą i legendami dotyczącymi każdego z zabytków.
Więcej na stronie: park-miniatur.com
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Pałac Marianny Orańskiej w Kamieńcu Ząbkowickim
Wśród wielu wspaniałych budowli Dolnego Śląska na szczególną uwagę zasługuje pałac neogotycki z XIX wieku w Kamieńcu Ząbkowickim. Ta monumentalna budowla została wzniesiona na polecenie księżnej niderlandzkiej Marianny z domu Orańskiego, żony syna króla pruskiego. Nad pracami czuwał jeden z najwybitniejszych architektów tamtych czasów – Karl Friedrich Schinkel. Założenia tarasowo-ogrodowe zaprojektowane zostały w 1858 przez Petera Josepha Lenne, generalnego dyrektora Ogrodów Pruskich. Pałac ukończono w 1872 roku. Obiekt w II połowie XIX wieku nie miał odpowiednika, nawiązywał bowiem nie tylko do późnego gotyku angielskiego, ale również do architektury krzyżackiej i sycylijskiej (można w nim również znaleźć motywy stylu bizantyjskiego i mauretańskiego). W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w budynku magazyn zwożonych z całego Śląska dzieł sztuki i archiwaliów. W lutym 1946 cały kompleks spłonął, prawdopodobnie podpalony przez żołnierzy radzieckich.
Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim (fot. Barbara Maliszewska, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland). Dopiero 40 lat później, dzięki prywatnej inicjatywie, ruiny pałacu zostały stopniowo odbudowywane i remontowane. Obecnie przy budynku wciąż są prowadzone prace naprawcze, ale jest on już udostępniony dla zwiedzających. Dodatkowo w ostatni weekend maja zainaugurowano cykliczną imprezę, która będzie się odbywać corocznie na pałacowych tarasach – Wiosnę Tulipanów. Wszystko ma na celu propagowanie tego niezwykłego miejsca.
Więcej na stronach: palacmarianny.com.pl, zamkipolskie.com
Twierdza w Srebrnej Górze
Nie może oczywiście zabraknąć czegoś dla miłośników historii wojskowości. Odpowiednim miejscem dla takich osób z pewnością będzie zespół fortyfikacji w pobliżu miasteczka Srebrna Góra. W chwili powstania (1763–1785) był jednym z najnowocześniejszych systemów umocnień wojskowych. Można śmiało zaliczyć go do największych górskich założeń obronnych Europy XVIII wieku – mógł stanowić schronienie dla prawie 4 tysięcy żołnierzy! Nie powinno to dziwić zważywszy na rozmach, z jakim go zbudowano. Na cały kompleks składa się aż sześć fortów i kilka bastionów, nad którymi góruje największy na Starym Kontynencie donżon (ogromna wieża mieszkalno-obronna pośrodku innych, mniejszych obiektów). Oprócz tego w przeszłości twierdza posiadała wielkie magazyny, studnie, zbrojownię, kaplicę, więzienie, szpital, piekarnię, browar, warsztaty rzemieślnicze i prochownię.
Jeden z fortów Twierdzy Srebrnogórskiej (fot. Ksiestwo, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0). Jedynym sprawdzianem obronności fortyfikacji okazało się oblężenie Srebrnej Góry przez wojska napoleońskie w 1807 roku. Chociaż nieprzyjaciel zajął miasteczko, sama twierdza nie została zdobyta (w wyniku pokoju z Tylży przeszła jednak we francuskie władanie). W 1860 roku pruska generalicja wydała rozkaz likwidacji fortecy, a parę lat później ostatni żołnierze opuścili umocnienia. Podczas II wojny światowej miejsce to służyło jako więzienie dla polskich oficerów. Po 1945 roku stopniowo remontowano zdewastowaną twierdzę, a w 2004, w wyniku rozporządzenia Prezydenta RP, została uznana za pomnik historii.
Więcej na stronie: forty.pl
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
