Dieter Schenk – „Krakauer Burg” – recenzja i ocena

Po lekturze jego poprzednich opracowań z całą pewnością można stwierdzić, że jest on świetnym ekspertem we wspomnianej wyżej tematyce. Tym razem przedstawia Wawel jako centrum władzy Generalnego Gubernatora Hansa Franka.

Książka Schenka składa się z dwóch większych części. Pierwsza z nich jest dość rozbudowanym wstępem przedstawiającym dzieje Wawelu od jego powstania, aż do wybuchu II wojny światowej. Ze względu na fakt, że pierwotna wersja książki przygotowana była dla niemieckiego odbiorcy, wstęp ten zawiera opis dość oczywistych, z perspektywy każdego Polaka interesującego się historią, faktów. Wydaje mi się, że powinien zostać on w polskim wydaniu albo rozszerzony o bardziej szczegółowe informacje, albo skrócony do niezbędnego minimum, ponieważ w obecnym kształcie po prostu niewiele wnosi.

Dalsza część pracy przedstawia szeroki kontekst historyczny opisywanej problematyki, co z pewnością ułatwi lekturę, cenne jest zwłaszcza dla osób mających niewielkie pojęcie o II wojnie światowej i niemieckiej okupacji w Polsce. Znajdziemy tu siedem rozdziałów podzielonych na podrozdziały. Pierwszy z nich opisuje wkroczenie Niemców do Polski i zajęcie przez nich Krakowa i Wzgórza Wawelskiego. Autor przedstawia podstawowe informacje dotyczące przebiegu zajęcia miasta i Zamku, a także budowania przez Niemców swojej pozycji w Krakowie, którego nazwę zmienili na Krakau.

Sporo miejsca Schenk poświęca również Hansowi Frankowi – zwraca uwagę na jego osobowość i jej wpływ na rządy w Generalnym Gubernatorstwie. Omawia również jego bałwochwalczy stosunek do Adolfa Hitlera i konsekwencje, jakie z tego faktu wynikały. Niewątpliwy wpływ na wiele rozwiązań, jakie przyjął Generalny Gubernator, miał bowiem jego charakter, a przede wszystkich chęć „błyszczenia” na tle innych. Stąd jego zachwyt nad siedzibą na Wawelu, którą mógł się chwalić przed innymi nazistowskimi dygnitarzami podczas częstego goszczenia ich na Zamku. Stąd też wielokrotne podkreślanie, że jego nowa siedziba ma niemiecki charakter i niemieckiego „ducha”.

W kolejnym rozdziale Dieter Schenk omawia sposób zorganizowania władzy w Generalnym Gubernatorstwie oraz obecne w każdym elemencie życia podkreślanie niemieckości Krakowa i całego państwa podległego Frankowi. Autor opisuje również ogromną rolę wszechobecnej propagandy i system funkcjonowania niemieckich instytucji, takich jak Koleje Wschodnie czy Niemiecka Poczta Wschodnia. Przedstawia ponadto, jak daleko szły plany przebudowy Krakowa i Wawelu, których na szczęście Generalnemu Gubernatorowi nie udało się zrealizować (warto podkreślić tutaj rolę Adolfa Szyszko-Bohusza, który czuwał, by zmiany na zamku nie szły zbyt daleko i były odwracalne).

W książce znajdziemy też informacje, jak wiele przywilejów mieli Niemcy na terenach podległych Frankowi. Nigdy nie brakowało im zaopatrzenia, zajmowali najlepsze nieruchomości w danym mieście (w Krakowie było to szczególnie widoczne) i posiadali do swojej dyspozycji specjalnie przygotowane lokale, do których wyłącznie Niemcy mieli wstęp. Dbano również o ich potrzeby kulturalne, aktywnie działały teatry i muzea, oczywiście z wybranym zgodnie z hitlerowskimi standardami repertuarem. Ostatni fragment tej części pracy dotyczy grabieży dzieł sztuki, których skala była przerażająca. Co więcej, grabieże te wcześniej starannie zaplanowano, wraz z kategorią dzieł sztuki tylko dla Hitlera, która obejmowała najważniejsze i najbardziej cenione polskie zbiory.

Rzecz jasna, autor nie pomija w swojej pracy sposobu traktowania ludności cywilnej i terroru, który zaprowadzili hitlerowcy w Krakowie i Generalnym Gubernatorstwie. Szczególnie szeroko omawia skalę rasowego szaleństwa, jakie rozpętali oni na tym terenie. Opisuje również skalę polskiego oporu przeciwko niemieckiej przemocy. Podkreśla zarówno rolę ruchu oporu, jak i kardynała Adama Sapiehy, który ciągle interweniował na rzecz poprawy losu polskiej ludności (Frank odczuwał wobec niego wyraźnie respekt).

W ostatnim rozdziale Dieter Schenk opisuje końcowy okres okupacji niemieckiej w Polsce, ucieczkę z Krakowa Generalnego Gubernatora i jego późniejszy los – pojmanie i karę śmierci za zbrodnie popełnione na Polakach. Jak słusznie zauważa w zakończeniu autor, Wawel przetrwał niemiecki najazd szczęśliwie i bez większych szkód, dzięki czemu ciągle możemy podziwiać jego piękno.

W moim przekonaniu pracę Krakauer Burg należy traktować jako lekturę wstępną do wielu zagadnień związanych z niemiecką okupacją w Krakowie. Ze względu na niezbyt dużą obszerność dzieła wiele kwestii ujęto dość skrótowo, co może być zarówno wadą, jak i zaletą pracy – zależy to oczywiście głównie od potrzeb odbiorcy. W moim przekonaniu jest to jednak znacznie bardziej jej atut, gdyż na niecałych dwustu stronach autorowi udaje się omówić najważniejsze fakty dotyczące okupacji Krakowa i sposobu rządów, jakie zaprowadzili w nim Niemcy na czele z Hansem Frankiem. Pewne moje wątpliwości, o których pisałem wyżej, budzi pierwsza część pracy, ale nie są one na tyle znaczące, by w większy sposób wpłynęły na ocenę publikacji.

Książka Krakauer Burg jest ładnie wydana i obfituje w ciekawe zdjęcia, doskonale obrazujące wiele szczegółów z życia miasta pod niemiecką okupacją i świetnie oddające, jak wyglądał wtedy Kraków.

Nie jest to z pewnością praca tak wybitna jak Noc morderców, niemniej jest to książka bardzo dobra, w sposób przystępny wyjaśniająca, jak wyglądała niemiecka okupacja w Krakowie (a patrząc szerzej, w Generalnym Gubernatorstwie), stąd też polecam ją przede wszystkim osobom, dla których będzie to pierwszy kontakt z tymi zagadnieniami.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska