„Blaski i cienie Odrodzonej”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
„Blaski i cienie Odrodzonej”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
Pretekstem wydania najnowszego numeru jest setna rocznica zabójstwa prezydenta Gabriela Narutowicza przez Eligiusza Niewiadomskiego. Autorzy Pomocnika potraktowali wydarzenie jako okazję do sporządzenia bilansu dokonań państwa, które faktycznie powstało niczym feniks z popiołów, a któremu historia pozwoliła istnieć niespełna dwie dekady.
Warto w tym miejscu podkreślić, że podobnie jak w przypadku poprzednich publikacji, pomocnik charakteryzuje szerokie spektrum podsumowania blasków i cieni polskiego państwa. Kolejną mocną stroną jest dobór autorów tekstów, uznanych badaczy dziejów przedwojennej Polski. Teksty zostały podzielone na większe artykuły oraz tzw. detale.
Z racji, że okazją do wydania recenzowanej publikacji było morderstwo Narutowicza, nie dziwi fakt, że treść pomocnika otwierają dwa teksty – autorstwa Patryka Pleskota oraz Andrzeja Szwarca. Są one poświęcone postaci pierwszego prezydenta RP, okolicznościom jego śmierci oraz działalności w latach poprzedzających odzyskanie niepodległości, czy też faktowi jego inwigilacji przez carską tajną policję. Koresponduje z tym interesujący tekst Tomasza Targańskiego poruszający problematykę przemocy w życiu politycznym, w którym autor przedstawił m.in. zamachy na polityków. Omówił też przejawy masowego terroru, jak choćby seria zamachów z 1923 r., zamachy organizowanie przez tzw. białych na przedstawicieli rządu sowieckiego w Polsce, jak i mniejszości narodowe, wreszcie: przemoc systemową zorganizowaną przez władze państwowe.
Artykuły zamieszczone w publikacji można podzielić na kilka grup. Pierwsze cztery teksty zostały poświęcone polskim drogom do niepodległości (autor Adam Kożuchowski), problemom wynikającym z dziedzictwa rozbiorów (Wiesław Władyka), a także najważniejszym wyzwaniom, przed jakimi stanęła Polska w kwestiach unifikacji państwa. Ostatni z tej grupy tekstów został poświęcony dwóm głównym koncepcjom w polskiej polityce zagranicznej i wizji relacji Polski z jej sąsiadom u zarania II RP (Andrzej Garlicki).
Teksty Tomasza Nałęcza oraz Andrzeja Chojnowskiego rysują ustrój polityczny nowopowstałej Polski. Pierwszy z nich opisuje dzieje ustrojowe kraju do 1926 r. Drugi przedstawia teorię i praktykę obozu piłsudczyków w kwestii sanacji państwa, a także przybliża fenomen postaci samego Józefa Piłsudskiego, w którym zebrało się kilka archetypicznych sylwetek – romantyka, socjalisty, niepodległościowca, samoograniczającego się dyktatora. Autorowi udało się również zarysować wpływ Piłsudskiego, pod koniec życia destrukcyjny, na jego współpracowników, których oduczył samodzielności, rzucając na nich długi cień, z którego na dobrą sprawę większość z nich nigdy nie wyszła.
Kolejna grupa artykułów dotyczy dziejów i problemów polityki wewnętrznej II RP. Włodzimierz Mędrzecki zarysował panoramę społeczną państwa, rys podziałów ekonomicznych, próby władz w dziedzinie modernizacji państwa, a także jasne i ciemne strony polskiego nacjonalizmu. W innym tekście „Racji nacji” przedstawił szerzej kwestię problemów mniejszości narodowych. Stawiając w podtytule ciekawe pytanie, czy była to państwo wielonarodowe, czy też wiele narodów w Rzeczpospolitej, Mędrzecki słusznie zauważył, że stawianie pytań o skuteczność rozwiązywania problemów narodowościowych jest niewłaściwe. Stwierdził, że różne aspekty polityki narodowościowej były właściwie pochodną konsekwentnej realizacji strategicznego celu, którym była budowa Polski jako nowoczesnego, scentralizowanego państwa narodowego. Na tym polu, kierując się pragmatyzmem, władze starały się ułożyć stosunki z mniejszościami narodowymi na zasadzie kompromisu.
Wojciech Morawski z kolei przeanalizował sytuację ekonomiczną międzywojennej Polski, charakteryzując reformy gospodarcze (w tym palącą kwestię reformy rolnej), próby stabilizacji gospodarki w czasach kryzysu, zapaść i wychodzenie z kryzysu w latach trzydziestych. Tomasz Targański zarysował pokrótce największe protesty i strajki oraz bilans ich ofiar i skutki tych wystąpień. Autor przedstawił również tematykę życia codziennego międzywojennej Polski, opisując kwestię dostępu do kuchenek i lodówek, motoryzację polskiego społeczeństwa, sposoby spędzania wolnego czasu (wyjazdów wakacyjnych, kina i dancingów) oraz obchodzenia świąt.
W krótkich, lecz interesujących tekstach, Tomasz Targański omówił „patriotyzm architektoniczny” Polaków, a także dzieje wybranych polskich marek z owego okresu. Dziedzictwem owego okresu jest znane i uwielbiane do dzisiaj ptasie mleczko, które miało premierę w 1936 r. Rafał Smoczyński i Tomasz Zarzycki zarysowali dzieje inteligencji polskiej i jej roli w państwie. Marek Sobczak przedstawił autorski wybór postaw artystycznych twórców sztuki, z kolei Andrzej Hołdys zaprezentował sylwetki najwybitniejszych naukowców II RP. Agata Zawiszewska – międzywojenną literaturę, jej obieg, polskie czasopiśmiennictwo, ale także ideał postaci artysty. Sylwetki najważniejszych pisarzy przedstawił Mirosław Pęczak.
Adam Szostkiewicz napisał ciekawy tekst dotyczący stosunków wyznaniowych, skupiając się na roli kościoła katolickiego i jego relacjach z władzami państwowymi, w tym kwestii konkordatu.
Kolejny segment poświęcono analizie sytuacji gospodarczej, roli i znaczeniu – wydawałoby się z położenia geograficznego – peryferyjnych części kraju, ale mających ważne znaczenie gospodarcze i ideowe ziem, czyli odpowiednio Śląska i Kresów Wschodnich, autorstwa Włodzimierza Mędrzeckiego i Andrzeja Krajewskiego.
Ostatnia grupa tekstów została poświęcona polityce zagranicznej i obronnej międzywojennej Polski. Kamil Stepan przedstawił dzieje, rolę i etos armii w międzywojennej Polsce. Ciekawie zarysował jej genezę, próby reform i przemian, a także jej niezmiennie stały wysoki prestiż w państwie. Wojsko było postrzegane przez niemal wszystkich jako najzdrowszy element państwowej władzy, czego wyraźnym dowodem była ofiarność Polaków w ramach publicznych zbiórek na potrzeby jego modernizacji. Marek Kornat przeanalizował politykę zagraniczną Polski w latach 1918–1939, rysując jej najważniejsze koncepcje oraz ich zmiany. Autor odniósł się również alternatywnej historii, czyli kwestii sojuszu polsko-niemieckiego, celnie zbijając argumenty publicystów rozwodzących się o realności owego rozwiązania.
Zbiór wieńczą tekst Andrzeja Kochanowskiego przedstawiający ostanie lata Drugiej Rzeczypospolitej, a także dwa krótkie eseje pióra Andrzeja Chojnowskiego, w którym ten zmierzył się z pytaniem, czy Polska była w latach trzydziestych. Państwem zmilitaryzowanym, dając odpowiedź przeczącą. Z kolei Włodzimierz Mędrzecki zastanawiał się nad rolą Polski na arenie międzynarodowej – czy w istocie była potęgą, czy też prowincją Europy? Odpowiedź czytelnik znajdzie w tekście.
Recenzowany „Pomocnik Historyczny” to kolejna znakomita część udanej serii wydawniczej. Autorzy utrzymali wysoki poziom merytoryczny poprzednich tomów. Teksty, które oddali do rąk czytelnika, dają kompletny i zniuansowany obraz II Rzeczypospolitej, jej cieniów i blasków. Autorzy słusznie zwracają uwagę na olbrzymi dystans, jaki musiała pokonać Polska, chcąc dogonić swoich sąsiadów i podkreślają, jak nowopowstałe państwo było w stanie ofiarnie stanąć do walki w 1920 r., by dwa lata później pokazać swoją straszniejszą i brzydszą twarz skłóconego politycznie narodu. Odpowiedź na pytanie: „jaka więc była właściwie była ta II RP?”, czytelnik znajdzie w Pomocniku. Zachęcam do jego lektury!
