Balmoral – szkocka rezydencja rodziny królewskiej
Pierwszy zamek w Balmoral wybudowano najprawdopodobniej już w XV wieku. Źródła nie zawierają wielu informacji na jego temat. Nie wiadomo w jakim stopniu budynek przypominał pierwotną warownię, gdy rodzina królewska po raz pierwszy wynajęła go w 1848 roku. Nabywając Balmoral w 1852 roku książę Albert zrobił swojej żonie – królowej Wiktorii – wyjątkowy prezent. Uznał jednak, że dotychczasowy zamek jest zbyt mały dla rodziny królewskiej, co w konsekwencji doprowadziło do budowy nowego, a następnie wyburzenia starego budynku.
Balmoral – podstawowe informacje
Balmoral mieści się w Szkocji, w jednostce administracyjnej Aberdeenshire. Zamek wraz z innymi budynkami znajdującymi się na posiadłości został zaprojektowany w stylu określanym jako „Scottish Baronial style”. To charakterystyczny dla XIX wieku styl, w którym dopatrywano się inspiracji francuskich, choć w architekturze samego zamku widoczne są także wpływy niemieckie, angielskie czy szkockie (z XVI-XVII wieku). Część badaczy wskazuje, że budynek stanowi odzwierciedlenie społecznej i politycznej kondycji Wielkiej Brytanii z połowy XIX wieku.
Posiadłość w Balmoral po nabyciu jej przez rodzinę królewską przeszła gruntowne zmiany. Głównym architektem był Szkot, William Smith (architekt miejski Aberdeen), choć w prace nad projektem osobiście zaangażował się również książę Albert. Budowę zakończono w 1856 roku. Wielkie wrażenie robią liczby: na powierzchni ponad 20 000 hektarów znajduje się dziś zamek, ale też inne budynki, których łącznie jest około 150 – są to m.in. obiekty o przeznaczeniu gospodarczym, mieszkania dla służby, czy budynki gospodarcze. Podziw wzbudza również pobliskie Birkhall, czyli rezydencja, którą książę Albert nabył wraz z Balmoral. Oprócz zamku i innych obiektów architektury, na ogromnej przestrzeni znajduje się m.in. 100 hektarów lasów i parków, hektar ogrodów formalnych i trzy hektary nasadzeń. Jak widać, jedynie niewielka część posiadłości jest zagospodarowana.
Mimo znacznej odległości od pałacu Buckingham (ponad 500 mil) kolejni władcy brytyjscy upodobali sobie to miejsce.
Balmoral: tam gdzie królowa sama zmywała naczynia
O osobistym zaangażowaniu brytyjskich monarchów w losy nowej posiadłości świadczy choćby fakt, że kamień węgielny zamku w Balmoral położyła królowa Wiktoria. Monarchini spędzała tam czas na wypoczynku, jakim były spacery, polowania czy pisanie pamiętników. W notatkach wyrażała zachwyt nad krajobrazem, przyrodą i okolicznymi mieszkańcami. Miejsce to inspirowało także zmysł artystyczny królowej, która malowała obrazy i szkice przedstawiające Balmoral. Zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie królowej Wiktorii, po jej śmierci posiadłość trafiła do Edwarda VII, a potem do kolejnych następców. Wprowadzali oni na terenie posiadłości niewielkie zmiany, jednak wygląd budynku pozostał zasadniczo wierny czasom „babci Europy”.
Posiadłość w Balmoral uchodziła za wielką miłość jeszcze jednej ważnej monarchini – królowej Elżbiety II. Balmoral było jej letnią rezydencją i miejscem pracy. To tam Elżbieta II gościła króla Arabii Saudyjskiej, Abd Allaha, którego zaprosiła na przejażdżkę samochodową po posiadłości (warto pamiętać, że były to czasy, kiedy w Arabii Saudyjskiej kobiety nie mogły prowadzić samochodu). Ku zdziwieniu gościa, brytyjska monarchini osobiście usiadła za kierownicą, a według relacji jednego z brytyjskich dyplomatów, jej brawurowa jazda miała przerazić saudyjskiego króla.
Dla Elżbiety II Balmoral było też miejscem, w którym mogła cieszyć się codziennością, czyli wszystkim tym, co komentatorzy nazywali „normalnym życiem”. To tam spędzała czas wolny: jako dziecko odwiedzając dziadków, jako dorosła zostawiając za drzwiami zamku część swoich obowiązków i etykiety. Było to też miejsce, w którym królowa spędziła izolację podczas brytyjskiego lockdownu w 2020 roku. To w Balmoral zakończyła swoje panowanie, umierając 8 września 2022 roku. Zgodnie z testamentem, zamek w Balmoral wszedł w posiadanie króla Karola III.
Czy tylko dla króla?
Balmoral jest już nie tylko posiadłością rodziny królewskiej, ale też atrakcyjnym produktem turystycznym. Miejscem, gdzie przyjezdni mogą zobaczyć posiadłość monarchy, ale też zwiedzić jej niektóre elementy – ogrody, wystawy lub wziąć udział w specjalnych wydarzeniach okolicznościowych. Oczywiście wszystko w czasie gdy Balmoral nie jest zajmowane przez rodzinę królewską.
Nietypowa posiadłość, kupiona w 1852 roku za 32 tysiące funtów szterlingów na trwałe zapisała się w historii rodziny królewskiej. W ciągu niespełna dwóch stuleci wartość zamku wzrosła do blisko 100 milionów funtów, a życiorysy królowych Wiktorii i Elżbiety trudno byłoby opowiedzieć, nie wspominając o Balmoral. W przeciwieństwie do pałacu Buckingham i zamku w Windsorze jest to rezydencja prywatna, która chyba nieprzypadkowo zdaje się być przez rodzinę królewską szczególnie lubiana, a być może nawet faworyzowana.
Polecamy e-booka Michała Gadzińskiego pt. „Perły imperium brytyjskiego”:
Bibliografia:
Balmoral Castle, [w:] portal.historicenvironment.scot, [dostęp: 13.05.2023].
Balmoral Castle, [w:] govtiq.com,
Balmoral Castle & Estate, [w:] balmoralcastle.com, [dostęp: 13.05.2023].
Balmoral Castle: The Scottish home loved by the Queen, [w:] bbc.com, [dostęp: 13.05.2023].
M. Hills, Balmoral Castle: The Queen and Royal Family's Scottish holiday home in pictures, [w:] standard.co.uk, [dostęp: 13.05.2023].
D. Kirka, For Elizabeth, Balmoral estate was a place to 'be normal', [w:] apnews.com, [dostęp: 13.05.2023].
M. Luckel, J. Lippe-McGraw, Balmoral Castle: Everything You Need to Know About Where the Queen Spent Her Final Days, [w:] architecturaldigest.com, [dostęp: 13.05.2023].
A. Mackechnie, F. Urban, Balmoral Castle: National Architecture in a European Context, „Architectural History”, v. 58, 2015, s. 159-196.
Queen Victoria and Balmoral Castle, [w:] bbc.co.uk, [dostęp: 13.05.2023].
