Cezary Kościelniak – „Przemiany idei uniwersytetu” – recenzja i ocena
Cezary Kościelniak – „Przemiany idei uniwersytetu” – recenzja i ocena
Książka Cezarego Kościelniaka traktuje o rzeczy całkowicie fundamentalnej dla porządku świata zachodniego, a zarazem tak oczywistej, że często bagatelizujemy jej znaczenie. O ile refleksja nad kształtem szkolnictwa na poziomie szkół podstawowych i średnich jest w debacie publicznej niezwykle ożywiona, to dyskusja nad modelem nauczania uniwersyteckiego oraz idei uniwersytetu jako takiego ogranicza się praktycznie do zmian prawnych i strukturalnych.
Nowością na tym polu jest praca „Przemiany idei uniwersytetu”. Jej autor, Cezary Kościelniak jest filozofem, wykładowcą na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół kulturowych uwarunkowań uniwersytetu, religii w życiu publicznym, a także kultury i tożsamości politycznej, czy komunikacji międzykulturowej. Oprócz recenzowanej książki C. Kościelniak napisał także „Uniwersytet, rozwój, kultura” (2015), „Freedom, Equality, University” (2012) oraz „Nowe krytyki kościoła” (2010).
Pod względem kompozycyjnym praca składa się z siedmiu rozdziałów, podzielonych na krótkie podrozdziały. Całość poprzedza wstęp dotyczący uniwersytetu i znaczenia kultury, a wieńczy zakończenie, które podsumowuje problematykę i przedstawia dalsze postulaty badawcze. Autor stawia bardzo ważne pytania o misję, model, czy jak sam woli mówić – „program” uniwersytetów w dzisiejszym świecie. Dominujące w książce zagadnienia koncentrują się wokół wizji uniwersytetu proponowanej przez Wilhelma von Humboldta i alternatywnej koncepcji Johna Henry’ego Newmana oraz ich wpływu na współczesny kształt instytucji naukowych w Europie i w Stanach zjednoczonych. Autor porusza zagadnienia związane z funkcjonowaniem i wizją uniwersytetu, takie jak sekularyzacja, zależność od państwa, czy dostosowanie do oczekiwań biznesu.
Kościelniak w sposób wyczerpujący omawia podjęte zagadnienia. Prezentuje zarówno własne spostrzeżenia i analizy, jak i często obszernie cytuje innych badaczy (cytowania nierzadko są kilkuzdaniowe, niekiedy zajmują nawet kilkanaście wierszy). Autor trafnie ocenia mocne i słabe strony poszczególnych programów, a także przystępnie wyjaśnia na czym polegał sukces i porażka ich recepcji w poszczególnych krajach. Pozytywnie oceniam także celność większości uwag np. komentarz dotyczący powiązania uniwersytetu z warunkami państwowymi, zarówno w wymiarze finansowym jak i autonomicznym. Dużym atutem książki jest także czytelny podział na rozdziały i podrozdziały (zakończone krótkim podsumowaniem), czy wypunktowanie głównych myśli. Na pozytywny odbiór książki mogą wpływać także bardzo czytelne, syntetyczne zestawienia tabelaryczne, w których autor porównuje np. program Newmana i Humboldta.
Niestety publikacja nie jest pozbawiona mankamentów. O ile nie można mieć zastrzeżeń co do merytorycznej strony książki, to mam pewne uwagi do samego stylu. Na stronie 11 w zdaniu „(…) westernizacja nie oznacza ignorancji kultur lokalnych”, z kontekstu jasno wynika, że Autor ma na myśli marginalizację, a zatem myli słowo „ignorancja” z „ignorowaniem”. W tekście dużo jest też drobnych potknięć redakcyjnych (np. str. 78: „(…) istotną cechą jest historyczna trwałość tego programu.”), ale i zdań, które zawierają błędy logiczne (np. str. 108: „Niewystarczający brak odniesienia do sfery badawczej w propozycji Newmana”).
Powyższe, drobne potknięcia nie przysłaniają jej pozytywnych stron. Z pewnością będzie to dobra i interesująca podstawa do rozważań nad przyszłością nauki i rozwoju uniwersytetu. To bardzo wartościowa analiza, którą powinien przeczytać każdy student i pracownik szkoły wyższej, a zwłaszcza parlamentarzysta, by wyrobić sobie zdanie na temat tego, jaki program powinien mieć dziś uniwersytet w Polsce. Polecam.
