Biżuteria patriotyczna ze zbiorów Muzeum w Gliwicach
Biżuteria to element ozdabiający strój lub ciało człowieka. Noszono ją od czasów prehistorycznych blisko 50 000 lat p.n.e. Z czasem noszenie ozdób zyskiwało różnorodne konotacje. Niektóre ozdoby pełniły rolę amuletów zapewniających powodzenie, zdrowie czy odpędzając złe duchy. Biżuteria czasem oznaczała przynależność do pewnej wspólnoty społecznej, religijnej czy politycznej.
Na przestrzeni dziejów stała się także sygnifikatorem statusu materialnego i społecznego. Wyrabiana była z najdroższych kruszców, ozdabiana kamieniami szlachetnymi, a przy jej tworzeniu używano szlachetnych technik złotniczych. W czasach nowożytnych biżuteria stawała się także manifestacją uczuć. Po śmierci bliskiej osoby noszono medaliony z wizerunkami zmarłego czy z kosmykiem włosów. W XVIII wieku biżuteria stała się także manifestacją postawy patriotycznej. Noszenie pewnego rodzaju ozdób identyfikowało poglądy. Zazwyczaj ozdoby tego rodzaju noszone były w momentach przełomowych. W XVII-wiecznej Anglii za czasów Karola I, czy w okresie wojen napoleońskich: w Prusach i we Francji jednocześnie.
Na terenach polskich i w ścisłym związku z naszą historią biżuteria patriotyczna pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku. A prawdziwa moda na tego rodzaju biżuterię w latach 1861-1863. Czasem biżuteria patriotyczna wprost zaopatrzona jest w inskrypcję identyfikującą związek z danym wydarzeniem. Niekiedy jednak, w czasach represji, kiedy taka manifestacja jest niemożliwa, w tego rodzaju ozdobach sięga się do symboli uniwersalnych i archetypicznych związanych z cierpieniem, wiarą, nadzieją.
XIX-wieczna brosza, ręcznie malowana. Zbiory Muzeum w Gliwicach. Często także biżuteria patriotyczna odwołuje się do symboli religijnych. Stąd pojawiają się takie elementy jak kotwica, korona cierniowa, serce, krzyż. Czasem sam materiał ma symboliczne konotacje, jak w przypadku prezentowanej na wystawie stałej w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego biżuterii żeliwnej, związanej z akcją „Gold gab ich für Eisen” /”Złoto dałem za żelazo”/.
Za specyficzny rodzaj polskiej biżuterii patriotycznej końca XX wieku trzeba uznać także powszechnie noszone plastikowe znaczki „Solidarności”, czy też te z „Matką Boską Częstochowską”, nawiązujące do znaczka noszonego przez Lecha Wałęsę.
Najbardziej „wyszukanym” rodzajem biżuterii patriotycznej tamtego czasu były oporniki – noszone przez tych, którzy nie zgadzali się na sytuacje polityczną w Polsce, nie zgadzali się na stan wojenny i manifestowali poparcie dla zdelegalizowanej „Solidarności”. Poprzez semantyczne odniesienie przedmiot użytkowy jakim jest rezystor – opornik elektryczny, nabrał znaczenia symbolicznego w duchu dadaistycznych „objet trouvé”.
Na wystawie w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego będzie można zobaczyć biżuterię patriotyczną ze zbiorów Muzeum w Gliwicach pochodzącą zarówno z wieku XIX, jak i z czasów wielkiego przełomu lat osiemdziesiątych XX wieku.
Wystawa będzie otwarta od 5 września do 30 listopada 2009 roku. Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach znajduje się przy ul. Robotniczej 2 na terenie Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych.
