Archeolodzy: średniowieczne groty włóczni były bogato zdobione

Na wyspie Ostrów Lednicki (woj. wielkopolskie) w X-XI wieku znajdował się jeden z głównych ośrodków państwa pierwszych Piastów. W pałacu na wyspie rezydowali m.in. książę Mieszko I oraz król Bolesław Chrobry, a także jego syn, król Mieszko II.

Po śmierci Mieszka II doszło do kryzysu i buntu poddanych. Sytuację tę wykorzystał książę Czech Brzetysław I i zbrojnie najechał ziemie Piastów, gdzie zrabował ogromne bogactwa niszcząc przy tym liczne grody w tym właśnie ten znajdujący się na Ostrowie Lednickim.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat archeolodzy podwodni odkryli w sumie ok. 300 egzemplarzy uzbrojenia. Te zalegały głównie po zachodniej stronie wyspy i wzdłuż pozostałości dawnych mostów. Naukowcy uważają, że są to świadectwa walk z Czechami. Wśród broni były miecze czy kolczugi, ale również 60 włóczni. To te ostatnie zostały szczegółowo przeanalizowane w ostatnich miesiącach przez naukowców.

Sławno, obszar krajobrazu kulturowego: otoczenie wyspy Ostrów Lednicki (fot. Tomasz Stachowiak, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska).

„Największym zaskoczeniem było dla nas odkrycie bogatych zdobień na połowie z badanych włóczni. Do tej pory nie były one wyraźnie widoczne, z tego względu, że tuż po wyjęciu z wody pokryto je specjalną substancją, która miała zapobiec ich korozji” – opowiada PAP koordynator projektu, archeolog Paweł Sankiewicz z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Naukowiec podkreśla, że badany przez niego zbiór średniowiecznych włóczni to największy tego typu zespół znany z obszaru Polski.

Badane włócznie miały nawet ponad pół metra długości, dlatego na ich powierzchni było mnóstwo miejsca do wykonania zdobień. Groty były z żelaza, ale kilka zdobień wykonano również srebrem i złotem.

„Metale te w postaci drucików lub tasiemek były wklepywane młoteczkami w powierzchnię broni” – opowiada Paweł Sankiewicz. Ornamentacja tulejek grotów składała się głównie z wyobrażeń splotów roślinnych, a w głównej części ostrza – na liściu dominował motyw tzw. dziweru (naprzemienne zastosowanie miękkiego i twardego żelaza, które różniło się barwą) czy wilczych zębów. Wiele ostrzy zdobionych było też podłużnymi liniami biegnącymi wzdłuż krawędzi ostrzy. Czasem ornament tworzyło specyficzne wykończenie stopu żelaza, z którego wykonano grot.

Według Sankiewicza wczesnośredniowieczne groty włóczni o bogato ornamentowanych liściach są rzadkie nie tylko na terenie Polski, ale i w Europie. „Zdobienie świadczy o tym, że były to wyroby luksusowe, zatem używane przez osoby wysoko postawione. Tak duża ich liczba była dla nas zaskoczeniem. Oznacza to, że ich właściciele uczestniczyli w bardzo krwawych walkach i być może w nich zginęli” – zauważa archeolog.

Naukowcy nie byli w stanie ustalić na podstawie zdobień, jakie groty należały do strony polskiej, a które do czeskiej konfliktu. Niektóre motywy zdobnicze wskazywały wręcz, że te mogły zostać wykonane w Skandynawii oraz terytoriach bałtyjskich. „Być może część obrońców pochodziła z tamtych rejonów” – dodaje Sankiewicz.

Badacze wykonali jednak również analizy składu stopu metalu, licząc, że w ten sposób uda się im ustalić, gdzie została wykonana broń, a pośrednio – do kogo należała.

Analizy wykazały, że liczbowo przeważało wśród broni uzbrojenie wykonane z surowców z lokalnych wychodni, czyli najprawdopodobniej większa ich liczba należała do wojów pokonanych przez wojska czeskie. W parze z takim wnioskiem idzie też analiza typów grotów – takie wykonywano właśnie na terenie Wielkopolski.

„Z całą pewnością możemy powiedzieć, że uzbrojenie używane przez wojów polskich nie pochodziło jedynie z miejscowej produkcji” – mówi Sankiewicz. Jednak potrzeba pamiętać, że w okresie wczesnego średniowiecza żelazo było surowcem cennym i zniszczone przedmioty ponownie przetapiano. Dlatego surowiec nie zawsze wykorzystywano tylko w okolicy, z której pochodził – zauważa archeolog.

„Są również egzemplarze, których kształt i technologia wskazują na obcą produkcję i potwierdzają to odmienne wyniki analizy metaloznawczej. Jednak z uwagi na niewielką liczbę podobnych badań nie jesteśmy jeszcze w stanie szczegółowo określić, gdzie dokładnie znajdują się wychodnie rud, z których określone stopy pochodzą. W kolejnych latach w tej kwestii z pewnością przybędzie analiz z obszaru całej Europy i będziemy mogli je porównać z naszymi wynikami” – uważa Sankiewicz.

Część z grotów znaleziono z umieszczonymi w nich fragmentami drewna. Naukowcy ustalili, że był to najczęściej jesion. „Zapewne dlatego, że włócznia wykonana z takiego drewna najbardziej nadawała się do rzucania na nawet duże odległości, jak i walki wręcz. Stosowali je zarówno wojownicy piesi, jak i konni” – uważa lider projektu badawczego.

Analizy zostały wykonane dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Źródło: naukawpolsce.pap.pl, autor: Szymon Zdziebłowski

Polecamy e-book Antoniego Olbrychskiego – „Pojedynki, biesiady, modlitwy. Świat średniowiecznych rycerzy”:

Książka dostępna również jako audiobook!