Czerwcowe propozycje Europejskiego Centrum Solidarności

Zarówno w naukowej, socjologicznej, politologicznej i historycznej refleksji, jak i w odczuciu codziennym doświadczenie „pierwszej” Solidarności traktuje się jako proces, który jeśli nawet przyniósł niezwykły owoc w postaci odzyskania wolności przez obywateli i społeczeństwo w 1989 roku, to zarazem niespodziewanie się rozpłynął w nowej rzeczywistości. Tak jakby nie odrodził się na szerszą skalę w praktycznej formie zespół wartości, jakie niósł ze sobą i o których świadczył wyzwolicielski i reformatorski ruch Solidarność.

Co się stało z tymi wzorami zachowań społecznych i rozpowszechnionymi postawami, nade wszystko mającymi wymiar obywatelski, wspólnotowy i polityczny? Gdzie się podziała podstawowa, jak można sądzić, idea Solidarności, że prawo człowieka do aktywnej troski o swój i swych najbliższych los zakłada zarazem prawo i obowiązek pamiętania o innych i o wspólnym losie, który ma przecież wielki wpływ na osobiste sukcesy i niepowodzenia? Gdzie się podziało przekonanie, że korzystając z pełni indywidualnych praw człowieka i obywatela, nie możemy nie czuć się cząstką społeczeństwa, właśnie obywatelskiej wspólnoty, za której powodzenie każdy z nas jest choćby w małym, ale niepowtarzalnym stopniu współodpowiedzialny?

Co się wreszcie stało z tym duchem nie tylko tolerancji, ale wzajemnej życzliwości i głębokiego, na co dzień poświadczanego przekonania, że każdy człowiek, każda jednostka ma prawo zabierać głos we wspólnych sprawach i w kwestiach, które ją bolą i dotykają, a każdy głos powinien być przez innych wysłuchany bez wrogości i wykluczania tych, którzy myślą inaczej niż doraźna większość?

Ireneusz Krzemiński, fragment wstępu „Solidarność po latach”

Jeffrey C. Goldfarb przekonuje, że sposób, w jaki ludzie myślą i podejmują działania polityczne, nie jest określony raz na zawsze. Obywatele mogą dokonać zmiany podstawowych granic swojej sytuacji politycznej. Kultura polityczna, w której żyją, potrafi ograniczać ich wyobraźnię i działania, ale jest także źródłem politycznej kreatywności i inwencji. Książka Odnowa kultury politycznej pokazuje te źródła i analizuje napięcia pomiędzy siłą kultury a kulturą władzy. Autor przeformułowuje pojęcie kultury politycznej tak, by zaproponować czytelnikom możliwość zrozumienia praktyk, które prowadzą do przekształcenia kultury politycznej przez samych obywateli. Analiza ta przebiega na przykładzie trzech przypadków: zmierzchu imperium sowieckiego i narodzin Solidarności w Polsce; konfliktów palestyńsko-izraelskich na Bliskim Wschodzie oraz wyborów prezydenckich Baracka Obamy w Stanach Zjednoczonych.

W napisanym specjalnie dla polskich czytelników zakończeniu autor charakteryzuje ostatnie zmiany polityczne i społeczne związane z rewolucjami w Afryce Północnej oraz ruchem Occupy Wall Street. Goldfarb przekonuje, że kultury polityczne naszych czasów nie tylko stwarzają zagrożenia, ale także dają szansę na twórczą alternatywę.

Mimo upływu trzech dekad procesy, które doprowadziły do upadku system władzy komunistycznej w Polsce, nie doczekały się przekonywającego wyjaśnienia. Wskazywanie na fakt bezprecedensowej mobilizacji, czy wręcz determinacji milionów ludzi, by wytrzymać zwiększony poziom represji, drastyczne braki rynkowe, wreszcie konfrontację z emocjonalną pustką reprezentowaną przez elity władzy, skupia się na skutkach, a nie na mechanizmach przyczynowych, które legły u podstaw uruchomienia tych makroprocesów.

Dzisiaj, z perspektywy trzydziestu lat, gdy socjologowie na próżno próbowali już tworzyć coraz bardziej bezsensowne, płaskie i zdroworozsądkowe teorie, koncepcja Magali, pokazująca logikę odwróconego konfliktu klasowego, wyjaśnia nie tylko wydarzenia lat 1981–1989, ale także, jestem pewien, wydarzenia lat 2015–2025.

Trajektoria życiowa Magali-Starskiego pokazuje także, iż nieprzeciętność podróżuje, przenosi się, znajduje podatną glebę w świecie, gdzie mierne przyczynki nie stają się stopniami do karier politycznych czy życiowych. Magala, intelektualista publiczny najwyższej klasy, zdumiewa nas ostrością swoich sądów, dowcipem i głębią perspektywy poznawczej.

(Bronisław Misztal)

Zobacz też pozostałe publikacje, dostępne w ofercie Europejskiego Centrum Solidarności!