Diana Maksimiuk (red.) – „O Niepodległą. Kierunek północno-wschodni (1920)” – recenzja i ocena
Diana Maksimiuk (red.) – „O Niepodległą. Kierunek północno-wschodni (1920)” – recenzja i ocena
W związku z rocznicą zwycięskiej bitwy Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Łomży zorganizował w dniach 2-3 sierpnia 2020 r. ogólnopolską konferencję naukową „O Niepodległą – kierunek północno-wschodni (1920”). Konferencja ta dała nazwę publikacji naukowej, która jest przedmiotem niniejszej recenzji.
Recenzowana publikacja jest zbiorem artykułów naukowych podejmujących zarówno tematykę ogólnopolską, jak i regionalną. Autorzy patrzą na konflikt polsko-bolszewicki z wielu różnych perspektyw, wśród których prym wiodą zagadnienia społeczne. Jak na publikację naukową przystało, artykuły wyposażone zostały w aparat naukowy.
15 marca 1923 r. w Paryżu podpisany został dodatkowy protokół do traktatu wersalskiego, w którym to mocarstwa zachodnie zatwierdzały ostatecznie kształt granicy wschodniej II Rzeczypospolitej. Protokół ten uznawał zastane status quo, a więc ustalenia pokoju ryskiego, jak również fakt włączenia w kwietniu 1922 r. terytorium Wileńszczyzny w postaci Litwy Środkowej w granice państwa polskiego. Nim to nastąpiło, Polacy podjęli bój o granice, z których to walk właśnie konfrontacja z Rosją bolszewicką była najważniejsza.
Każdy konflikt zbrojny niesie z sobą wachlarz przeróżnych postaw społecznych, od kolaboracji poprzez bierność aż po czynny opór wobec wroga. Polskie społeczeństwo czasu wojny polsko – bolszewickiej nie było pozbawione żadnej z wyżej wymienionych postaw, dominowały jednak poświęcenie, ofiarność i wiara w zwycięstwo, czego jednym z dowodów jest masowe wstępowanie obywateli, bez względu na pochodzenie społeczne, do Armii Ochotniczej dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. Bez bohaterstwa ochotników, którzy niejednokrotnie pierwszy raz mieli do czynienia z wojskiem, historia mogła potoczyć się zupełnie innym torem. To właśnie przewaga tekstów prezentujących tematykę społeczną jest dużym walorem pracy.
Z kolei spojrzenie na konflikt z Sowietami przez pryzmat historii lokalnej, w tym przypadku ziemi łomżyńskiej, pozwala widzieć wojnę oczami mieszkańca tych okolic. Utrwala również miejscową tożsamość i buduje chęć poszerzania wiedzy dotyczącej regionu.
Niewątpliwą zaletą publikacji jest oddanie głosu świadkom tamtych wydarzeń przez autorów, którzy wykorzystują w swych artykułach źródła w postaci pamiętników i wspomnień.
W pracy nie ustrzeżono się kilku błędów. Jednym z nich jest umieszczenie w kontekście najazdu bolszewickiego na ziemię łomżyńską skrótu PPR (w wykazie skrótów umieszczono rozwinięcie: Polska Partia Robotnicza), partia ta powołana została do życia w 1942 r., a więc ponad dwadzieścia lat później. Prawdopodobnie chodziło tu o Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP). W jednym z artykułów podano błędnie datę roczną (rok 1921 zamiast 1920 r.). Mimo tych drobnych niedociągnięć publikacja Instytutu Pamięci Narodowej stoi na wysokim poziomie merytorycznym i jest pozycją godną polecenia nie tylko osobom zainteresowanym historią ziemi łomżyńskiej, lecz wszystkim tym, którzy chcą pogłębić wiedzę dotyczącą wojny polsko-bolszewickiej i walki o niepodległość Rzeczypospolitej.
